جمهوری اسلامی ایران به‌واسطه انتخاب گزینه دفاعی در دکترین نظامی خود، چینش و توسعه رزمی نیروهای مسلح را براساس دفاع کوبنده و همه‌جانبه در برابر هرگونه تهاجم احتمالی در دستور کار قرار داده و به همین دلیل نیازمند افزایش توان رزمی در مرزهای دفاعی خود است. تفکیک پدافند به‌عنوان نیروی چهارم ارتش و تحت کنترل عملیاتی قرار دادن تمامی سیستم‌های دفاع هوایی با این هدف و در جهت هماهنگی و افزایش توان دفاعی کشور، براساس رهنمودهای مقام معظم رهبری در شهریور1387 انجام گرفت.امروزه و از نظر کلاسیک ارتش جمهوری اسلامی ایران دارای 4یگان عمده است که شامل نیروهای هوایی، دریایی و زمینی و قرارگاه پدافند هوایی میشود.
در حالی که سیستم پدافند در گذشته تنها به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های نیروی هوایی تحت کنترل عملیاتی این نیرو قرار داشت، از نقطه نظر نظامی هدف از این تفکیک، تقویت قرارگاه پدافند هوایی محسوب می‌شد زیرا با توجه به افزایش قدرت آفندی دشمنان، سامانه‌های پدافندی نیازمند فناوری پیشرفته و قدرتمند خواهند بود تا زمینه‌های تقویت مرزهای دفاعی کشور فراهم شود.تفکیک نیروی پدافند در قالب قرارگاه پدافند هوایی، با وجود ایجاد زمینه استقلال و افزایش قدرت عملیاتی، تغییری از نظر جدا شدن سامانه‌ها در نیروهای مسلح ایجاد نکرده است؛ به این معنی که هر یک از سامانه‌های تحت اختیار ارتش یا سپاه بدون جدا شدن از بدنه یگان خود، دستور اقدامات تاکتیکی را از شبکه پدافند هوایی دریافت کرده و عملکرد نهایی را در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی صورت می‌دهند.
در این شبکه یکپارچه، سامانه‌های فرماندهی و کنترل اعم از مرکز عملیات پدافند هوایی(ADOC)، مرکز عملیات منطقه‌ای(SOC)، رادارها، مراکز پست فرماندهی‌ها در مناطق مختلف، سامانه‌های موشکی، سامانه‌های ضدهوایی، سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی و سایت‌های ارتباطی تحت تابعیت قرارگاه پدافند هوایی قرار گرفته و قابلیت بهره‌برداری سیستم دفاعی را به‌صورت کامل در اختیار مجموعه دفاعی کشور قرار می‌دهد.جایگاه و توان نظامی ایران در منطقه، امروزه تبدیل به ابزاری جهت بازدارندگی هرگونه تهاجمی به کشور شده است. طراحی سیستم‌های رزمی در رهنامه دفاعی ایران بر 3پایه شکل گرفته و استوار است: نخست، تجربه 8 سال دفاع مقدس و تقابل مستقیم و غیرمستقیم با گروه بزرگی از کشورهایی که قصد نابودی جمهوری اسلامی ایران را داشتند، دانش بومی و فناوری‌های طراحی شده در مجموعه‌های علمی کشور و دیگری بررسی تهدیدهای منطقه‌ای و شناخت رهیافت‌های تهاجم احتمالی دشمن.پیاده‌سازی رهیافت‌های حاصل از دکترین نظامی کشور در قالب رزمایش‌ها و تمرین‌های نظامی مدون و ساختاریافته، بخشی از طراحی این مولفه‌های قدرت محسوب میشود که قابلیت انطباق نتایج علمی را در صحنه نبرد عملی امکان‌پذیر می‌سازد. تفکیک کشور به 9منطقه دفاع هوایی و پوشش کامل توسط تمامی امکانات و یگان‌های عملیاتی، ماموریت اصلی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا محسوب میشود که در واقع نخستین مرکز مقاومت در برابر تهاجمات هوایی است.
در این شبکه یکپارچه، سامانه‌های فرماندهی و کنترل اعم از مرکز عملیات پدافند هوایی(ADOC)، مرکز عملیات منطقه‌ای(SOC)، رادارها، مراکز پست فرماندهی‌ها در مناطق مختلف، سامانه‌های موشکی، سامانه‌های ضدهوایی، سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی و سایت‌های ارتباطی تحت تابعیت قرارگاه پدافند هوایی قرار گرفته و قابلیت بهره‌برداری سیستم دفاعی را به‌صورت کامل در اختیار مجموعه دفاعی کشور قرار می‌دهد. جایگاه و توان نظامی ایران در منطقه امروزه تبدیل به ابزاری جهت بازدارندگی هرگونه تهاجمی به کشور شده است.
پیاده‌سازی رهیافت‌های حاصل از دکترین نظامی کشور در قالب رزمایش‌ها و تمرین‌های نظامی مدون و ساختاریافته بخشی از طراحی این مولفه‌های قدرت محسوب میشود که قابلیت انطباق نتایج علمی را در صحنه نبرد عملی امکان‌پذیر می‌سازد. تفکیک کشور به 9منطقه دفاع هوایی و پوشش کامل توسط تمامی امکانات و یگان‌های عملیاتی، ماموریت اصلی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا محسوب میشود که در واقع نخستین مرکز مقاومت در برابر تهاجمات هوایی است. قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا در حال حاضر به‌عنوان خط مقدم رزم هوایی، براساس تهدیدات نامتقارن، با به‌کارگیری فناوری نوین بومی و افزودن قابلیت‌های جدید به مجموعه دفاع هوایی، توان رزم در برابر حملات هوایی را به‌صورت چشمگیری افزایش داده و با افزایش وسعت عمل و ایجاد تنوع در سامانه‌های مورد استفاده، آمادگی هرگونه پاسخگویی به تهاجمات احتمالی را فراهم کرده است.
با وجودی که آرامش و صلح‌طلبی ایران در طول تاریخ تبدیل به اصلی جدایی‌ناپذیر برای مردمان این سرزمین شده اما در این میان نمی‌توان از کنار ملت‌هایی که تهاجم با خلق و خوی وجودی آنها شکل گرفته است به سادگی گذشت و به مصداق آیه شریفه «وأعدو لهم مستطعتم من قوه ومن رباط الخیل ترهبون به عدو‌الله وعدوکم» برای صلح طلبی و عزتمداری همزمان باید علاوه بر بالا بردن توان بازدارندگی، اجازه تفکر در مورد تهاجم را از دشمنان گرفت.
افزایش توان دفاع هوایی برای مقابله با هرگونه سوء نیت احتمالی هدفی است که همواره در دستور کار نیروهای مسلح بوده و از آن به‌عنوان یک برنامه همیشگی یاد میشود؛ در این میان جغرافیای گسترده و متنوع ایران جایگاه جبهه بزرگی را برای این مدافعان فراهم کرده تا توان خود را برای حفاظت از کیان این مرز و بوم نشان دهند. این گستردگی در عرصه عمل از یک سو، شناسایی و حفاظت از مراکز حیاتی و حساس و مراکز جمعیتی از سوی دیگر، نیازمند انسجام و هماهنگی است که تحت امر یک فرماندهی واحد به اجرای تاکتیک‌ها و آموزه‌های دفاعی بپردازند، این فرماندهی واحد در سیستم دفاعی تحت عنوان شبکه یکپارچه پدافند هوایی نامیده میشود.
این شبکه در واقع مجموعه‌ای است که جهت فرماندهی و کنترل بر عملیات تمامی یگان‌ها و تجهیزات پدافند هوایی کشور طراحی شده و از طریق امکانات و ساز‌وکارهای موجود، فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی می‌تواند عملیات تمامی یگان‌های خود را هدایت و نظارت کند. با توجه به این موضوع که لازمه عملیات هوایی موفق، وجود دقت و سرعت بسیار بالایی است، مقابله با اهدافی که با سرعت بالا وجهت‌های ناهمگون در حال حمله به مراکز حیاتی و حساس هستند نیازمند تدابیر و فرماندهی خاصی است؛ لذا طراحی و به‌کارگیری یک سیستم هماهنگ که توانایی انتقال اطلاعات را در اسرع وقت جهت اتخاذ تصمیم صحیح و اجرای عملیات مقابله‌ای سریع با توجه به توان منطقه‌ای داشته باشد در هر مجموعه دفاع هوایی یک نیاز اولیه محسوب میشود.از سوی دیگر، هدایت و کنترل سامانه‌های پدافندی (شامل هواپیماهای رهگیر شکاری، مجموعه‌های راداری، سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات، یگان‌های موشکی، آتشبارها، جنگ‌افزار‌های مختلف و...)که جهت مقابله با حملات هوایی استفاده خواهند شد نیازمند هماهنگی بسیار دقیقی تحت نظارت و فرماندهی شبکه یکپارچه پدافند هوایی است.
شبکه‌ای که در آن تمام فعالیت‌های پدافند هوایی هماهنگ و یکنواخت میشود و با ایجاد امنیت در فضای کشور برای هواپیماهای خودی و مجاز و البته ناامن کردن این فضا برای هواپیماهای بیگانه و متجاوز احتمالی، بهره‌گیری از سامانه‌های پدافندی شکل می‌گیرد.این مجموعه دفاعی یکپارچه تمام نیروهای پدافندی نیروهای مسلح را تحت کنترل عملیاتی قرار داده و در هر شرایطی امکان برنامه‌ریزی و حفاظت و صیانت از آسمان کشور را به‌عهده خواهد داشت. استقرار سامانه‌ها در مواضع مورد نیاز، پوشش کامل در سطح و عمق آسمان کشور، کنترل عملیاتی واحد و تشکیل دیواره دفاعی کشور از دستاوردهای این مجموعه محسوب میشود. با توجه به قابلیت‌ها و امکانات قابل دسترس در این مجموعه، هر کشوری متناسب با سطح توان نظامی خود، برنامه خاصی برای استفاده از این مجموعه دارد و هر چقدر شبکه توانمندتری طراحی و بهره برداری شود، مخاطرات پرواز‌های داخلی کاهش یافته و امکان سوءاستفاده دشمن از آسمان کشور به حداقل می‌رسد.
در حال حاضر تمامی مبادی مرتبط با فضای کشور متصل به شبکه یکپارچه پدافند هوایی قرارگاه پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است تا ضمن ایجاد قابلیت هدایت و کنترل یگان‌های موجود، امکان بهره‌گیری از سامانه‌های امن ارتباطی، استقلال تاکتیکی در مناطق مختلف، تصمیم‌گیری سریع، هوشمند و متمرکز و تحرک و قابلیت انعطاف بالا، برای کل خانواده پدافند فراهم شده و توان اجرای طرح‌های تاکتیکی نیز در مواقع بحرانی فراهم شود.
امروزه و در رزم‌های هوایی سیستم‌های آفندی بسیار قدرتمندی در اختیار کشورهای مختلف قرار گرفته که این شرایط، ضرورت به‌کارگیری سامانه‌های قدرتمند پدافندی و حتی ارتقای توان رزمی براساس مولفه‌های جنگ ناهمگون و دسترسی به مولفه‌های سرعت، حجم قدرتمند آتش، تحرک و پنهان‌کاری را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. سابقه به‌کارگیری این سیستم در دوران دفاع مقدس و نتایج عملیاتی آن در سرنگونی بیش از 600 هواپیمای متخاصم دشمن، امروزه راهکاری را در برابر فرماندهان نظامی و استراتژیست‌های دفاعی قرار داده تا امنیت و آرامش را برای سرتاسر ایران اسلامی به ارمغان آورند.
دیده بانی
دیدبانی در قالب لغت به معنای نگهبانی دیداری به‌منظور حفاظت است. در فرهنگ نظامی دیدبان بخشی از سیستم حفاظت پیرامونی از هریک از تأسیسات، پادگان‌ها و مجموعه‌های ارزشمند محسوب میشود اما در کارکرد تخصصی دفاع هوایی دیدبان مسئول نگهبانی از فضای کشور در برابر هرگونه تهاجم به شمار می‌رود و بسته به ماموریت خود وظیفه پایش، رهگیری و درصورت نیاز درگیری و انهدام اهداف پرنده را دارد. در سال‌های گذشته با وجود ایجاد و فعالیت شبکه راداری بسیار پیشرفته و قدرتمند پدافند هوایی در کشور، وسعت زیاد و توپولوژی خاص در مناطق مختلف جغرافیایی موانعی را در دسترسی مناسب راداری ایجاد کرده که در این شرایط دیدبان‌ها با پوشش مناطق مختلف، دید شبکه یکپارچه سراسری را ارتقا داده و در کنار سیستم‌های راداری مجموعه کاملی را برای دفاع هوایی شکل می‌دهند.
در قدم بعد و درصورت بروز هرگونه اختلال احتمالی در جنگ‌های الکترونیک و درصورت بروز مشکل در شبکه راداری، شبکه سراسری دیدبانی بدون نیاز به پوشش راداری، توانایی ایجاد چتر اطلاع‌رسانی را برای محافظان آسمان داشته و درصورت نیاز با مسلح شدن به تسلیحات دوش پرتاب و دفاع انفرادی هوایی، تبدیل به نخستین لایه دفاع هوایی خواهد شد. فناوری پیشرفته رزم‌های آفندی هوایی طی سال‌های گذشته نسل جدیدی از جنگنده‌ها را به‌وجود آورده که با توانایی رادار‌گریزی و ایجاد اختلال گسترده الکترونیک در برخی موارد امکان نفوذ مخفی، به‌ویژه با استفاده از حرکت در ارتفاع‌پست را به‌دست می‌آورند. استفاده از موشک‌های کروز در جنگ‌های اخیر منطقه، نمونه‌ای از این فناوری است که با استفاده از شبکه دیدبانی، امکان کشف و رهگیری این مجموعه‌ها به‌سادگی امکان‌پذیر شده و درصورت نیاز با به‌کارگیری سامانه‌های دوش پرتاب و دفاعی می‌توان هرگونه تهدیدی را در این بخش از بین برد.ارتباطات بین دیدبان‌ها و مراکز، ارتباطاتی چندلایه و دارای برنامه‌ریزی کاملا از پیش تعیین شده‌ای است و اطلاعات در کمترین زمان و به سرعت به شبکه یکپارچه پدافند هوایی منتقل میشود تا درصورت بروز هرگونه فعالیت مشکوک امکان پاسخگویی مناسب برای فرماندهان و مدافعان فراهم شود.
