بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر سالانه 18 میلیارد دلار برق در بازار داخلی ایران معامله می‌شود و طی یک فرایند پیچیده برق تولیدی نیروگاه‌ها به شرکت‌های توزیع برق و سپس به مصرف‌کننده‌ها می‌رسد. قرار است در مرحله نخست 20درصد از معاملات برق کشور که معادل5/3 میلیارد دلار است تا پایان سال‌جاری در قالب بورس انرژی معامله شود. بر همین اساس با رضا ریاحی، معاون بازار برق ایران گفتوگو کرده‌ایم.
- حجم سالانه معاملات برق در کشور چقدر است؟
حجم سالانه تولید برق در سال‌جاری با احتساب هدر رفت سوخت، حدود ۱۸هزار میلیارد تومان معادل ۱۸میلیارد دلار است.
- پیش‌بینی می‌کنید چنددرصد معاملات برق ابتدای کار وارد بورس انرژی شود؟
ابتدای کار برنامه‌ریزی کردیم ۲۰درصد از این معاملات را تا پایان سال به بورس انرژی منتقل کنیم. البته برنامه بلندمدت ما این است که به‌تدریج این میزان را افزایش دهیم که این کار بستگی به شرایط بورس انرژی دارد اما براساس برنامه زمان‌بندی، امسال ۲۰درصد، سال آینده ۳۰درصد و سال بعداز آن ۵۰درصد از معاملات بازار برق ایران به بورس انرژی منتقل خواهد شد.
- یعنی با احتساب 20درصد از کل معاملات برق، ارزش معاملات برق در همان ابتدای کار به 3 هزارو 500 میلیارد تومان خواهد رسید؟ آیا فعالان صنعت و بازار سرمایه برای انجام این معاملات آمادگی دارند و آنها را با نحوه انجام معاملات آشنا کرده‌اید؟
بله. برای آشنایی فعالان بازار نیز ما فعالیت‌های زیادی داشته‌ایم؛ به این ترتیب که حدود یک ماه پیش سمیناری در وزارت نیرو برگزار شد و در این همایش اعضای سندیکای توزیع، تولید و صنایع برق حضور داشتند. در این سمینار کارشناسان مزایا و معایب بورس برق را به دعوت‌شدگان توضیح دادند. در پایان جلسه از آنها دعوت کردیم در فراخوان سازمان بورس شرکت کنند.
- با توجه به اینکه فقط 20درصد از سهام بورس انرژی به فعالان صنعت برق اختصاص داده شده آیا شما به سازمان بورس پیشنهاد نکردید که این میزان افزایش یابد؟
پیشنهاد اولیه ما اختصاص ۴۰درصد سهام به فعالان صنعت برق بود اما بنا به دلایلی که اعلام نشد، شورای بورس این میزان را کاهش و حجم مؤسسات مالی را در بورس افزایش داد. ما معتقدیم فعالان این صنعت بهتر می‌توانند در فعال شدن این بورس نقش ایفا کنند و بر این اساس پیشنهاد ما ۴۰درصد بود اما با ۲۰درصد موافقت شد.
- آیا نظارتی برای اینکه مجموعه‌های فعال در صنعت برق در بورس انرژی سهم مناسبی دریافت کنند داشتید؟
نظارتی نداشتیم چراکه مسئولان سازمان معتقد بودند تصمیم‌گیری برای اولویت‌بندی سهامداران توسط خود سازمان و اولویت‌‌هایی که خودشان دارند انجام شود. پیشنهاد ما این بود که فعالان این بازار سهم مناسبی از سهام بورس انرژی داشته باشند. چون بورس برق اصولا کاری تخصصی است و پیچیدگی‌های بیشتری دارد.
- فکری برای حضور کارمندان وزارت نیرو، شبکه برق و شرکت‌های توزیع در پذیره‌نویسی عمومی سهام بورس انرژی کرده‌اید؟
درصورتی‌که آنها بخواهند در پذیره‌نویسی عمومی این بورس شرکت کنند باید در قالب تعاونی‌اعتباری حضور یابند. به سندیکاها اطلاع داده شده است. حدود ۳۸ سندیکای کل توزیع در کشور وجود دارند که احتمال حضورشان در پذیره‌نویسی زیاد است.
- تا چه حد به آینده بورس برق امیدوار هستید؟ فکر می‌کنید چه تعداد از بازیگران این حوزه در معاملات این بورس شرکت کنند؟
همانطور که دولت، شرکت‌های فعال در حوزه سیمان و فولاد را مکلف کرد محصولاتشان را در بورس کالا عرضه کنند این رویه در بورس انرژی هم تکرار خواهد شد و شرکت‌ها موظف به انجام معاملاتشان در بورس خواهند بود. به این ترتیب همه نیروگاه‌هایی که قصد دارند برق تولیدی‌شان را عرضه کنند موظف می‌شوند محصولاتشان را از طریق بورس برق بفروشند؛ ضمن اینکه خریداران (شرکت‌های برق منطقه‌ای یا شرکت‌های توزیع) نیز موظف هستند محصول مورد نیازشان را از طریق بورس انرژی خریداری کنند. از سوی دیگر در آینده تعدادی از کارخانه‌ها و صنایع بزرگ که در حال حاضر مشترک صنعت برق هستند برای خرید برق مورد نیازشان باید به بورس انرژی مراجعه و برق مورد نیازشان را از بورس برق خریداری کنند.
- در حال حاضر چند نیروگاه در کشور وجود دارد؟
بیش‌از 100 نیروگاه در حال فعالیت هستند که همه آنها می‌توانند در جایگاه عرضه‌کننده قرار بگیرند. این درحالی است که حدود ۴۰۰ واحد نیروگاهی نیز وجود دارند که هر واحد به‌صورت مستقل می‌تواند برق تولیدی خود را در بورس عرضه کند. در نتیجه تعداد ۴۰۰ عرضه‌کننده مستقل وارد بورس خواهند شدند.
- آیا برآورد کرده‌اید که به غیراز فعالان صنعت برق تعداد شرکت‌های بزرگی که به برق نیاز دارند و می‌توانند به‌طور مستقل برای خرید برق وارد بورس انرژی شوند چه تعداد است؟
محدودیت خاصی در این زمینه وجود ندارد. حدود ۱۰۰ شرکت صنعتی را بررسی کرده‌ایم که بالای ۲۰ مگاوات برق مصرف می‌کنند که اینها در اولویت نخست قرار دارند و بعد از شرکت‌های توزیع در اولویت قرار می‌گیرند.
- کارشناسان می‌گویند در برخی ساعت‌ها میزان تولید از مصرف پیشی می‌گیرد و امکان صادرات وجود دارد. آیا امکان صادرات در بورس برق نیز وجود دارد یا خیر؟
در حال حاضر خیر. آنچه موردنظر شماست در دیگر کشورها مانند کشورهای اسکاندیناوی انجام شده که چند کشور در فضای تجاری معامله می‌کنند. براساس برنامه‌ریزی‌های ما بورس برق به‌صورت داخلی راه‌اندازی خواهد شد اما می‌توان فضای معاملات تجاری را با دیگر کشورهای منطقه برقرار کرد و گسترش داد و در قالب بورس معامله کرد، چراکه کشورهای همسایه و منطقه با تأسیس بورس انرژی فاصله زیادی دارند. البته ترکیه به‌دلیل روابط با اروپا، بازار برق دارد و صادرات نیز انجام می‌دهد. امیدواریم با ترکیه که در این موضوع از دیگر کشورها پیشی گرفته، ارتباط برقرار کنیم و یک بازار منطقه‌ای به‌وجود بیاوریم.
- در حال حاضر کدام کشورهای منطقه مازاد تولید دارند و می‌توانند صادرات داشته باشند و ما می‌توانیم با آنها مبادله برق داشته باشیم؟
ترکمنستان و ارمنستان در زمینه صادرات و واردات با ما همکاری می‌کنند.
- نیروگاه جدیدی در دست ساخت داریم یا خیر؟
میزان مصرف سالانه رشد متعارفی دارد و به واسطه جوابگویی به این رشد تعدادی نیروگاه هر سال به نیروگاه‌های قبلی افزوده می‌شود.
- فکر می‌کنید در فازهای بعدی چه طرح‌هایی در بورس انرژی قابل‌اجرا باشد؟
ممکن است در معاملات دست دوم و سوم هم در این بورس راه‌اندازی شود و اگر این اتفاق بیفتد بسیار به نفع کشور خواهد شد.
- می‌توان برای بورس برق شاخص تعیین کرد؟
همین الان هم یکسری شاخص برای قیمت‌های برق داریم که روزانه روی سایت بازار برق اعلام می‌شود.
- به لحاظ محصولی که ارائه می‌شود آیا کیفیت محصول و تنوع محصول داریم یا یک محصول ثابت در تمام نیروگاه‌ها تولید می‌شود؟
محصول تولیدی ثابت است اما نوع قراردادها با یکدیگر تفاوت دارد. درصورتی که بحث آژانس‌های خرده‌فروشی راه‌اندازی شود، نوع قراردادها در آنها متفاوت خواهد بود چون قیمت در بازار ساعت به ساعت نوسان دارد. برای روشن شدن این بحث چند نوع قرارداد را برایتان به‌عنوان نمونه بیان می‌کنم؛ یک نوع قرارداد این است که با نوسان قیمت، قیمت آژانس هم متغیر باشد.
نوع دیگر قرارداد به این صورت است که آژانس اعلام می‌کند که نمی‌خواهد با نوسان قیمت همراهی کند و قیمت ثابت ارائه می‌کند. آژانس‌ها برآورد می‌کنند که متوسط مصرف متقاضیان آنها به چه میزان است و براساس آن برنامه‌ریزی می‌کنند. نوع دیگری از قرارداد هم وجود دارد که مشترک نهایی اعلام می‌کند نمی‌خواهد در هیچ زمانی دچار قطعی برق شود و برق مطمئن می‌خواهد که این هم قیمت متفاوت دارد. یکی دیگر نیز ممکن است مشترک نهایی اعلام کند مصرف‌کننده حساسی نیست و اگر برق قطع شود مشکلی نیست که این هم نوعی قرارداد است. این آژانس‌ها انواع قراردادها را می‌توانند منعقد کنند و در اختیار مشتریان خود بگذارند.
- در این بازار دلالان می‌توانند وارد شوند؟
در مرحله نخست قرار است معاملات واقعی باشد و به صورت فیزیکی انجام شود. اگر قراردادهای فیوچرز و فوروارد راه‌اندازی شود، ۹۵درصد آن به‌صورت کاغذی دست به دست می‌شود و در نهایت فروشنده اولیه همه را جمع می‌کند. در آن صورت دلالان می‌آیند اما در مرحله نخست هنوز دلالان شکل نگرفته‌اند. هدف ما در پله‌های اول بورس بازی نیست اما به مرور زمان برای اینکه گردش مالی بالا برود و سوددهی افزایش یابد، مشکلی نیست که دلالان بیایند و فعالیت داشته باشند؛ یعنی با سازمان هماهنگ کرده‌ایم که در پروسه‌های بعدی این بحث‌ها مطرح شود.
- شرکت‌های توزیع از چه زمانی واگذار خواهند شد؟
شرکت‌های توزیع از همین امسال واگذار خواهند شد. در حال حاضر وزارت نیرو در حال پیگیری است که این شرکت‌ها را در سازمان خصوصی‌سازی واگذار کند.
- شما گفتید ۱۸ میلیارد دلار گردش مالی دارید. فکر می‌کنید در سال‌های آینده گردش مالی بازار برق ایران چقدر افزایش یابد؟
قطعا گردش مالی امسال با گردش مالی سال آینده متفاوت است و سال به سال افزایش می‌یابد چون متناسب با رشد قیمت این میزان نیز افزایش می‌یابد؛ این میزان مصرف سالانه و درآمد سالانه برق است. ۲۰۰ تراوات ساعت سالانه در کشور برق مصرف می‌شود.
- به‌نظر شما آیا با آزاد‌سازی قیمت‌ها، قیمت برق خانگی کاهش می‌یابد؟
این امکان وجود دارد و در فضای رقابتی ممکن است اتفاق بیفتد. در نتیجه رقابت قیمت کاهش خواهد یافت.
- نیروگاه اتمی بوشهر اگر کامل راه‌اندازی شود، می‌تواند وارد بورس برق شود؟
بله. حتما می‌تواند.
