ادبیات حاکم بر توسعه شهری در دنیا، تاکید بسیاری برمفاهیم زیست‌پذیری و پایداری شهر و لزوم انطباق شهرها با تحولات جهانی و الزامات درونی با نگاهی به آینده و منافع آتی ساکنان شهر دارد. در این بین دستیابی به درآمدهای پایدار به‌عنوان یک عامل مؤثر در مدیریت پایدار شهری مطرح بوده و مدیران شهری در کشورهای مختلف به انحای مختلف سعی در تحقق این عامل بنیادین در پایداری شهرها دارند.
ناپایداری منابع مالی و درآمدی و محدودیت‌های فراروی این حوزه، نقش بسزایی در پایداری یا ناپایداری شهری داشته و این محدودیت‌ها و کمبودها، می‌تواند تاثیر منفی بر روند توسعه شهری و پایداری شهری داشته باشد.
به‌طور کلی پایداری شهرها در 4 حوزه اصلی، اجتماعی (فرهنگی)، زیر ساخت‌ها (کالبدی)، اقتصادی و زیست‌محیطی تعریف می‌شود و تاثیر منفی درآمدهای ناپایدار در این 4 حوزه می‌تواند تهدیدی برای توسعه پایدار شهرها باشد. وابستگی بیش از حد به درآمدهای ناپایدار و از جمله فروش تراکم، ایمنی شهرها را به مخاطره می‌اندازد. چه بسیار شاهد بوده‌ایم که ساخت و سازهای غیراصولی در حریم‌ها، گسل‌ها و در مناطق پر خطر اتفاق افتاده و چه تهدیدهایی را متوجه شهر و ساکنانش کرده‌است.
از گذشته همواره یکی از مشکلات مدیران شهری در مناطق شمالی تهران برخورد با سودجویان و متخلفان ساخت‌و‌ساز غیراصولی در عرصه کوهستانی این کلانشهر بوده‌است. بدون تردید بخشی از این ساخت و سازهای غیراصولی در این فضای حیاتی زیست‌محیطی می‌تواند برای جبران کمبود درآمدهای پایدار باشد ولیکن تهدید برای آینده نسل‌ها و آلودگی محیط‌زیست را دربرخواهد داشت.
در حوزه کالبدی عدم‌تناسب کاربری‌ها با شبکه راه‌های موجود و بهم ریختگی سیما و منظر شهری منجر به یک اختلال و اغتشاش بصری در بین عناصر شهری شده و شهر از آن زیبایی و هویتی که باید برخوردار باشد، محروم شده‌است.
انبوهی از ساختمان‌های با طبقات مختلف در کنار برج‌های چند ده طبقه و با معابر کم‌ظرفیت به شهر چهره نامناسبی داده‌است. هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین مشکلات زیر‌ساختی تهران متناسب نبودن زیرساخت‌های شهری با افزایش تراکم ساختمانی بدون برنامه بوده است. فضا‌ها و محلاتی در شهر وجود دارد که به‌رغم تراکم بالای جمعیتی و مسکونی از داشتن کاربری‌های مورد نیاز بی‌نصیب هستند که این معضل بدون شک در نتیجه وابستگی شهرداری تهران به درآمدهای ناپایدار از گذشته تاکنون اتفاق افتاده است.
در حوزه اجتماعی کلانشهرها می‌توان به ازدحام جمعیت، کمبود فضاهای فرهنگی، ورزشی و خدمات متنوع در سطح محلات اشاره کرد که کاستی‌ها در این حوزه تهدیدی جدی برای پایداری اجتماعی کلانشهرها محسوب می‌شود. در نبود درآمدهای ناپایدار، بسیاری از ساخت و سازها بدون رعایت اصول سازگاری، همجواری و مشرف بودن رخ می‌دهد که این با اصول پایداری اجتماعی منافات دارد. مجموعه شهرداری کلانشهرها برای جبران هزینه‌های اداره شهرها و کاستی‌های مالی و درآمدی مجبور به فروش تراکم بوده‌اند، چرا که درآمدی که از این طریق عایدشان می‌شود بسیار بیشتر از گسترش زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی است و اصولا در چنین فضای ناکارآمدی سیستم مالی و درآمدی، نمی‌توان انتظاری بیش از این نیز داشت.
در حوزه اقتصادی نیز رواج دلال بازی بدون ضابطه در خرید و فروش ملک و ساختمان در شهر می‌تواند تهدیدی جدی برای پایداری اقتصادی شهر محسوب شود و چنانچه سیستم مالی و درآمدی پایداری برای شهرداری تهران، ازجمله حمایت‌های مالی دولت تحقق نیابد شاهد اقتصاد شهری شکننده و بی‌برنامه خواهیم بود، فروش تراکم از سوی شهرداری‌ها به‌منظور تأمین منابع مالی پروژه‌های شهری و پوشاندن هزینه‌های آن تاثیر عملی و روانی بر افزایش قیمت مسکن و به تبع آن بر اقتصاد شهرها دارد. اگرچه در سال‌های اخیر مدیریت شهری با کارآمدی به دنبال روش‌هایی برای تحقق درآمدهای پایدار بوده و در نوع خود موفقیت‌هایی نیزداشته و سهم درآمدهای پایدار را در اداره شهر افزایش داده است اما همگان اذعان داریم که راه‌حل خارج شدن از این چرخه ناکارآمد مالی و درآمدی، همانا باز تعریف و تغییر در سیستم درآمدی و قانونمندی دولت و بهره‌گیری از تجربیات جهانی در این زمینه است وتنها از این منظر است که می‌توان به پایداری کلانشهر و اداره شهر با منابع مالی پایدار و مستمر امیدوار بود و چشم‌انداز پایداری را برای کلانشهر متصور بود.
* معاون اداری مالی شهرداری تهران
