به‌طور حتم، دل خوشی چندانی ازاین واژه نداریم و دوست نداریم به آن دچار شویم. به‌رغم همه دردسرهایی که در ترافیک زمینی وجود دارد، این نوع از ازدحام و شلوغی روی زمین ویژگی مهمی دارد و آن هم اینکه شما می‌توانید سرعت خودروی خود را کم کنید و اگر لازم شد، مدتی توقف کنید تا مسیر عبور باز شود و در نهایت با کمی تأخیر- البته سالم و سلامت - به مقصد برسید؛ اما در آسمان، ماجرا به‌گونه‌ای دیگر است.
ترافیک هوایی که از اجتماع هواپیماها در مسیرهای هوایی ایجاد می‌شود، تفاوت‌های بسیاری با ترافیک زمینی دارد. برخی از آنها عبارتند از:
شما به‌عنوان خلبان در زمانِ پرواز نمی‌توانید سرعت هواپیما را از مقدار معینی کمتر یا بیشترکنید.
شما هرگز نمی‌توانید در نقطه‌ای از آسمان متوقف شوید!
شما به تنهایی نمی‌توانید با انحراف به چپ یا راست، از هواپیماهای دیگر سبقت بگیرید!
به‌رغم وجود ترافیک، هرگز هواپیمایی را چند متر جلوتر از هواپیمای خود نمی‌بینید.
همان طور که می‌دانید، هواپیماها در آسمان فقط در مسیرهای مشخصی می‌توانند پرواز کنند که این مسیرها توسط کارشناسان مراقبت پرواز طراحی می‌شوند و براساس ملزوماتی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که کشور ما از آن بهره‌مند است، فضای هوایی ایران یکی از کوتاه‌ترین و به صرفه‌ترین مسیرها و به عبارتی دروازه دسترسی کشورهای اروپایی به کشورهای آسیای شرقی و بر عکس محسوب می‌شود؛ از این‌رو بیش از 110 مسیر هوایی شامل مسیرهای بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی در فضای کشور طراحی شده است که تداعی‌کننده شاهراه حیاتی راه ابریشم در جهان امروز است. شاخص‌ترین مسیرهای بین‌المللی در آسمان ایران، دو گروه هستند؛ یکی مسیرهایی که از شمال غرب وارد کشور می‌شوند و با عبور از شهرهای زنجان، تهران، کرمان و زاهدان به جنوب شرق کشور- مرز هوایی پاکستان- می‌پیوندند و دیگری مسیرهایی که از شمال و شمال غرب وارد می‌شوند و در مرز جنوب به مسیرهای هوایی کشورهای حوزه خلیج‌فارس می‌پیوندند.
هم‌اکنون در هر شبانه روز در فضای ایران نزدیک به 1200پرواز انجام می‌شود که از این تعداد، بیش از 400 پرواز، آنهایی هستند که فقط از فضای هوایی کشور عبور می‌کنند و در فرودگاه‌های کشور نشست و برخاست ندارند. علاوه بر مسیرهای بین‌المللی، در برخی از مسیرهای داخلی نیز به‌علت تقاضای زیاد، حجم ترافیک زیادی از هواپیماها جریان دارد؛ مسیرهای تهران- مشهد، تهران- کیش و تهران- شیراز از جمله این‌مسیرهای پرترافیک محسوب می شوند.
علاقه‌مندان برای آشنایی بیشتر با مسیرهای هوایی و ساختار فضای هوایی کشور می‌توانند نقشه مسیرهای هوایی را از پورتال اداره اطلاعاتِ هوانوردی اداره کـل مراقـبت پرواز، بـه آدرس http://ais.airport.ir دریافت کنند. همچنین‌به‌منظور درک بهتر از معنای ترافیک هوایی و حجم پروازها، می‌توانید به سایت اینترنتیwww.flightradar24.com که به‌طور خاص فضای هوایی قاره سبز را پوشش می‌دهد، مراجعه کنید. این سایت با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین صنعت هوانوردی، اطلاعات هواپیماهای در حال پرواز بر فراز قاره اروپا و بخش‌هایی از آمریکا را به‌صورت زنده ارائه می‌کند. شما می‌توانید با کلیک روی هر هواپیما، اطلاعاتی از قبیل نوع هواپیما، شرکت بهره‌بردار، ارتفاع، سرعت، موقعیت دقیق و مسیر آن را مشاهده کنید.
در حالت عادی، هواپیماها حین پرواز در مسیرهای هوایی با گره‌های ترافیکی مواجه می‌شوند که با توجه به قابلیت‌های هواپیماها و ناتوانی آنها به‌منظور توقف در پهنه آسمان بیکران، قبل از شروع پرواز، وجود چنین گره‌هایی توسط کنترلرهای ترافیک هوایی محاسبه شده و حین پرواز، دستورالعمل‌های مفیدی درباره چگونگی فرار هواپیماها از ترافیک و پیشگیری از برخورد آنها با یکدیگر، توسط کنترلر به خلبان‌ها ارائه می‌شود. کنترلرها با در نظر گرفتن سرعت، ارتفاع، جهت و مسیر هواپیماها، زمان رسیدن آنها را به نقاط خاص محاسبه می‌کنند و درصورت نیاز، با تغییر ارتفاع، سرعت یا جهت هواپیماها، از برخورد آنها با یکدیگر پیشگیری می‌کنند. براساس آخرین آمار مرکز کنترل فضای کشور، ترافیک هوایی همچنان سنگین است. لطفاً با سرعت به پرواز خود ادامه دهید!
محسن شورگشتی، کارشناس هوانوردی
