و حاشیه‌های بسیاری را با خود به‌همراه آورد چرا که برای نخستین‌بار بود که دولتی قصد داشت اینترنت جهانی را ملی کند. اجرای این طرح اگرچه در دولت نهم و به‌دلیل نبود توجیهات مناسب فنی و اقتصادی توفیقی نیافت اما در دولت دهم با نام «شبکه ملی اطلاعات» و تعریف مشخصی از اهداف و برنامه‌های مربوط به آن، شکل دیگری پیدا کرد و موفق شد برخی اهداف مدنظر خود را اجرایی کند.
اینترنت ملی اگرچه همچنان مخالفان خاص خود را به‌دلیل نبود تعاریف و دلایل مشخصی از پروژه دارد اما طرح‌هایی در قالب این پروژه و بر این بستر تعریف شده که در صورت عملیاتی شدن می‌تواند به گسترش مدل‌های کسبوکار در فضای اینترنت در کشور ما بینجامد.
ایمیل ملی و موتور جست‌وجوگر ملی از جمله این طرح‌هاست که در صورت عملیاتی شدن می‌تواند در آینده توسعه کسبوکار و فعالیت‌های اقتصادی و تجاری را در این بخش به‌همراه داشته باشد و به اجرایی شدن دولت الکترونیک کمک بسیاری کند.
با علی‌اصغر انصاری، معاون توسعه سازمان فن‌آوری اطلاعات که خود مستقیما بر راه‌اندازی پروژه ایمیل و موتور جست‌وجوی ملی نظارت داشته و دارد، به گفت‌وگو نشستیم؛ وی از آن دسته دولتمردانی است که خصلت‌های مدیران بخش خصوصی را دارد و تاکنون پروژه‌های بسیاری را در حوزه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات به سرانجام رسانده است.
انصاری که بر کلمه «ایمیل ایرانی» به جای «ایمیل ملی» تاکید دارد، پس از فارغ‌التحصیلی در رشته مهندسی الکترونیک از دانشگاه شیراز با قبول شدن در آزمون استخدامی به مجموعه وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات پا نهاد و به‌عنوان کارشناس مرکز سوئیچ مرکز LCT مخابرات کار خود را آغاز کرد. سرپرستی مرکز دیتای قدس، ریاست اداره پشتیبانی شرکت دیتا، ریاست اداره روابط عمومی و و امور بین‌الملل شرکت فن‌آوری اطلاعات در کارنامه وی دیده می‌شود.
انصاری زمانی که به‌عنوان مدیر کل دفتر امور اجرایی با مهندس ریاضی، معاون فن‌آوری اطلاعات دولت نهم همکار بود، با مطرح شدن بحث شبکه ملی اطلاعات که در آن روزها اینترنت ملی تلقی می‌شد حمایت خود را از این پروژه اعلام کرد.
وی امروز بر کرسی معاونت توسعه سازمان فن‌آوری اطلاعات تکیه زده است و با همان روحیه خاص خود پروژه‌هایی همچون ایمیل ملی، درگاه دولت الکترونیک و موتور جست‌وجوی ملی را دنبال می‌کند.
- آقای مهندس ایده ایمیل ملی از کجا آمد؟
در واقع ایده ایمیل ملی به‌عنوان یکی از سرویس‌های اینترنت ملی بود که مهندس ریاضی در دولت نهم و در شورای عالی فن‌آوری اطلاعات برای اولین‌بار مطرح کرد. در آن زمان چندان توجیهی برای نیاز به سرویس ایمیل ملی نداشتیم اما امروز زمینه آن کاملا مهیاست و این پروژه مثبت ارزیابی می‌شود چرا که امروز جامعه ما به این دید رسیده است که جدا از ایمیل‌های معروف خارجی از ایمیل‌های داخلی بهره ببرد و در این راستا نیاز جامعه به ایمیل ملی کاملا مشهود است. در واقع با توسعه خدمات دولت الکترونیک و تقسیم‌بندی‌ها می‌توان ایمیل‌ها و کاربردهای انواع آن مثل ایمیل تجاری و عمومی را مشخص کرد.
- با این وجود آیا پروژه‌ای مثل ایمیل ملی برای کشور توجیه اقتصادی دارد؟
کاملا! اگر ایمیل خارج از ابزار تفننی به‌عنوان ابزار ارتباطی در اختیار مردم قرار بگیرد و این ابزار ارتباطی رسمی شده و دولت با مردم از این طریق ارتباط بگیرد می‌تواند بسیاری از هزینه‌ها را کاهش دهد.
به‌عنوان نمونه، بسیاری از خدمات ارزش‌افزوده و بسیاری از آگهی‌ها و فعالیت‌های تجاری از طریق این ابزار می‌تواند انجام شود. ایمیل ملی مدل کسبوکار خوبی را تصور می‌کند و البته مطالعات آن نیز انجام شده است.
حاکمیت و دولت از طریق وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات به‌دنبال راه‌اندازی ابزار ارتباطی جدیدی است که البته با توجه به مدل کسبوکاری که فراهم کردیم، می‌توان زیرساخت‌های آن را به‌درستی مهیا کرد.
حتی می‌توان ادعا کرد که با توجه به مشخصات ایمیل ملی این پروژه می‌تواند به‌مراتب از سرویس پیام کوتاه که کسبوکار بسیار خوبی هم برای اپراتورها و هم برای ارگان‌های دیگری که از بستر آن بهره می‌برند دارد، داشته باشد.
- این مدل کسبوکاری که از آن صحبت می‌کنید چیست؟
این موضوع را البته درحال‌حاضر نمی‌توان به‌خوبی تشریح کرد چرا که به‌هرحال رقبایی خواهیم داشت اما می‌توان به‌عنوان مثال به موضوع ارسال قبض‌های مصرفی اشاره کرد. برای نمونه،اپراتورهای موبایل در هر دوره میلیاردها تومان صرف پاکات صورتحساب مشترکان خود می‌کنند که اگر فرض کنید این کار از طریق پست الکترونیکی دنبال شود به مراتب هزینه‌ها در این بخش کاهش می‌یابد.
- اما همه مردم به شبکه اینترنت دسترسی ندارند؟
درست است اما با تجربه ثبت‌نام کارت هوشمند سوخت و ثبت‌نام‌های دیگر که داشتیم، ثابت شد افرادی هستند که با واسطه این ثبت‌نام‌ها را انجام دادند. به هر حال، چنین تجربه‌هایی در افزایش ضریب نفوذ اینترنت هم نقش خواهد داشت.
- اما این موضوع متفاوت است چرا که در هر دوره از مردم نمی‌توان انتظار داشت تمامی صورتحساب‌های مصرفی خود را از طریق ایمیل چک کنند!
به نظر من با وجود سرویس‌هایی مانند GPRS و نیز ورود نسل سوم موبایل - 3G - کشور ما ضریب نفوذ و دسترسی بسیار بالایی در ارتباطات خواهد داشت، همچنین با وجود دفاتر خدمات روستایی و ارائه سرویس‌هایی همچون ADSL و وایمکس، این فضا کاربردی‌تر هم خواهد شد.
ما به‌هرحال در مرحله گذار هستیم و در صورتی که از حالت سنتی ارائه خدمات درآمده و صددرصد الکترونیکی شویم باید از هر 2روش بهره بگیریم. ایمیل ملی در چنین فضایی بسیار کاربردی شده و توجیه اقتصادی خواهد داشت. از سوی دیگر، این بستر می‌تواند عامل موثری برای سرویس‌دهندگانی باشد که خدمات ارزش‌افزوده ارائه می‌کنند.
- این فضای گذار به نظر می‌رسد که کمی طولانی شده است؛ آیا از این رهگذر خسارت‌هایی هم متحمل می‌شویم؟
در واقع اینترنت در ایران از جمله فضاهای بکری است که هنوز به‌خوبی به آن پرداخته نشده است. همان‌طور که به ضریب نفوذ اینترنت اشاره کردم، بد نیست بدانید رتبه اول را در خاورمیانه از نظر دسترسی داریم اما در حوزه‌های دیگری چون ضریب نفوذ در وب بسیار در جایگاه پایینی ایستاده‌ایم.
بگذارید این‌طور برای‌تان توضیح بدهم که 220میلیون دامنه اینترنتی در دنیا به ثبت رسیده که تنها 220هزار دامنه آن متعلق به دامنه ایرانی «دات‌آی‌آر» است. به‌عبارت دیگر، با وجودی‌که مردم ایران یک‌صدم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و از هر 100نفر در جهان یک نفر ایرانی است اما تعداد دامنه‌های اینترنتی ایرانی ثبت شده نشان می‌دهد که ما تنها یک هزارم تعداد وب جهان را به خود اختصاص داده‌ایم.
این رقم در مورد تعداد IP آدرس‌ها هم به همین ترتیب است به‌نحوی که از پنج‌میلیارد IP توزیع شده تنها پنج‌میلیون آدرس ایرانی وجود دارد. در مورد صفحات وب نیز باید بگویم از میان 70میلیارد صفحه وب باز شده در هر روز تنها 200 تا 300میلیون آن متعلق به ایران است.
این آمارها و ارقام به‌خوبی نشان می‌دهد که کشور ما در عرصه فضای وب هیچ رشدی نداشته و در زمینه محتوا ضعیف عمل کرده‌ایم؛ به همین دلیل باید با تمهیداتی به دانش دنیا متصل شده و برای توسعه وب اقدامات لازم را انجام دهیم.
- با این وجود به نظر شما با تمرکز بر شبکه ملی اینترنت می‌توان سهم خود را در فضای وب افزایش دهیم؟
با ورود شبکه ملی اطلاعات فعالیت‌هایی که در حوزه وب صورت می‌گیرد، پر‌رنگ‌تر شده و می‌تواند بسیار ثمربخش باشد. نمونه‌هایی هم که می‌توان در این‌جا از آن‌ها یاد کرد، گسترش وب آموزشی است که در سال‌های اخیر شاهد بودیم که با گسترش این وب‌های آموزشی و پرداختن به بحث آموزش مجازی مراکز آموزشی توانستند کسبوکار خود را بهبود بخشند و البته با فراهم شدن زیرساختها این داستان کماکان ادامه خواهد داشت، همچنین در بحث‌هایی همچون تجارت و امضای الکترونیک، شبکه ملی اطلاعات می‌تواند در رونق بخش اقتصادی کشور موثر باشد.
از دیگر سو، باید به وب‌های اطلاع‌رسانی و فرهنگی اشاره کرد که تجربه سال‌های اخیر نشان داده که تلاشگران این عرصه‌ها نسبت به فضای الکترونیکی مشتاق‌تر بوده و تمایل بهره بردن از فضای وب را دارند. به‌هرحال فضا در کشور برای توسعه وب تاکنون چندان مساعد نبوده و این جزء دغدغه‌های ما بوده است.
- در مورد موتور جست‌وجوگر ملی چطور؟ آیا فضای کسبوکار در این فضا نیز فراهم است؟
البته! هم‌اکنون «ایمیل مارکتینگ» و «سرچ انجین مارکتینگ» بحث‌هایی است که غول‌های بزرگ فن‌آوری دنیا را همچون اپل به درآمدهای بالایی رسانده است. به‌عنوان مثال، کمپانی «اپل» با قراردادی با «فیس‌بوک» لوگوی خود را در این شبکه اجتماعی به نمایش گذاشته و از این طریق در بازار لپ‌تاپ و ارائه‌دهندگان وسایل ارتباطی قابل حمل قصد دارد با این تبلیغ نتایج بسیار مثبتی بگیرد.
این امر این واقعیت را نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی در فضای اقتصادی کارکرد بالایی داشته و به‌عنوان وب اجتماعی بسیار در امور اقتصادی تاثیر‌گذار هستند. براین اساس باید گفت وب تشنه است و نیاز به کار جدی دارد، چرا که در فضاهایی همچون شبکه‌های اجتماعی، غول‌های تجاری توانسته‌اند درآمد بالایی کسب کرده و در واقع در این داستان تنها بحث سیاسی مطرح نیست و بیشتر تاثیر‌گذاری مربوط به تبلیغات آن‌ها خواهد بود.
کمپانی‌های بزرگ دنیا برای تبلیغ محصولات‌شان قراردادهایی را با موتورهای جست‌وجو منعقد می‌کنند که نام محصول و برند مورد‌نظر در صدر نتایج جست وجوی کاربر در صفحات وب قرار گیرد و به این وسیله امکان افزایش میزان بازدید خود را در صفحات وب فراهم می‌کنند. در این فضا و با توجه به اقدامات موثر دنیا در بهره‌گیری از توسعه زمینه کسبوکار در فضای ما، هنوز برای تامین زیرساخت‌های وب با نورم دنیا فاصله داریم.
- با این وجود، به نظر شما شبکه ملی اینترنت می‌تواند این فاصله را کاهش دهد؟
ما در شبکه ملی اطلاعات در حال تامین زیرساختها هستیم، البته زیرساخت‌هایی که در فضای وب دولت الکترونیک کار کند. برای مثال، دیتاسنترهایی - مراکز داده- که درست می‌کنیم رقیب دیتاسنترهای تجاری نیستند اما برخی تصمیماتی که انجام می‌دهیم، زمینه فعالیت بخش خصوصی و دولتی را در لایه زیرساختی این شبکه فراهم می‌کند.
- شما در بحث تبلیغات چه فعالیت‌هایی خواهید داشت؟ آیا معتقدید که باید فرهنگ استفاده از پروژه‌هایی مانند ایمیل ملی و موتور جست‌وجو قبل از راه‌اندازی پروژه در میان مردم جا بیفتد؟
این‌ها مسائل ساده‌ای نیست و علت هم دارد. زمانی که موتورهای جست‌وجوگری مثل گوگل، یاهو و بینگ هستند کاربر باید به یک مزیتی برسد که بتواند از موتور جست‌وجوی دیگری استفاده کند.
این مزیت می‌تواند حس اعتماد و اطمینان از امنیت سیستم باشد و دیگر آن‌که کاربر به این موضوع اعتقاد داشته باشد که موتور جست‌وجو به او راست می‌گوید، این بدان معناست که باید از نظر روانی و فرهنگی، جامعه آمادگی لازم را داشته باشد.
برای مثال علت توفیق موتور جست‌وجوی ملی کشورهایی مثل کره، چین و روسیه این بود که نیاز کاربران را شناسایی کرده و به اقتضای فرهنگ و زمان و مکان، اطلاعات را در اختیار مردم کشورش قرار می‌داد.
در موتور جست‌وجوی ایرانی نیز باید همین اتفاق بیفتد و این موتور جست‌وجو به اقتضای زمان متناسب با اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی به مردم سرویس دهد تا موفق شود. باید توجه داشت که پروژه اگر مزایای رقابتی نداشته باشد، محکوم به شکست است. در این بستر در واقع ما فقط زمینه کسبوکار را فراهم خواهیم کرد و این شرکت‌ها هستند که خود باید اقدامات لازم را روی این بستر بگذارند.
- با وجود آن‌که به موازات ایمیل ایرانی، ایمیل‌های دیگری نیز از سوی برخی سازمان‌ها ارائه شده است، پیش‌بینی می‌کنید که از این طرح استقبال شود؟
در آینده باید پست الکترونیک ملی در حوزه‌های مختلف فن‌آوری اطلاعات استفاده شود. اگرچه امروز این ایمیل در حد یک ایمیل عمومی است اما در آینده این ایمیل در شاخه کاربردهای مختلف تجاری و شخصی می‌تواند به ایجاد کسبوکار در فضای سایبر بینجامد، همچنین ایمیل ایرانی می‌تواند خدمات دولت به دولت و دولت به مردم را ارائه دهد. براین اساس، در حوزه تجاری و دولتی هر فرد ایرانی نیازمند ایمیل ایرانی خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود در این زمینه شاهد استقبال خوبی باشیم.
- با این وجود، مدل کسبوکاری که از آن صحبت کردید، مربوط به ایمیل عمومی و تجاری می‌شود؟
بله دقیقا مدل کسبوکار برای این‌گونه ایمیل‌ها دیده شده است. در ایمیل دولتی تلاش است تا زیرساخت‌های خدمات دولت الکترونیک از این طریق به مردم ارائه شود.
- در این زمینه تاکنون چه میزان سرمایه‌گذاری شده است؟ آیا در حد پیشنهادی که در ابتدای این طرح به مجلس داده شده بود، هزینه شده است؟
مبلغ مشخصی را نمی‌توان عنوان کرد اما محدودیتی در سرمایه‌گذاری نداریم، همچنین بخش خصوصی در 2بخش ایمیل عمومی و تجاری می‌تواند سرمایه‌گذاری کند و در بخش دولتی حاکمیت سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
- در بحث شبکه‌های اجتماعی برنامه‌تان چیست؟
شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی در فضای اقتصادی فعالیت دارند و اهداف خاصی را دنبال می‌کنند که می‌تواند به افزایش درآمد ارائه‌دهندگان آن بینجامد، همچنین در فضای اقتصادی امروز، کشورهای بسیاری از آموزش مجازی و فضای وب کسب درآمد می‌کنند که در این زمینه باید در کشور اقدامات جدی صورت گیرد. براین اساس نباید به شبکه‌های اجتماعی تنها با دید امنیتی نگاه کرد، چرا که کاربردهای این رسانه می‌تواند تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی کشور داشته باشد.
همشهری اقتصاد
