آنچه در گفته‌ها و نوشته‌های امام راحل و ولی امر مسلمین آشکار و روشن است، این است که بسیج برای دفاع از انقلاب اسلامی و مقابله با تهدیدها و چالش‌های فراروی آن و حفاظت از دستاوردهای انقلاب تأسیس شده است و در این راستا الگوی جوانان و ساز و کار مناسبی برای جذب و سازماندهی آحاد ملت به شمار می‌رود.امام راحل، بسیج و بسیجیان را پیشگامان رهایی دانسته و بر دستان آنان بوسه می‌زد و تأکید‌می‌کرد که «من دست یک یک شما (بسیجیان) پیشگامان رهایی را می‌بوسم و می‌دانم که اگر مسئولین نظام اسلامی از شما غافل شوند به آتش دوزخ خواهند سوخت» و مقام معظم رهبری تصریح می‌کنند: «بسیج یکی از برکات انقلاب و از پدیده‌های بسیار شگفت‌آور مخصوص این انقلاب است»؛ «بسیج عبارت است از آن مجموعه‌ای که پاک‌ترین انسان‌ها، فداکارترین و آماده‌ترین جوانان کشور، در راه اهداف عالی این ملت و برای به کمال رساندن و
به خوشبختی رساندن این کشور در آن جمع شدند»؛ «بسیج در واقع مظهر عشق، ایمان، آگاهی، مجاهدت و آمادگی کامل برای سربلند کردن کشور و ملت است»؛ «انکار بسیج، انکار بزرگ‌ترین ضرورت و مصلحت برای کشور است. ما در میدان جنگ هم اگر بسیجی را نداشتیم کمیت‌مان لنگ بود».
بنابراین کارکرد بسیج و عرصه‌های نقش آفرینی بسیجیان محصور و محدود به عرصه و صحنه خاصی نیست؛ هر آنچه تحقق اهداف نظام و مردم بدان وابسته است در حیطه اختیارات بسیج است. با وجود این تاریخ پرافتخار بسیج را نمی‌توان در یک یا چند نوشتار خلاصه کرد. رشادت‌ها، فداکاری‌ها، پیروزی‌ها و افتخارات بسیج و بسیجیان به‌ویژه شهیدان، جانبازان و ایثارگران، اقیانوسی از کمالات و صحنه‌های ماندگاری است که با تاریخ انقلاب اسلامی عجین است. از این‌رو در نوشتار حاضر به نحو اختصار برخی از عرصه‌های فداکاری این عزیزان مورد اشاره قرار خواهد گرفت.
بسیج دانشجویی
در تاریخ 2آذرماه 1367، امام‌خمینی(ره) طی پیامی فرمان تشکیل بسیج دانشجو و طلبه را به‌عنوان یکی از ضروری‌ترین تشکل‌ها صادر کردند. مقام معظم رهبری نیز با رهنمودهای خویش بر محوریت دانشجویان به‌عنوان متولیان امر بسیج دانشجویی تأکید کردند. پس از آن شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اصول کلی طرح نحوه تأسیس بسیج دانشجویی را تصویب کرد. لذا پس از تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از 13دی‌ماه 1369 مرکز بسیج دانشجویی تهران تأسیس و مسئولیت تشکیل دفاتر بسیج را در دانشگاه‌ها عهده‌دار شد.
بسیج مهندسین
بسیج مهندسین کشور از سال 79 شکل رسمی‌تری پیدا کرد و در بخش‌های مختلف عمران و آبادانی و شهرسازی، کشاورزی، منابع طبیعی، صنعت و معدن و نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت چشمگیری داشته و دارد. پرداختن به مباحث علمی و پژوهشی در زمینه تخصصی از دیگر فعالیت‌هایی است که بسیج مهندسین به آن افتخار دارد و با تشکیل پژوهشکده‌های علمی توانسته با مشارکت عمومی جامعه مهندسی کشور سطح علمی پروژه‌های عمرانی و مهندسی را در زمینه‌های مختلف ارتقا دهد.
بسیج سازندگی
سازمان بسیج سازندگی که با تدبیر حکیمانه رهبر معظم انقلاب شکل گرفته یکی از مؤثرترین نهادهایی است که می‌تواند فرهنگ خدمت‌رسانی و ایثار و فداکاری را در جامعه ترویج کند. انجام بیش از 70 هزار پروژه عام‌المنفعه در سطح روستاها و مناطق محروم و اعزام هرساله 7هزار گروه پزشکی برای مداوای بیماران نیازمند تنها بخشی از خدماتی است که بسیج سازندگی طی سال‌های اخیر به مردم ارائه داده است. سازمان بسیج سازندگی با حضور پررنگ خود در عرصه منابع طبیعی و آبخیزداری توانسته خدمات مؤثری را در این زمینه انجام دهد.
بسیج طلاب و روحانیون
بسیج طلاب و روحانیون با حداقل75 هزار طلبه روحانی بسیجی یکی از ارزنده‌ترین یادگارهای امام(ره) است که با عنوان بسیج طلاب و دانشجویی در آذرماه 1367 تشکیل شد. امام‌خمینی(ره) فرمودند که «مأموریت مسائل اعتقادی بسیجیان به‌عهده این دو پایگاه علمی است و حوزه و دانشگاه باید چهارچوب‌های اسلام ناب محمدی(ص) را در اختیار تمامی بسیجیان قرار دهد.» در سال1380 بنا به رهنمودهای فرماندهی معظم کل‌قوا حضرت آیت‌الله العظمی‌خامنه‌ای، بسیج طلاب و روحانیون از بسیج دانشجویی منفک و با توجه به رسالت و نقش حوزه‌های علمیه و سنخیت آن با مأموریت و نقش حوزه نمایندگی به نماینده ولی‌فقیه در سپاه محول شد.
سازمان بسیج حقوق دانان
هدف سازمان بسیج حقوقدانان، دفاع حقوقدانان از کلیت نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های بین‌المللی و داخلی است و برنامه کاری جامعی برای تنظیم ساز و کار حقوقی خود، تدوین کرده است. سازمان بسیج حقوقدانان در 31 استان راه‌اندازی شده است. هدف آن جذب متخصصان و همکاری و هماهنگی با قضات، وکلا، مشاوران حقوقی، اساتید، سردفتران، دفتریاران، کارشناسان و مدیران حقوقی دستگاه‌های مختلف است. پس از اعلام موجودیت در سال اول 5 هزار نفر، به عضویت سازمان بسیج حقوقدانان درآمدند.
بسیج اصناف
سازمان بسیج اصناف کشور در سه‌ماه پایانی سال 1387 و پس از جدا شدن از سازمان اداری، کارگری و اصناف کشور، مرحله اول فعالیت خود را آغاز کرد. با تدوین نظامنامه عملی، برنامه کاری و چشم‌انداز فعالیت‌های آتی، در سال 1388 استقلال سازمان بسیج اصناف، شکل رسمی‌تری به‌خود گرفت. البته ریشه‌های این سازمان به گذشته برمی‌گردد. در دوران دفاع مقدس، مسئولان اتحادیه‌ها و مجامع، در چارچوب عمل مشترک، به فعالیت‌هایی پرداختند که در نوع خود و در حمایت از جبهه‌ها، حیاتی به شمار می‌آمد. جامعه اصناف کشور، بیش از 16380 شهید به جامعه اسلامی خود تقدیم کرده است که 474 نفر از آنان توسط منافقین ترور شده و به شهادت رسیده‌اند.
بسیج فرهنگیان
با توجه به اینکه تقریبا نیمی از کارکنان دولت را فرهنگیان تشکیل می‌دهند و با عنایت به رهنمودهای فرماندهی معظم کل‌قوا
حضرت آیت‌الله‌خامنه‌ای مبنی بر تخصصی کردن بسیج در سال81 سازمان بسیج فرهنگیان در سراسر کشور با سازماندهی متناسب، راه‌اندازی شد و توسعه یافت. فرهنگیان بسیجی با برخورداری از شبکه گسترده نزدیک به 150هزار آموزشگاه و بیش از 670هزار کلاس آموزشی امکان ارتباط و تأثیرگذاری و نقش‌آفرینی بر حدود 16میلیون دانش‌آموز را در مقاطع مختلف دارند.
بسیج علمی، پژوهشی و فناوری
سازمان بسیج علمی، پژوهشی وفناوری در 19شهریورماه سال 1387، سال نوآوری و شکوفایی و در راستای پاسخ به مطالبات رهبرمعظم انقلاب تأسیس شد. ایشان دهه چهارم انقلاب را دهه عدالت و پیشرفت معرفی کرده‌اند و تأکید ویژه بر فعالیت‌های علمی و حرکت‌های دانش‌بنیان دارند و به نوعی یکی از دغدغه‌های اصلی ایشان در دیدار با دولتمردان، اقشار نخبه جامعه و اساتید دانشگاه فراهم کردن زمینه مساعد برای رشد جوانان ممتاز و برتر جامعه بوده است.
بسیج دانش آموزی
بسیج دانش‌آموزی همزمان با تشکیل بسیج، شکل گرفت اما کار اصلی خود را یک سال بعد از فرمان تشکیل بسیج مردمی به دستور امام‌خمینی(ره) آغاز کرد. در آن زمان جمع‌آوری کمک‌های مردمی، اعزام دانش‌آموزان به جبهه، برگزاری یادمان شهدا مدارس، برگزاری نمایشگاه‌های نظامی و فرهنگی، عضوگیری از جوانان و... از فعالیت‌های مختلف بسیج دانش‌آموزی بود. در سال71 توافقنامه‌ای بین فرماندهی وقت بسیج دانش‌آموزی و وزیر وقت آموزش و پرورش صورت گرفت تا فعالیت‌های جدی‌تر و گسترده‌تری را انجام گیرد.
بسیج اساتید
سازمان بسیج اساتید به همت اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و اساتید متعهد و دوراندیش در سراسر کشور قدم به عرصه ظهور نهاد. این سازمان در بدو ظهور فعالیت خود را به‌طور مشترک با بسیج دانشجویی، از طریق تشکیل هسته‌های خودجوش پی گرفته و در سال 1377 به‌عنوان نهادی فعال و ثمربخش، فعالیت‌های جدی خود را رسماً آغاز کرد. در سال 1378 به موجب تهیه آیین‌نامه مربوطه از انسجام بیشتری برخوردار شد و به تدریج در طول جلسات متعدد کارشناسی، اساسنامه‌ای در خور، توسط اساتید تدوین شد.
