در این نشست که به همت معاونت پژوهشی دانشکده علوم حدیث قم برگزار شد، آیت‌الله شیخ محمد سَنَد، از علمای برجسته بحرینی و حجت‌الاسلام و‌المسلمین دکتر رضا برنجکار، مدرس فلسفه غرب، کلام و حدیث درباره حجیت روایات اعتقادی و دیدگاه‌های موافقان و مخالفان، به بحث و گفتگو پرداختند.
در این نشست علاوه بر دانشجویان دانشکده علوم حدیث، ده‌ها محقق، استاد و دانشجوی علوم قرآن و حدیث حضور داشتند. متن حاضر گزارشی است خلاصه شده از این نشست.
سخنان آیت‌الله سند
آیت‌الله سند، با طرح پرسش‌های مربوط به بحث حجیت روایات اعتقادی، به برخی از آنها پاسخ گفت؛ پرسش‌هایی چون: منابع و فواید این بحث، اقوال در این بحث و نیز این که آیا حجیت روایات اعتقادی، هم در فروع است و هم در اصول؟
وی اظهار داشت: «برای بررسی حجیت روایات اعتقادی، ابتدا باید کاربرد اعتبار در عقاید و نقش احکام تکلیفی و احکام ظاهری در عقاید، ثبوتاً و اثباتاً روشن شود».او با اشاره به اقوال مختلف در این مسئله گفت: «هر یک از متکلمان، محدثان و مفسران برای خود یک «مشهور» دارند و از طرفی برای بررسی بهتر این مسئله باید به تفاوت‌های معارف بشری با معارف وحیانی نیز توجه کرد و دیدگاه بزرگان را مورد مطالعه قرار داد».
اومنابع این مسئله را تنبیهات قطع، مبحث انسداد و تنبیهات استصحاب علم اصول اعلام کرد و گفت: «اصولیان مشهور، متکلمان و فلاسفه به خاطر تاثیرپذیری از تفکر بوعلی سینا، باورمند به حجیت نداشتن خبر واحد در امور اعتقادی هستند».
او با اشاره به این که نتیجه بحث در عقل عملی و عقل نظری، تاثیر زیادی در این مبحث دارد اظهار داشت: «بسیاری از اندیشمندان قایل به عقل نظری هستند و معتقدند عقل، تنها درک می‌کند و فرمان نمی‌دهد و ایمان، تعریفی غیر از درک ندارد؛ ولی باید گفت که عقل، عملی است و شواهد زیادی نیز در قرآن و روایات دارد. خود ملاصدرا هم ارتکازاً نمی‌تواند منکر عقل عملی شود؛ همان‌گونه که قبول دارد تصور، کار عقل نظری و تصدیق، کار عقل عملی است».
وی افزود: «تنها قیاس و نتیجه بی‌اشکال قیاس، انسان را به عمل وا‌نمی‌دارد. قوای فراوانی در وجود انسان است که مانع انجام آن چیزی می‌شود که عقل نظری به آن رسیده است. علامه طباطبایی که در همه نوشته‌های خود قایل به عقل عملی نبوده است، در نهایه الحکمه در مبحث قضیه اعتراف می‌کند که حکم، کار عقل عملی است».در پایان آیت‌الله سند با اشاره به اعتبار خبر واحد در بسیاری از گزاره‌های بشری گفت: «تواتر، نتیجه در کنار هم قرار گرفتن اخبار واحد است و برای مطالعه بهتر بر روی حجیت خبر واحد، باید مباحث ظن را هم مورد بررسی قرار داد».
سخنان دکتر برنجکار
وی نیز در این نشست علمی ـ پژوهشی، با بیان این که برای بررسی این که چرا خبر واحد تنها در احکام فقهی و عملی حجت است و در امور اعتقادی حجیتی ندارد، به تفاوت‌های عمل و اعتقاد پرداخته، اظهار داشت: «اعتقاد چیزی است که باید به آن اذعان کرد، ولی مسائل عملی تنها جنبه عملی دارند. از سویی خبر واحد در عمل، اثر شرعی دارد اما در اعتقادات، این اثر شرعی وجود ندارد». وی افزود: «در اعتقادات، معرفت لازم است در حالی که خبر واحد، معرفت‌آور نیست و در احکام فقهی، عمل، ملاک است».
برنجکار این دیدگاه‌ها را قابل قبول ندانست و بیان داشت: «اصولاً اعتقاد، معرفت نیست، بلکه چیزی است که پس از معرفت می‌آید و امری اختیاری است؛ بنابراین اعتقاد هم عمل است، ولی عمل جوانحی و همان‌گونه که هر عضو، عملی دارد، عمل قلب هم اعتقاد است؛ پس همان‌گونه که خبر واحد در اعمال فقهی حجت است در امور اعتقادی نیز حجت خواهد بود».وی با اشاره به احادیث اعتقادی گفت: «احادیث اعتقادی درباره یک نظام تکوین واحد بحث می‌کند و اکثر احادیث اعتقادی موید یکدیگرند و با تسلط بر روایات می‌توان این را دریافت، در حالی که روایات فقهی چنین ویژگی‌ای ندارند.
خبر واحد در فروع اعتقادات مانند: اعتقاد به صراط و عالم قبر و ثواب و عقاب، حجت است و در اعتقاداتی که یقین در حصول آنان شرط شده است، حجت نیست». وی خاطرنشان کرد: «مرحوم آیت‌الله تبریزی(ره) معتقد بود که شارع برای قول ثقه اعتبار خاص قایل است و این اعتبار از باب قاعده لطف است، اما اعتبار قول ثقه تنها در احکام است و شارع به خاطر اهمیت اعتقادات، خبر واحد را حجت نمی‌داند».
دکتر برنجکار تصریح کرد: «البته ملاک اهمیت، عملی یا اعتقادی بودن موضوع نیست؛ چه بسا مسائل فقهی و عملی که اهمیتی بیش از اعتقادات دارند؛ به عنوان مثال: مسائل جان و آبروی انسان‌ها که در مباحث فقهی طبقه‌بندی می‌شود، بسیار مهم‌تر از حدیثی درباره پاداش فلان عمل در بهشت است که در مباحث اعتقادی مطرح می‌شود. در حقیقت ملاک، متعلق حکم است نه عملی و اعتقادی بودن آن».
در حاشیه
مباحث نشست علمی ـ پژوهشی «حجیت روایات اعتقادی» که به طور همزمان از شبکه جهانی اینترنت پخش شد، برای پخش در شبکه سراسری رادیو معارف نیز صدا‌برداری شد.
ـ به دلیل دامنه‌دار بودن بحث یاد شده و نیز فراوانی پرسش‌ها در این زمینه، مقرر شد در نشست بعدی، بحث «حجیت روایات اعتقادی» دنبال شود.گفتنی است آیت‌الله شیخ محمد سَنَد، از علمای حوزه علمیه بحرین است که برای فراگیری دروس عالی حوزوی چندین سال در قم اقامت داشته و از دروس اساتید برجسته‌ای چون حضرات آیات: گلپایگانی، آملی، وحید خراسانی، تبریزی، جوادی آملی و حسن‌زاده آملی بهره‌مند
شده است.
دکتر برنجکار نیز، تحصیلات حوزه را پس از اتمام سطح و هفت سال درس خارج فقه و اصول به پایان رسانده و تحصیل در رشته فلسفه غرب را در دانشگاه ادامه داد و در سال 1380 دکترای فلسفه را از دانشگاه تهران اخذ کرده است.
