تجربیات و تواناییهای یک طراح صنعتی باید به گونهای دقیق از راه برنامهریزی و همراه با به کارگیری دانستنیهای متخصصان صنایع دیگر در یک کار گروهی، توسعه یابد تا او بتواند خود را با انواع گوناگونی از پروژهها نظیر طراحی محصول، طراحی بستهبندی، تحقیقات مواد و متریال، طراحی دکوراسیون و خلق محیط و فضاهای مختلف، خلق وجهه و هویت سازمانی برای شرکتها،توسعه تکنولوژی اطلاعرسانی و... مرتبط سازد؛
وی به همان اندازه که در طراحی اتومبیل، طراحی محیط، محصولات خانگی، اسباببازیها و... نقش دارد، گاهی حتی در طراحی جلوههای ویژه و طراحی صحنه، شخصیتپردازی و طراحی هیأت ظاهری بازیگران واقعی یا تخیلی و... در پشت صحنه نمایش، فیلم و سینما نیز حضور مییابد.
طراحی صنعتی یک سرویس حرفهای و سریع در جهت توسعه و بهینهسازی روشهای برآوردن تمامی نیازهای انسان در قالب طراحی یک محصول است، لذا با توجه به محوری بودن نقش انسان در روند طراحی محصول، مؤلفههای بسیاری از جمله مسایل اجتماعی و فرهنگی خود را در این مکان مطرح میسازند، به گفته کریستوفر جونز «نظریهپرداز معروف در زمینه طراحی مهندسی دهه 50 و نویسنده کتاب روشهای طراحی Design Methods»: طراحی عبارت است از تفکر، اندیشه، هنر، خلاقیت، شناخت، احساس، علم، فرهنگ و... .
تولید به محیط یک کارخانه محصور نیست، مراحل تولید یک محصول پیش از حضور در کارخانه با تأثیرپذیری از عوامل مختلف انسانی، فرهنگی و اجتماعی آغاز میشود، در اینجا این محصول است که از معماریهای اجتماعی نقش میپذیرد، اما پس از تولید و حضور در بازار، حال این محصول است که بر جامعه تأثیر میگذارد.
در واقع صنایع مختلف در جهت برآورده کردن خواستههای استفادهکنندگان خود به طور همزمان با تمامی نیازهای یک جامعه ارتباط دارند، طراحان صنعتی متخصص، در این صنایع به مطالعه و تحقیق میپردازند و با طرح فهرستی از بایدها و نبایدهای طراحی، ایدههای خلاقانه خود را با امکانات و شرایط موجود برای تولید وفق میدهند و به این ترتیب محصولی جدید خلق میشود، این تولید یک «ارزش» است که برگرفته از جامعه بوده و با حضور در بازار مصرف و در چرخه استفاده مجدداً به ایجاد «ارزش» میپردازد.
پس تولید از جامعه شروع و به آن ختم میشود و در این چرخه «فرهنگ» به عنوان یک عنصر حیاتی میتواند در تعیین سرنوشت یک محصول و در ایجاد کنشهای اصیل در زندگی اجتماعی مؤثر باشد.
طراحی صنعتی به عنوان پایه و زیرساختی بسیار مهم در صنعت به صورتی پویا در جهت رفع نیازهای زندگی انسان گام برمیدارد؛ انسانی که در زندگی خود متأثر از مجموعه آداب و رسوم، سنن و فرهنگ جامعه خود است و اینجاست که تأثیر متقابل فرهنگ و صنعت با ایفای نقش انسان به عنوان یک رابط، به خوبی خود را مینمایاند.
میدانیم که فرهنگ مجموعهای است از مواریث اجتماعی نظیر اخلاق، ادبیات، هنر، آداب و رسوم و... که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود، با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی و به موازات آن دامنه اطلاعات بشری، عصر حاضر تبدیل به عصری فراتکنولوژیکی و اطلاعاتی گشته است، در این میان به واسطه حضور ابزارهای متفاوت جهت برقراری ارتباط بین جوامع در اقصی نقاط دنیا، بحث تقابل فرهنگها، ضرورت نگرشی جدید بر مفهوم «حفاظت از ارزشهای فرهنگی یک ملت» را بیشتر مینمایاند.
خوشبختانه امروزه در کشور ما بحث فناوری اطلاعات (IT)، اینترنت و موضوعات وابسته به آنها، به یکی از بحثهای مطرح بدل گشته، این امر علاوه بر امکان دستیابی به رخدادهای علمی، صنعتی و تکنولوژیکی روز در جهان، مسأله مواجهه با دیگر فرهنگها را نیز مطرح میسازد و حالا این طراح صنعتی ایرانی است که به عنوان یکی از عوامل مؤثر باید با ذهنی هوشیار به کارگیری مؤلفههای فرهنگی در طراحی محصولات و ایجاد ارتباط میان آنها و روند طراحی، به ماندگاری، تقویت و توسعه هویت فرهنگی کشور همت گمارد.
از آنجا که یکی از مبانی تحقیق در روند توسعه محصول برای شناخت کامل استفاده کننده آن «مردمشناسی» Ethnography است، یک طراحی هوشیار میتواند به راحتی رفتارهای اخلاقی و آداب اجتماعی نادرست را که به سازههای فرهنگی جامعه آسیب میرسانند، شناسایی کرده و با طرح یک ایده ناب به اصلاح این عادات و به بسترسازی برای ایجاد فرهنگی صحیح و مبتنی بر هنجارهای اصیل اجتماعی بپردازد و با طراحی یک محصول به طور غیرمستقیم و نامحسوس در اجتماع تأثیر مثبت بگذارد.
به عبارتی دیگر با حضور طراحان صنعتی در صنعت میتوان نه تنها به نیازهای بازار پاسخ داد، بلکه محدودهای گسترده از فرصتها برای خلق معانی جدید و بهینه از یک زندگی کامل برای بشر از طریق تفکر طراحی خلاق ایجاد کرد.
امروزه در دنیا هر لحظه شاهد خلق محصولات جدید و یا ارتقا یافته هستیم، اینجا دیگر در فرایند تولید، سخن از ماههاست نه سالها؛ وقت همه چیز است؛ برای اینکه صنایع بتوانند خود را در بازار رقابت مطرح سازند، داشتن سرعت عمل در کنار توجه به عامل خلاقیت، در طی فرآیند تولید و عرضه میباید مدنظر قرار گیرد و البته ما نباید فراموش کنیم که مصرفکنندگان امروز بسیار باهوش هستند، زیرا آنها در مورد طراحی میدانند و علاوه بر توجه به ویژگیهای کیفی کالا به ابتکار و خلاقیت نیز توجه دارند.
صنعت عرصهای است برای تولید و ایجاد چرخه اقتصادی یک کشور که به مقادیر فراوانی سرمایهگذاری نیاز دارد برای آنکه بتواند سودی را حاصل نماید، یکی از مهمترین مکانهای سرمایهگذاری در بخش تولید، راهاندازی سایتهای طراحی صنعتی در کارخانجات است، در این واحدها متخصصان طراحی صنعتی به صورت گروهی در یافتن راهکارهای جدید و خلاق جهت رفع مشکلات موجود در طرح محصولات به بحث و بررسی میپردازند و محصول، محیط و یا روشی را خلق میکند که نیازهای تعریف شده مخاطب را در جهت حصول به اهدافی نظیر: کاربرد مناسب، عملکرد بهتر، لذت، امنیت، سهولت استفاده، آسایش، قیمت مناسب، زیبایی فرم و...، فراهم سازد.
طراحان صنعتی در تکمیل چرخه صنعت و اقتصاد با به کارگیری ابعاد هنری و تفکر خلاق در طراحی، حلقه اتصالی بنیادین هستند و فرآیند طراحی صنعتی اولین مرحله از تولید صنعتی یک کالا بوده و معادلهای است جامع برای رسیدن به وضعیت مطلوب و متعادل در طراحی و تولید انبوه محصول، که در حقیقت هدف نهایی آن دستیابی به راهی برای غلبه بر احساسات و رفتارهای واقعی استفادهکنندگان و برقراری رابطهای عمیق میان کاربر و محصول میباشد.
متأسفانه از آنجا که صنعت کشور ما صنعتی وارداتی است. مرحله «طراحی و تفکر خلاق» درتولید محصول در این میان کاملاً حذف شده و تنها «طراحی مهندسی» است که در مرحله تولید انجام میشود و آن هم در نوع خود وابسته به فناوریهای محدود تولید در داخل کشور و یا ماشینآلات وارداتی بوده که امکان ایجاد هر گونه نوآوری و ابداع در طرح محصولی جدید را از میان میبرد.
سرمایهداران، صنعتگران و مدیران بخشهای تولیدی خصوصی و دولتی، در بازدید از نمایشگاههای خارجی محصولاتی را برای تولید یا توزیع در بازار ایران انتخاب میکنند.
این کالاها بسته به نوع محصول و یا سرمایه در نظر گرفته شده و سیاستهای وارداتی، وارد کشور شده و یا با خریداری امتیاز از خط تولید از کارخانجات اصلی در داخل کشور کپی میشوند، فارغ از آنکه طراحی این محصولات در کشور مبدا کاملاً بدون در نظر گرفتن مولفههای اجتماعی، فرهنگی و حتی ابعاد انسانی ایرانی صورت گرفته و این صنعت وارداتی هیچگونه مناسبت و همخوانی با جامعه مصرفکننده خود در داخل ندارد بسیاری از این کالاهای وارداتی باتوجه به نبود قانون کپی رایت یا حقوق انحصاری تولید و تکثیر، پس از مدتی به وسیله گروههای مختلف صنعتی در داخل کشور عیناً کپی یا با تغییراتی جزیی با قیمت کمتر و البته کیفیتی بسیار پایینتر تولید میشوند.
البته در زمینه طراحی مهندسی، مهندسان و متخصصین چیره دست ما در رشتههای مکانیک و صنایع با تلاشی بیوقفه سعی در رفع مشکلات دارند اما باتوجه به مطالب فوق غیبت مرحله طراحی در تولید ایرانی، به وضوح احساس شده و آنچه در خلق محصول و طرحی شایسته برای فرهنگ خاص مصرف کننده ایرانی از نظر دور میماند «تفکر خلاق» است که تنها در تخصص طراحان صنعتی است.
در بسیاری از شرکتهای نامآور بین المللی در کشورهای پیشرفته، به لحاظ برخورداری از تیمها و واحدهای بزرگ طراحی، مطالعه و تحقیق در مورد فرهنگ و نیازهای مصرفکننده و یا مشترکان بازارهای دیگر، نظیر ایران انجام میشود، شرکتهایی که با سرمایهگذاری مناسب برای ایجاد این واحدها نشان میدهند که به اهمیت طراحی صنعتی در توسعه محصول پی بردهاند، به عنوان مثال میتوان از ماکرویوهایی نام برد که در آنها دستورالعمل و کلیدهایی برای پخت کباب تابه، شلهزرد و پلوی ایرانی در نظرگرفته شده که این موید در نظر داشتن نقش کلیدی فرهنگ در طراحی محصول بوده که از سوی تولیدکننده آن با مطالعه و تحقیق بر روی نوع تغذیه ایرانی، در نظر گرفته شده است، این گونه روندها حجم زیادی از سرمایه را به سرعت از راه فروش خوب و مؤثر در بازارهای از پیش تحقیق و تعیین شده، امکان پذیر ساخته و به ادامه گامهای پژوهشی برای گسترش تولید کمک میکنند.
و اما، امروز زمان آن رسیده ما خود بتوانیم سرنوشت بازارهایمان را به دست بگیریم، مصرف کنندگان ایرانی را تکریم نموده و با به اجرا درآوردن خواستههای ایشان در قالب طرحهای اصیل و برگرفته از نیازهای واقعی یک ایرانی، مهارتهای خود را به نمایش درآوریم.
طراحی، چیزی بالاتر از لحاظ کردن معیارهای زیبایی در یک محصول است. طراحی به محصول شخصیت میدهد، به آن عشق، روح و جاذبه میبخشد و علاوه بر برقراری ارتباط میان مصرفکننده با محصول، میتواند بین گروههای متفاوتی از مردم در یک جامعه و حتی در سراسر دنیا ارتباط ایجاد کند و این نه تنها به معنی حذف شالودههای فرهنگی یک جامعه نیست، بلکه میتواند مروج آن باشد، پس ما میتوانیم با به کارگیری این تخصص در صنایع کشور زمینه تحقیق در ریشههای فرهنگ غنی کشور عزیزمان را جهت بکارگیری در طراحی محصولاتی با «هویت ایرانی» فراهم ساخته، علاوه بر جلوگیری از واردات فرهنگ، حتی به توسعه و صادر کردن فرهنگ خود بپردازیم؛
بنابراین حذف طراحان صنعتی از پروسه تولید صنعتی میتواند علاوه بر ضربه زدن به پایههای اقتصاد و صنعت کشور، در ساختارهای فرهنگی اجتماع لطمات جبرانناپذیری وارد سازد و در مقابل ورود آنان به این چرخه در توسعه و بالندگی جامعه بسیار مؤثر خواهد بود.
با این وجود، در کشور ما، هنوز تولیدکنندگان زیادی وجود دارند که نمیتوانند به مهارتهای حرفهای یک طراح صنعتی اعتماد کنند و متأسفانه این امر به یکی از مشکلات مهم در صنایع ما بدل گشته و جای خالی این متخصصین در بسیاری از صنایع و واحدهای تولیدی به چشم میخورد، تواناییهای این رشته و حتی نام آن نیز هنوز در بسیاری مراکز و در نزد صاحبان صنعت کشور ناشناخته باقیمانده است و این در حالی است که این صنعتگران با تکیه بر توانمندیهای حرفهای یک طراح صنعتی میتوانند در حرفه خود یک استراتژی جدید خلق کنند، در توسعه طرح یک محصول جدید فعال باشند، یک بازار گسترده برای خود بسازند و شهرت خود را افزایش دهند.