وضعیت زنان و ایدز

بر همین اساس تعداد مبتلایان زن به بیماری ایدز نیز رو به افزایش می رود و زنان بسیاری از طریق شوهران آلوده، اعتیاد و غیره به این بیماری، مبتلا شده اند.

 به گفته یک مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آی وی/ ایدز در کشور در سال های 1۹85 تا ۹5 از طریق خون و فرآورده های خونی تشخیص داده شده بود اما در فاصله کوتاهی موج دوم انتقال از طریق مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک آغاز شد و امروز پیش بینی می شود که با موج سوم انتقال بیماری ایدز مواجه می شویم.

 ترانه 18 ساله بود که عشق به سراغش آمد و بعد ویروسی که نامزدش را از زندان دنبال کرده بود. مرد خواسته بود صفایی به سر و صورت داده باشد، تیغ کار کرده را برداشته و اچ آی وی را وارد خونش کرده بود.

 رهایی از زندان را به فال نیک گرفت تا سر به راه شود و عروس زیبایش را سر سفره عقد بنشاند. هنوز آشیانه شان برقرار نشده بود که رؤیاها بر سرشان آوار شد. «قلبم ازحلقم بیرون می زد وقتی پشت در آزمایشگاه در انتظار پاسخ بودم و بعد هیچ نفهمیدم». حالا از آن روز 5 سالی گذشته است. بی سر و صدا به زیر سقفشان رفتند تا هر روزشان را به فردا برسانند.

گفتند بچه دار نشو کودکت را هم مبتلا می کنی. گفته بودند اگر مبتلا هم نشود که نمی خواهی فرزند یتیم داشته باشی و او نخواسته بود و حالا عصبی و بی حوصله طاقت همه را طاق کرده است.
می گویند اگر هیچ اقدام پیشگیرانه ای انجام نشود از هر 3 کودک زاده شده از مادران مبتلا به اچ آی وی یک کودک به ویروس آلوده خواهد شد، 15 تا 20 درصد هنگام بارداری، 50 درصد هنگام زایمان و 33 درصد طی شیردهی درازمدت مبتلا می شوند.

دکتر آرش علایی، متخصص و فعال در مطالعات ایدز معتقد است در صورت آگاهی به آلودگی مادران باردار می توان به طور کامل از ابتلای فرزند جلوگیری کرد و دادن این نوع مشاوره ها به این بیماران تنها آنها را ناامید تر می کند می گوید: «وظیفه ما تنها مداوای این افراد نیست وضعیت روحی، روانی خانوادگی و اجتماعی آنها را هم باید در نظر گرفت.»

«آگاهی زنان حامله و دختران نوبالغ مبتلا به انواع مختلف از روش های کاهش خطر انتقال به نوزادان مانند داروهای ضد ایدز، زایمان های سالم تر و روش های سالم تر شیردهی نوزادان می تواند میزان انتقال را کاهش دهد. تمام مادران مبتلا به ایدز نیازمند معالجه، مراقبت و حمایت هستند. آنان نیاز به اطمینان دارند که خود و فرزندانشان زندگی طولانی و سالمی داشته باشند و لازمه این کار تضمین معالجه، مراقبت و حمایت مادران است و دسترسی به غذای مقوی و مراقبت بهداشتی مناسب کمک می کند که کودکان آلوده زندگی طولانی، سالم و شاداب تری داشته باشند.»

 این بخشی از جزوه ای است که صندوق کودکان سازمان ملل برای نمایندگان مجلس تهیه کرده بود تا بدانند هر گام آنها چه تأثیری در حفظ سلامت جامعه دارد. آمارها می گویند از 13 هزار و 40 نفر مبتلا (براساس آمار رسمی) 6/47 درصد را افراد بین 15 تا 34 سال تشکیل می دهند و داده های جهانی سن ابتلای دختران را 15 تا 24 سال نشان می دهند. اما کارشناسان تعداد مبتلایان را تا 100 هزار نفر تخمین زده اند.

براساس همین آمارها 6/۹4 درصد مبتلایان مرد و 4/5 درصد زن هستند. این به معنای آن نیست که زنان کمتر در معرض خطر بوده اند اطلاعات به دست آمده از تحقیقات متفاوت نشان می دهد که در تماس جنسی بین زن و مرد، زنان به میزان دو برابر مردان امکان دریافت ویروس از مرد آلوده دارند تا مردان از زن آلوده خود.

اگرچه در حال حاضر تعداد زنان مبتلا کمتر از مردان به نظر می رسد اما با توجه به این که راه انتقال در زنان بیشتر جنسی است و با توجه به سهم 62 درصدی ایدز از اعتیاد و تعداد 145 هزار معتاد تزریقی در حالی که 70 درصد مجرمان مواد مخدر ورودی به زندانها متأهل هستند حدود 11 هزار خانواده و همسر این مردان در معرض خطر ابتلا قرار دارند.

زنان جوان به طور ویژه مستعد ابتلا هستند. در بعضی از کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای زیر صحرای آفریقا زنان جوان دو برابر مردان جوان در معرض خطر قرار دارند و به طور سرانگشتی در ازای هر مرد، 5 دختر مبتلا به اچ آی وی وجود دارد.

این در حالی است که دختران نوبالغ و زنان به حمایت همسران، خانواده و جوامع خود نیاز دارند تا بتوانند از اچ آی وی و دیگر عفونت های آمیزشی جلوگیری کنند. جلوگیری از تبعیض و بی عدالتی نسبت به زنان و دختران، آموزش مهارت های زندگی و آگاهی های ضروری در مورد مسائل جنسی و بیماری های آمیزشی آنان و فرزندانشان را در مقابل اچ آی وی محافظت می کند.

اما مردان و پسران نوبالغ برای قبول مسئولیت در قبال رفتارهای جنسی خود به تحصیلات، آموزش مهارت ها و مشوق هایی نیاز دارند. آنها باید بدانند که دیدگاه و رفتارهای منفی نسبت به زنان و دختران فرد را بیشتر در معرض خطر قرار می دهد و این شامل خود آنان و فرزندانشان هم می شود. جوانان برای این که بتوانند در مورد تولید مثل آگاهانه تصمیم بگیرند باید به یک دسته از خدمات اساسی مثل آزمایش و مشاوره محرمانه دسترسی داشته باشند که البته هنوز دسترسی به این مهارت ها و امکانات آموزشی برای همه نوجوانان و جوانان ما فراهم نشده و هنوز وسایل ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون که مسئولیت بزرگی را در این زمینه برعهده دارد به صورت مستمر و کاربردی به آن نپرداخته است.

 اگر چه برنامه های مقطعی و گاه خوب و گاه هراس برانگیز هم از این رسانه پخش شده اما جامعه نیازمند کاری فراتر از این است و به گفته علایی با ترساندن جامعه و برنامه های مقطعی به نتیجه نمی رسیم. می گوید: چرا در بین برنامه های پرطرفدار مثل مسابقات جام جهانی در مورد ایدز کاری نمی شود.

در مسابقه بین ایران و مکزیک زمانی که شش دانگ  حواس میلیون ها نفر از ایرانیان به جزئیات بازی و حرکات بازیکنان در زمین بود جمله ای از زیر تصویر رد شد که آماری از وضعیت ایدز در جهان ارائه می داد. اگر چه همین هم غنیمت بود اما مسئولان و فعالان ما در مبارزه با ایدز بهتر می دانند که ما نیازمند چه اطلاعاتی هستیم و آمارهای کلی تأثیر چندانی بر بینندگان نخواهد داشت بنابراین شاید باید این را ضعف برخی سیاست گذاران وزارتخانه مسئول دانست که مشاوره لازم را به همکارانمان در صدا و سیما برای انتخاب اطلاعات آموزشی تر نداده اند.

کارشناسان معتقدند انتقال بیماری ایدز در حال تغییر الگو است و روند انتقال این بیماری به سمت عوامل جنسی تغییر یافته است. بر همین اساس تعداد مبتلایان زن به بیماری ایدز نیز رو به افزایش می رود و زنان بسیاری از طریق شوهران آلوده، اعتیاد و غیره به این بیماری، مبتلا شده اند.

 به گفته یک مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آی وی/ ایدز در کشور در سال های 1۹85 تا ۹5 از طریق خون و فرآورده های خونی تشخیص داده شده بود اما در فاصله کوتاهی موج دوم انتقال از طریق مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک آغاز شد و امروز با توجه به تعداد زیادی جوانانی که رفتارهای پرخطر جنسی دارند، پیش بینی می شود که با موج سوم انتقال بیماری ایدز مواجه می شویم.

بر اساس اعلام دفتر سازمان ملل در ایران، بیشترین افراد مبتلا به ویروس ایدز در گروه سنی 25 تا 34 سال قرار دارند که تقریباً 40 درصد کل مبتلایان به این بیماری را در ایران شامل می شود. این در حالی است که بیشتر برنامه های دولت برای کنترل بیماری ایدز بر گروه های خاص مانند معتادان تزریقی متمرکز شده است اگرچه به دلیل همین تغییر الگو وزارت بهداشت برنامه جامع اطلاع رسانی ایدز را تهیه و در اواخر سال گذشته برای بررسی و تایید مفاد آموزشی آن به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال کرد تا با 3 میلیارد تومان بودجه ای که به مبارزه با ایدز اختصاص داده شده فعالیت جدیدی را در این زمینه آغاز کند.

در این برنامه نحوه آموزش برای گروه های مختلف و از طرق مختلف مشخص شده تا بر اساس نیاز جامعه و سطح آگاهی مردم، مطالب آموزشی مختلفی در سطح مدارس، دانشگاه ها، مطبوعات و رسانه های ارتباط جمعی و... منتشر می شود که بر اساس همین برنامه ها نیز بودجه های آموزشی در مورد بیماری ایدز تعیین می شوند.

مدیر برنامه مشترک  ایدز سازمان ملل متحد، می گوید: «اگر اقدامات انجام شده برای پیشگیری از ایدز را در همین سطح نگه داریم تا 15 سال آینده، 350 هزار مرگ و میر به علت ایدز خواهیم داشت.» علایی با اشاره به این که تعداد معتادان تزریقی ما حدود 200 تا 300 هزار نفر است در حالی که رابطه جنسی به این تعداد محدود نمی شود می گوید: «تاکنون بیشتر روی این گونه افراد کار شده که موفق هم بوده است در حالی که ما با تعداد بالای جمعیت جوانی روبه رو هستیم که اگرچه سن ازدواجشان بالا رفته اما غریزه جنسی در آنها نمرده است.

 ترس از مراجعه به کلینیک ها بدون زیر سؤال رفتن، نگرانی برای طرح رسمی وجود روابط جنسی در جامعه و برخورد قهری با این مسائل، نگرانی از ترد شدن و انگ خوردن و... همه موجب کاهش امکان شناسایی افراد مبتلا و در نتیجه ضعف در آموزش ها و جلو بردن برنامه پیشگیری می شود. در حالی که اگر به طور مثال زن باردار از همان ابتدا با الزامی شدن برخی آزمایشات متوجه آلودگی خود شده باشد درصد انتقال به شدت کاهش می یابد.»

انتقال ویروس از طریق مادر به جنین دلیل دیگری برای توجه بیشتر به آسیب پذیری زنان و زنگ خطری است در افزایش آمار کودکان آلوده و مبتلا به ایدز. یکی از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل و به تبع آن فدراسیون بین المللی تنظیم خانواده که ایران ریاست منطقه ای آن را بر عهده دارد حق دسترسی آحاد مردم به خدمات و مراقبت های بهداشتی باروری با کیفیت و به ویژه مراقبت های دوران بارداری، زایمان و شیردهی مادران است.

حق دسترسی آحاد مردم به خدمات، آموزش ها و وسایل پیشگیری از بارداری، حق برخورداری از عدالت و رهایی از هرگونه انگ و تبعیض به ویژه نسبت به بیماران و کسانی که با اچ آی وی ایدز زندگی می کنند، حق رازداری و افشا نشدن وضعیت سلامت و بیماری فرد بدون موافقت وی، آموزش مردان و تقویت مشارکت آنان در کلیه ابعاد زندگی اجتماعی و خانوادگی و... از دیگر اهداف توسعه هزاره به شمار می رود که در برنامه  چهارم توسعه کشور نیز به آن پرداخته شده است.

اما عبدالله وید رئیس جمهور سنگال معتقد است مبارزه با ایدز قبل از هر چیز به معنای بحث درباره آن و شکست سکوت است پس از آن باید بر تعصبات اعمال شده بر بیماری و رنج های ناشی از آن غلبه کرد و سپس اطلاع رسانی کرد، آگاهی ها را افزایش داد، آموزش  داد و برای جلوگیری از منزوی شدن بیماران تسهیلات پزشکی، روانی و اجتماعی را مهیا ساخت.

در حالی که از اولین تجربه مصرف مواد مخدر تا تبدیل آن به مصرف تزریقی 2 تا 12 سال طول می کشد و بیشتر تزریقی ها از سن 20 تا 2۹ سالگی شروع به استفاده مشترک از سرنگ و سوزن می کنند این امر در بین زنانی که مواد مخدر تزریقی استفاده می کنند، شیوع بیشتری داشته است.

 به گفته رئیس مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت پدیده خودفروشی همچنان در پرده باقی مانده و آماری از تعداد این زنان و وضعیت بهداشتی آنها به ویژه به لحاظ آلودگی به ویروس ایدز در دسترس نباشد. به همین دلایل این زنان از خدمات درمانی دور مانده و از مراجعه به مراکز بیماری های رفتاری پرهیز جدی می کنند.

علایی می گوید: «کار کلینیک های مثلثی که از بهترین تجربه ها در ایران، منطقه و جهان به شمار می رود همین است. این کلینیک ها در دو بخش فعالیت می کنند؛ افرادی که هنوز مبتلا نشده اند اما دارای بیماری های مقاربتی یا جنسی هستند مثل کسانی که تعدد شرکای جنسی دارند و معتادان.

این کلینیک ها برای تمام افراد مراجعه کننده خدمات پزشکی، درمانی و تشخیصی ارائه می دهند. برنامه کنترل بیماری های مقاربتی ، درمانی، دادن وسایل حفاظتی برای کسانی که اعتیاد دارند، تعویض سرنگ، دادن متادون، انجام تست اچ آی وی برای مبتلایان تشخیص بارداری، تشخیص عفونت های همراه، کلیه خدمات پزشکی از سرپایی تا بستری، آموزش های مرتبط به فرد، خانواده، اطرافیان و خدمات مشاوره ای.

ولی چند نفر می دانند این کلینیک ها کجا قرار دارند. از یک طرف اطلاع رسانی در مورد این کلینیک ها ضعیف است و از سوی دیگر از کل کلینیک های مثلثی کشور تعداد انگشت شماری فعال هستند در حالی که برای مبارزه علیه این ویروس باید ارگان ها، سازمان ها و نهادهای درگیر با مسأله و افراد کلیدی مذهبی، سیاسی و همچنین خود مردم با هم و هماهنگ کار کنند. با انکار نکردن بیماری از سوی مسئولان این تابو شکسته می شود.

او معتقد است همه فعالیت ها علیه ایدز باید یکسان سازی کیفی شوند و یک گروه مستقل و متخصص به پیمایش طرح ها بپردازند. در حالی که در حال حاضر هیچ کدام از برنامه ها مورد ارزیابی قرار نمی گیرند.

اپیدمی ایدز در ایران از اواسط دهه 70 از زندان ها شروع شد و خیلی زود پایگاه های دیده ور ایجاد شدند تا خون زندانیان، راننده های کامیون و بیماران عفونی را برای آگاهی از وجود ایدز مورد آزمایش قرار دهند. این پایگاه  ها در زندان های آب حیات کرمان، کرمانشاه و شیراز هم ایجاد شدند و نتیجه تعداد زیادی از آزمایش ها که 4 مورد آن در کرمانشاه، محل زندگی علایی بود مثبت درآمد.

دو سال بعد او و برادرش کامیار که تازه تحصیلات پزشکی خود را به پایان رسانده بودند اطاقی را در دانشگاه پزشکی این شهر گرفتند تا روی پرونده 400 زندانی تحقیق کنند. اغلب مبتلایان هیچ مشاوره ای در مورد اچ آی وی نگرفته و با همین وضعیت داخل جامعه شده بودند. وقتی به سراغشان رفتند برخی یا دست به خودکشی زده و یا از سوی خانواده ها طرد شده بودند و وقتی نماینده کرمانشاه در مجلس ساخت بیمارستان ویژه مبتلایان را طرح کرد مورد اعتراض مردم قرار گرفت و صندلی خود را در دور بعدی مجلس از دست داد.

اما بعد از این که نتایج آزمایش 35 نفر از زنان و کودکان آنها مثبت شد مردم وحشت زده به این مخالفت ها پایان دادند. در دهه 80 سازمان زندان ها فعالیت در زمینه برنامه های اچ ای وی را آغاز کرد که از جمله آنها می توان به فعالیت های کاهش آسیب در زندان ها و کلینیک های مثلثی اشاره کرد. شروع اقدامات بد نیست ولی پیگیری و کیفیت سازی اقدامات نیاز به زمان دارد.

او به «حنا علم» خبرنگار یک خبرگزاری خارجی گفته بود: 4 سال پیش صحبت در مورد وسایل محافظتی در ارتباط جنسی، شدنی نبود در حالی که امروز ما می توانیم به راحتی در این مورد صحبت کنیم و من مداوم تکرار می کنم که از این وسایل استفاده کنید...