با نگاهی به آمار متوسط بارندگی در سطح کشور، می‌بینیم که اکثر قریب به اتفاق مناطق مختلف کشورمان متأثر از پدیده شوم خشکسالی است. خسارات ناشی از این پدیده نامبارک جوی اقشار مختلف را متأثر می‌کند اما در این بین کشاورزان و دامداران به‌دلیل ارتباط مستقیم منافعشان با وضعیت جوی، بیشترین خسارت را متحمل می‌شوند. در میان مناطق مختلف کشور، استان یزد بیشتر از سایر مناطق کشور زیر سایه خشکسالی قرار دارد. بر اساس آمار موجود در یکی دو سال اخیر کاهش نزولات جوی در این استان و در شهر یزد نسبت به سایر مناطق بیشتر بوده است. علاوه بر این افزایش خشکسالی هم در یزد رکورد می‌زند؛ در نتیجه کشاورزان یزدی بیشترین خسارات را متحمل شده و باغداران این استان به ورشکستگی رسیده‌اند. بسیاری از باغداران یزدی ناچار به کف‌بری درختان خشکیده و کاشت نهال‌های جدید شده‌اند. این در حالی است که فقط کشاورزان نباید همه چیز را از صفر شروع کنند و برای کاهش خسارات ناشی از خشکسالی نیاز به یک‌عزم ملی است. به‌‌هر حال خشکسالی در برخی از نقاط کشور براساس شاخص SPI از وضعیت نرمال عبور کرده و به خط قرمز رسیده یا خط قرمز را رد کرده است. در همین زمینه با کاظم فرهمند، نماینده مردم شهرستان‌های بافق، مهریز، ابرکوه و خاتم در مجلس شورای اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
- آقای فرهمند با توجه به اینکه آمار پایش سال آبی 90-89 نشان می‌دهد که یزد کم‌بارش‌ترین استان در کل کشور بوده است اکنون یزد از نظر وضعیت منابع آب در چه وضعیتی قرار دارد؟
یزد نه‌تنها کم‌بارش‌ترین استان است بلکه بارش خود استان نسبت به دراز مدت نیز به‌طور شگفت‌انگیزی کاهش داشته است، به‌طوری که در سال زراعی گذشته این استان نسبت به گذشته دست‌کم 35درصد کاهش بارندگی داشته. سطح سفره‌های آب زیرزمینی نیز به‌شدت کاهش پیدا کرده، تعداد چشمه‌هایی که خشک شده‌اند افزایش یافته و میزان آبدهی قنوات و چاه‌ها نیز در حال حاضر بسیار ناچیز است. تأثیر خشکسالی در مناطق کوهستانی مهریز، تفت و ارتفاعات خاتم و ابرکوه بیشتر محسوس است. در مناطق دشت نیز سطح زیرکشت به‌علت کاهش بارندگی بسیار پایین آمده است. به‌همین خاطر در برخی از مناطق، آبدهی درختان در طول تابستان توسط تانکر صورت گرفت و اکنون نیز با همین روش صورت می‌گیرد. بیش از 50درصد درختان میوه در مناطق کوهستانی خشک شده‌اند و دیگر توان باردهی ندارند.
- با این اوصاف به‌نظر شما آیا از آنجا که بین محرومیت مردم و میزان آب منابع هر منطقه ارتباط مستقیمی وجود دارد و خطر فقر و محرومیت یا افزایش مهاجرت روستاییان یزد به کلانشهرها وجود دارد؟
با روندی که پشت‌سر گذاشته‌ایم و پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز ادامه خواهد داشت، چنانچه اقدام مناسبی در رفع مشکلات ناشی از خشکسالی در یزد صورت نپذیرید، بهار سال آینده مهاجرت دامداران و کشاورزان به‌سوی شهرها را خواهیم داشت و برای جلوگیری از این اتفاق، به همکاری بیشتر وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو و به‌ویژه جهادکشاورزی با کشاورزان و دامداران نیاز است. باید از این قشر بیش از پیش حمایت شود.
- از دامداران به‌عنوان قشری که بر اثر خشکسالی آسیب جدی می‌بینند، نام بردید. آسیب‌های دام در این استان چقدر بوده است؟
مراتع شرایط بسیار ضعیفی از نظر علوفه دارند و بسیاری از گوسفندها نیز به‌خاطر بی‌آبی تلف می‌شوند. خوراک دام‌ها خیلی وقت‌ها از علوفه دستی تأمین می‌شود. آب شرب دام نیز در خیلی از مناطق به‌وسیله تانکر تأمین می‌شود و چنانچه تانکری به‌موقع نرسد، دامدار باید منتظر اتلاف بخشی از دام خود باشد. طی سال گذشته بسیار سعی شد تا با استفاده از تانکرهای آب، به دام‌ها آبرسانی شود. با وجود این، گاهی هزینه‌هایی که دامداران باید به تانکرها در برخی نواحی بپردازند بسیار زیاد بوده و تأمین این هزینه از عهده آنها خارج است.
- خشکسالی امسال تا چه میزان به باغات استان یزد آسیب رسانده است؟
اصولا پیامدهای خشکسالی در دشت دیرتر نمود پیدا می‌کند. با وجود این، امسال در مناطق دشت، گندم، یونجه و پسته به‌شدت آسیب دیدند و کشاورزان محصول کمتری نسبت به سال پیش برداشت کردند. بسیاری از درختان بادام، گردو، انار و زردآلودی باغات نیز به‌خاطر خشکسالی خشک شدند. برخی از کشاورزان ناچار به کف بری درختان و کاشت نهال‌های جدید انار شده‌اند.
- مشکلاتی که در زمینه خشکسالی وجود داشته و مجلس پیگیر آنها شده کدام‌ها هستند؟ لطفا از مصوبه‌های مجلس در زمینه خشکسالی بگویید؟
طی دوره سوم سفر استانی هیأت دولت به استان یزد، اختصاص اعتبار لازم برای جلوگیری از پیامدهای خشکسالی به جد پیگیری و وام‌های کشاورزان به‌مدت یک‌سال تمدید شد زیرا کشاورزان توانایی بازپرداخت وام‌های خود را به‌علت خسارت‌های متحمل شده ندارند ولی این مصوبه هنوز اجرایی نشده است و 30میلیارد تومان اعتبار لازم دارد. در واقع این موضوع در حال پیگیری است تا دولت مبلغ 30میلیارد تومان برای کارمزد وام کشاورزان به بانک‌های استان پرداخت کند تا تمدید وام‌ها بدون کارمزد باشد.
- انتظار نمایندگان از دولت در این زمینه چیست؟
در مصوبه مجلس، حتی انتقال آب به یزد نیز بررسی شد. برای این منظور کارگروهی مرکب از وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس‌کل بانک مرکزی، معاون اجرایی ریاست‌جمهوری، یک‌نفر از نمایندگان مردم استان در مجلس شورای اسلامی و استاندار تشکیل شد تا پیرامون این موضوع بحث کنیم. چند جلسه نیز داشتیم و انتظارات خود را در مصوبات این کارگروه مطرح کردیم که هنوز اتفاق خاصی نیفتاده است.
- یکی از مسائلی که مطرح است، تاخیر در بودجه اعتبارات خشکسالی است. به‌‌عقیده کارشناسان امر، چون گرما خیلی سریع پس از کاشت محصولات کشاورزی فرا می‌رسد، تأثیراتش خیلی زود نمایان می‌شود. نظر شما درباره مسئله تاخیر تخصیص بودجه سال‌جاری در این حوزه چیست؟
در مواقع اضطراری مانند سال‌جاری که مشکلات جدی برای کشاورزان و دامداران به‌وجود آمد، انتظار می‌رفت که زودتر اعتبارات لازم تخصیص می‌یافت. برای آبیاری تحت‌فشار، لوله‌گذاری چاه‌های کشاورزی و احیای قنوات اعتباری اختصاص یافته ولی متأسفانه برای تأمین علوفه دام و تأمین آب سالم در شهرها و روستاها هنوز اعتباری از محل اعتبارات خشکسالی به استان اختصاص داده نشده است. طی سال گذشته، مصوبات مجلس در این زمینه خوب بود؛ به‌طوری که یک‌درصد از اعتبارات مربوط به خشکسالی و بحران به 3درصد افزایش یافت. در ضمن بودجه ستاد بحران نیز از محل ماده10 قانون بودجه به‌خوبی از طریق قانونی تأمین شده است. البته این اعتبار باید هرچه سریع‌تر به کشاورزان و دامداران داده شود زیرا وضعیت کشاورزان و دامداران عادی نیست.
- یکی از مسائلی که پیامدهای خشکسالی را چندبرابر می‌کند، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و حفر چاه و قنات در مناطق ممنوعه است. این مسئله چقدر در استان یزد به چشم می‌خورد؟
در استان یزد چاه‌های غیرمجاز نسبت به سایر استان‌ها به‌مراتب کمتر وجود دارد. کشاورزان یزدی این قبیل موارد را به‌خوبی رعایت می‌کنند، به‌نحوی که بیشتر از 350حلقه چاه غیرمجاز در این استان وجود ندارد. برخی از شهرستان‌های یزد به‌خاطر همجواری با استان‌های فارس و کرمان صدمات زیادی دیده‌اند. شهرستان‌های ابرکوه، خاتم، بافق و بهاباد که در حاشیه مرزی یزد واقع شده‌اند، چون در حوضه آبخیز مشترک قرار دارند، از حفر چاه‌های غیرمجاز در این استان‌ها ضربه خورده‌اند. این چاه‌ها آب این مناطق را بسیار کاهش داده‌اند.
- راهکارهای پیشنهادی شما برای مقابله با پیامدهای ناشی از خشکسالی چیست؟
در استان یزد مسئله سد‌سازی را نداریم زیرا رودخانه‌ای وجود ندارد. انتظار داریم که وزارت نیرو اعتبار لازم برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی را فراهم کند. در حال حاضر در برخی نقاط سیلاب‌ها از دسترس خارج می‌شوند و بدون اینکه از آنها بهره‌برداری لازم صورت بگیرد به کویر و مناطقی مانند آن راهی می‌شوند که قابل استفاده نیستند. با ساخت سد و بندهای تغذیه مصنوعی، از ورود آب‌های سطحی به کویر جلوگیری می‌شود.راهکار دیگر اینکه اعتبارات لازم برای سدهای خاکی، برای سیل‌بندها و طرح آبخیزداری اختصاص پیدا کند و تدابیری اندیشیده شود تا آب‌شیرین را از دست ندهیم و حداقل همین آب سیلاب را برای تغذیه سفره‌های زیر زمینی مهار کنیم. جهاد کشاورزی نیز با احیا و مرمت قنوات، تجهیز و نوسازی اراضی و لوله‌گذاری چاه‌های آب کشاورزی می‌تواند در صرفه‌جویی مناسب آب و کاهش آسیب‌های ناشی از خشکسالی مؤثر واقع شود.
