چشم انسان چه رنگ‌هایی را نمی‌بیند؟

تلاش کنید سبز متمایل به قرمز را تصور کنید، منظور رنگ قهوه‌ای آزاردهنده‌ای که از ترکیب رنگ قرمز و سبز به دست می‌آید نیست، منظور سبزی است که متمایل به قرمز و یا قرمزی است که متمایل به سبز باشد، و یا تلاش کنید آبی متمایل به زرد را تصور کنید، رنگی که هم متمایل به آبی است و هم متمایل به زرد.

معمولا تلاش برای تصور کردن چنین رنگ‌هایی منجر به ایجاد فضایی خالی در ذهن می‌شوند، این به آن دلیل است که با وجود اینکه چنین رنگ‌هایی در طبیعت وجود دارند، انسان هرگز آنها را نمی‌بیند. سبز-قرمز و زرد-آبی به رنگ‌های ممنوعه شهرت دارند. این رنگ‌ها ترکیبی از رنگ‌هایی هستند که فرکانس‌های نوری آنها به صورت خودکار یکدیگر را در چشم انسان خنثی می‌کنند، از این رو دیدن آنها به صورت هم زمان غیر ممکن می‌شود.

این محدودیت در نتیجه شیوه ادراک انسان از رنگ‌ها ایجاد می‌شود. سلول‌هایی به نام نورون‌های متقابل که در درون شبکیه چشم قرار دارند، زمانی آغاز به کار می‌کنند که توسط نور قرمز تحریک شوند و این فعالیت به مغز اعلام می‌کند که فرد در حال نگاه کردن به پدیده‌ای قرمز رنگ است. نورون‌های متقابل این نورون‌ها توسط نور سبز متوقف می‌شوند و مغز درک می‌کند که فرد در حال دیدن پدیده‌ای سبز رنگ است. زرد و آبی نیز از نورون‌های متقابل ویژه خود برخوردارند. در واقع نور قرمز تاثیر نور سبز و نور زرد تاثیر نور آبی را خنثی می‌کند و هرگز نمی‌توان این رنگ‌ها را از یک منبع مشابه مشاهده کرد.

با این همه دانشمندان که همواره به دنبال دست نیافتنی‌ها هستند بر این باورند که می‌توان این رنگ‌ها را دید، تنها کافی است افراد چگونه نگریستن به آنها را فرا بگیرند.

رنگ‌های بی نام

انقلاب رنگی از سال 1983 و با انتشار مقاله‌ای از "هویت کرین" دانشمند بصری مشهور در نشریه ساینس آغاز شد. وی در این مقاله با عنوان "دیدن سبز مایل به قرمز و زرد مایل به آبی" اعلام کرد که درک رنگ‌های ممنوعه امکان پذیر است.

برای اثبات این موضوع وی به همراه همکارانش تصاویری متشکل از نوارهای رنگی سبز و قرمز و زرد و آبی در کنار یکدیگر ایجاد کرده و آنها را به گروهی از داوطلبان نشان دادند در حالی که حرکات چشم آنها را با کمک ابزار کنترل کننده چشم و تثبیت گر شبکیه چشم تحت نظر داشتند. این آزمایش نشان داد نور هر یک از رنگ‌ها وارد سلول‌های مشخصی از شبکیه چشم می‌شوند، برای مثال بعضی از سلول‌ها همیشه پذیرای نور زرد هستند، و بقیه آنها به صورت همزمان تنها نور آبی را دریافت می‌کنند.

به تدریج این تحریک غیرعادی بینایی و دیدن مرز رنگ‌ها در نوارهای رنگی ناپدید شده و رنگ‌ها به درون یکدیگر نفوذ کردند. در این آزمایش اینگونه به نظر می‌آید که تصاویر مکانیزم متقابل چشم را زیر پا گذاشته و داوطلبان توانسته بودند رنگ‌هایی را با چشم ببینند که تا کنون تجربه دیدن آنها را به دست نیاورده بودند.

داوطلبان گزارش کردند که می‌توانستند به صورت همزمان رنگی ترکیبی از قرمز و سبز را ببینند اما نمی‌توانستند برای رنگی که در برابر چشم داشتند نامی به یاد بیاورند. این رویداد در هنگام تکرار آزمایش بر روی رنگ‌های آبی و زرد نتیجه‌ای مشابه در پی داشت.

آزمایش‌های بعدی بر روی این نظریه نشان دادند در صورتی که درست نگاه شود، دیدن رنگ‌های ممنوعه امکان پذیر خواهد شد. سپس در سال 2006 محققان دانشگاه دورتموث آزمایش‌های سال 1983 را به شکلی دیگر تکرار کردند با این تفاوت که داوطلبان به جای نگاه کردن به صفحه‌های کاغذی به نمایشگر رایانه‌ها نگاه می‌کردند و از آنها درخواست شد به جای توصیف رنگ‌هایی که می‌بینند، جایگزینی از میان رنگ‌ها برای آنها انتخاب کنند. رنگی که در آزمایش‌های قدیمی غیر قابل توضیح بودند.

اما در این آزمایش محققان دریافتند داوطلبان برای نمایش دادن رنگی که با دیدن نوارهای رنگی سبز و قرمز درک می‌کنند، به سرعت بر روی نمودار رنگ‌ها رنگ قهوه‌ای گِلی را نشان می‌دهند. به این شکل محققان به این نتیجه رسیدند که داوطلبان ترکیبی از دو رنگ را می‌بینند و نه رنگ‌های ممنوعه را.

اکنون این سوال به وجود می‌آید که اگر نام رنگ دیده شده گِلی است، چرا داوطلبان در سال 1983 نتوانستند آن را توصیف کنند؟

با این همه دانشمندان می‌گویند صرف اینکه نتوان رنگی را نامگذاری کرد به این معنی نیست که آن رنگ از رنگ‌های ممنوعه باشد.

"وینس بیلاک" یکی از محققانی که در آزمایش‌های سال 2006 حضور داشته، این آزمایش‌ها را در سال 2006 به پایان نرساند و طی سال‌های گذشته آزمایش‌های متعدد دیگری انجام داده که بر اساس آنها معتقد است می‌تواند حضور رنگ‌های ممنوعه را اثبات کند.

وی تاکید دارد که مطالعه محققان دانشگاه دورتموث به دلیل در نظر نگرفتن کنترل کننده‌های حرکت و تثبیت کننده شبکیه چشم نتوانسته‌اند رنگهای ممنوعه را به وجود بیاورد، آنها تنها از داوطلبان خواسته‌اند تا بر روی رنگ‌ها خیره شوند و چشم خود را ثابت نگه دارند.

وی معتقد است رنگ‌هایی که در آزمایش‌های این محققان دیده شده با رنگ‌های ایجاد شده در آزمایش‌های آنها یکسان نبوده است. از این رو مطالعه برای کشف تایید وجود رنگ‌های ممنوعه همچنان ادامه دارد.

شاید اکنون نتوان چنین رنگ‌هایی را در طبیعت دید، اما شاید روزی با اختراع ابزار دستی که از کنترل کننده داخلی حرکات چشم برخوردار است، بتوان چنین رنگ‌هایی را دید، در این صورت با نگاه کردن به درون چنین ابزاری فرد این احساس را خواهد کرد که گویی برای اولین بار در زندگی خود رنگ بنفش را دیده است.