فردی که اگر صدای بارش باران و رعد‌و‌برق‌های سهمگین برای عوام خیلی خوشایند نباشد ولی برای او، خوش نغمه‌ای ساز می‌کند و اندکی از دغدغه‌هایش را برای تابستان سال بعد، می‌کاهد. او زیر بارش‌های باران چتر باز نمی‌کند تا از ضربه‌های باران در امان باشد، بلکه صدای باران هرچه بیشتر و بیشتر به گوشش می‌رسد، نشاط و طراوتی دوباره به او می‌بخشد. او کسی جز محمدرضا عطارزاده معاون پرحاشیه دولت نهم و دهم نیست که برخی از او به‌عنوان عاملی برای طرح استیضاح‌های دوباره و سه‌باره مجید نامجو، وزیر نیرو یاد می‌کنند. موضوعی که البته نامجو او را قبول ندارد و می‌گوید وقتی تصمیم به کاری گرفته باشد، هیچ کس نمی‌تواند او را منصرف کند و او نیز، محمدرضا عطارزاده را به‌عنوان معاون خود برگزیده است. پای صحبت او نشسته‌ایم تا در کسوت معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا از آخرین وضعیت منابع آبی کشور بگوید.
- آقای مهندس شما باید این روزها خیلی خوشحال باشید که تقریبا سال آبی پربارشی در کشور آغاز شده است. سطح بارش‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور که می‌دانید امسال یکی از سال‌های مناسب در بارندگی از ابتدای سال آبی جاری بوده است. بارش‌های انجام شده هم اندکی خیال وزارت نیرو را بابت تابستان سال آینده راحت کرده است اما این تمام کار نیست و باید حداقل بارش‌های چند ماه آینده نیز همین وضعیت را داشته باشد تا بتوان به این نتیجه رسید که تابستان بدون مشکلی را سپری خواهیم کرد.
بر‌اساس آمارهای وزارت نیرو، تا امروز که بیستم‌آذر ماه است، حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری، به حدود 17میلیارد و 750میلیون مترمکعب رسیده است که در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته نزدیک به یک‌میلیارد و 770میلیون مترمکعب معادل 11درصد افزایش نشان داشته است. این درحالی است که این میزان در سال آبی پیش از آن 15میلیارد و 980میلیون‌مترمکعب گزارش شده بود.
بر این اساس، در پایان هفته گذشته 44.1درصد از حجم مخازن سدهای کشور از آب پر بوده است. همچنین حجم آب ورودی به سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در مقایسه با سال آبی گذشته 68درصد افزایش‌یافته است.
از سوی دیگر، حجم آب ورودی به سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون با افزایش 68درصدی در مقایسه با دوره مشابه سال آبی گذشته به چهار‌میلیارد و 610میلیون مترمکعب رسیده است. این میزان در دوره زمانی مشابه سال آبی گذشته 2میلیارد و 750میلیون مترمکعب گزارش شده بود.
میزان حجم آب خروجی از سدهای کشور نیز از ابتدای مهرماه جاری تاکنون، چهار‌میلیارد و 890میلیون مترمکعب گزارش شده در حالی که آب خروجی از سدهای کشور در دوره مشابه سال آبی گذشته به میزان چهار‌میلیارد و 420میلیون مترمکعب بوده است. وسعت پوشش برفی کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون درحالی 72هزار و 830کیلومتر مربع گزارش شده است که این میزان خبر از افزایش بیش از 30برابری سطح پوشش برفی در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته می‌دهد.
- آیا رشد بارش‌ها در حوزه برفی نیز این‌گونه بوده است؟
آمارها متفاوت است. متوسط ارتفاع آب معادل برف کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، 9میلی‌متر برآورد شده است که از افزایش 6درصدی در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته خبر می‌دهد.
همچنین متوسط آب معادل برف کشور در مدت مشابه سال آبی گذشته، 8.5میلی‌متر گزارش شده است. وسعت پوشش برفی کشور را از ابتدای سال آبی جاری تاکنون درحالی 72هزار و 830کیلومتر مربع اعلام شده‌است که این میزان خبر از افزایش بیش از 30برابری سطح پوشش برفی در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته می‌دهد.
در این میان همچنین مساحت پوشش برف کشور در مدت مشابه سال آبی گذشته، 2هزار و 356کیلومتر مربع بوده است. از سوی دیگر، حجم آب معادل برف از ابتدای مهرماه جاری تاکنون به 655میلیون و 500هزار متر مکعب رسیده است که نشان از بیش از 32برابر شدن حجم آب معادل برف در کشور می‌دهد.
- کم‌بارش‌ترین و پربارش‌ترین استان‌های کشور تاکنون کدام استان‌ها بوده‌اند؟
برآوردهای وزارت نیرو حکایت از این دارد که از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، استان کرمان به‌عنوان کم‌بارش‌ترین استان کشور گزارش شده است. در واقع این استان، با 12میلی‌متر بارش از ابتدای مهرماه 90تاکنون، به‌عنوان کم‌بارش‌ترین استان کشور گزارش شده است.
میزان بارش استان کرمان در مقایسه با دوره زمانی مشابه سال آبی گذشته یک‌هزار و 100درصد افزایش و در قیاس با دوره درازمدت 42ساله، 9درصد افزایش نشان می‌دهد. از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در استان سیستان‌و‌بلوچستان 16میلی‌متر باران باریده است که این میزان بارش در مقایسه با سال آبی گذشته یک‌هزار و 500درصد افزایش و در قیاس با دوره درازمدت 42ساله، 45درصد افزایش نشان می‌دهد.
همچنین گزارش بارش‌های کشور نشان می‌دهد که از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، پس از کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان، استان خراسان‌جنوبی با 19میلی‌متر در رتبه بعدی استان‌های کم‌بارش کشور قرار گرفته است. همچنین از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، استان گیلان به‌عنوان پربارش‌ترین استان کشور گزارش شده است. در واقع استان گیلان با 506میلی‌متر بارش از ابتدای مهرماه 90تاکنون، عنوان پربارش‌ترین استان کشور را کسب کرده است.
برآوردها نشانگر این است که میزان بارش استان گیلان در مقایسه با سال آبی گذشته 147درصد و در قیاس با دوره درازمدت 42ساله 73درصد افزایش نشان می‌دهد. از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در استان مازندران 392میلی‌متر باران باریده است و این میزان بارش در مقایسه با سال آبی گذشته 221درصد و در قیاس با دوره درازمدت 42ساله 69درصد افزایش نشان می‌دهد.
- وضعیت روان‌‌آب‌های کشور به چه صورت است؟
حجم روان آب‌های سطحی کشور از ابتدای سال آبی جاری تا پایان آبان ماه، با حدود 50درصد افزایش در مقایسه با دوره مشابه سال آبی گذشته، به چهار‌میلیارد و 444میلیون مترمکعب رسیده است.
در حالی‌که حجم کل روان آب‌های سطحی در دوره مشابه سال آبی گذشته 2میلیارد و 971میلیون متر مکعب و در دوره مشابه بلندمدت پنج‌میلیارد و 898میلیون مترمکعب بوده است.
حجم جریان‌های سطحی 6 حوضه اصلی دریای‌خزر، خلیج‌فارس، دریاچه ارومیه، مرکزی، هامون و سرخس از ابتدای سال آبی جاری تاکنون به‌ترتیب یک‌میلیارد و 301میلیون متر مکعب، یک‌میلیارد و 524میلیون متر مکعب، 157میلیون مترمکعب، یک‌میلیارد و 235میلیون متر مکعب، 36میلیون مترمکعب و 191میلیون مترمکعب بوده است. همچنین حجم جریان‌های سطحی همه حوضه‌های اصلی به جز حوضه مرکزی در مقایسه با دوره مشابه بلندمدت کاهش‌یافته است.
بر این اساس، حجم جریان‌های سطحی حوضه‌های دریای‌خزر، خلیج‌فارس، دریاچه ارومیه، هامون و سرخس به‌ترتیب با 5، 51، 44، 62 و 37درصد کاهش در مقایسه با دوره مشابه بلندمدت مواجه شده است.
- اگر ممکن است مقایسه‌ای در‌خصوص وضعیت بخش سدسازی و مهار آب‌ها در دولت‌های نهم و دهم داشته باشید و از وضعیت کنونی بخش آب بگویید؟
همان‌طور که می‌دانید یکی از کارهای مهمی که در حوزه آب کشور انجام می‌گیرد، مهار آب‌های کشور است. در حقیقت ذخیره‌سازی و تنظیم آب‌های نزولات آسمانی و تبدیل آن‌ها به بستری که بتوان از آن‌ها استفاده بهینه به‌عمل آورد، روندی است که در گذشته در کشور وجود داشته و البته در دولت‌های نهم و دهم نیز به‌شدت فعال شده و توسعه‌یافته است؛ به‌نحوی که تحولات بسیار قابل‌تاملی در این بخش ایجاد شده است.
بر این اساس، ظرفیت مخازن سدهای بهره‌برداری شده که در سال84 معادل 32میلیارد مترمکعب بوده، در سال88 به حدود 39میلیارد مترمکعب رسیده است که بر‌اساس برآوردها، هفت‌میلیارد مترمکعب در دولت نهم به این ظرفیت اضافه شده است و در سال90 نیز تقریبا این ظرفیت به 42.6میلیارد مترمکعب رسیده است و امید می‌رود که این رقم را در سال پایانی دولت دهم، به 46میلیارد مترمکعب برسانیم.
- تعداد سدهای در حال ساخت و مطالعه درحال‌حاضر چه تعداد است؟
حدود 120سد بزرگ در کشور در حال ساخت بوده و 180سد دیگر نیز در دست مطالعه است.
- با توجه به این‌که ایران به تازگی جشن خودکفایی سدها را برگزار کرد، تحلیل شما از پیمانکارانی که در صنعت سدسازی مشغول به‌کار هستند، چگونه است و وزارت نیرو برای توانمندسازی آن‌ها چه برنامه‌ای دارد؟
جشن خودکفایی صنعت سدسازی کشور زمانی انجام شد که بلندترین سد بتنی کشور به بهره‌برداری رسید؛ سدی که هم مهندسی، هم اجرا و هم بهره‌برداری آن از سوی متخصصان ایرانی شکل گرفته و بدون هیچ‌گونه اثرات ضعفی، چندماهی است که کار بهره‌برداری از آن در حال انجام است؛ البته دوره آبگیری تا بهره‌برداری نیز یک‌سال‌و‌نیم بدون هیچ نکته منفی سپری شد و نشان داد که متخصصان ایرانی چه در سدسازی و چه در حوزه طراحی و چه در حوزه ساخت و بهره‌برداری در سطح بسیار عالی فعالیت کرده و می‌توانند در سطح بین‌المللی رقابت داشته باشند.
برگزاری جشن خودکفایی سدها آخرین مرحله در رابطه با سدسازی و خودکفایی به‌شمار می‌رود و ایران مهم‌ترین رکن را که مهندسی است، سال‌های قبل در ساخت سد به‌راحتی انجام داده و توانسته است این کار بزرگ را سرانجام برساند. اکنون هم حدود 100 تا 120سد بزرگ در کشور و چندین سد در دنیا نیز از سوی مهندسان ایرانی ساخته شده است که نشانگر توانمندی کامل پیمانکاران ایرانی در این حوزه به‌شمار می‌رود.
البته همان‌طور که مستحضرید توانمندی پیمانکاران یک دوره تکمیلی دارد و ممکن است پیمانکاران در سال‌های اول کار خود بتوانند پروژه انجام دهند ولی به‌لحاظ کیفیت، مدیریت، زمان‌بندی اجرا یا مسائل ایمنی ضعف‌هایی ممکن است داشته باشند اما مشاوران و پیمانکاران ایرانی اکنون به جایگاهی رسیده‌اند که در این رشته با همتایان خود در کشورهای برتر دنیا می‌توانند به راحتی رقابت کنند و الان نیز در حدود 20کشور دنیا هستند که رقابت با شرکت‌های بین‌المللی انجام می‌دهند و موفقیت خوبی داشته‌اند. به‌هرحال با روندی که پیش‌رو داریم، امیدواریم پیمانکاران سدسازی در سال‌های آتی نقش بسیار فراگیرتری را در دنیا داشته باشند.
- وزارت نیرو برای کمک به این پیمانکاران چه تدابیری اندیشیده است؟
هدف ما ارتقای نقش پیمانکاران در ساخت پروژه‌های داخلی است. همان‌طور که می‌دانید در یک مقطع زمانی، تنها چند شرکت بزرگ دولتی وجود داشتند که پیمانکاران جزء را به کار می‌گرفتند.
یک دوره بعد، پیمانکاران کوچک نیز توانستند پیمانکاران بزرگی شوند که همتای شرکت‌های دولتی، نقش‌پذیری در سدسازی داشته باشند و هم‌اکنون در اغلب پروژه‌ها نیز، رقابت‌های سنگینی میان شرکت‌های دولتی و خصوصی وجود دارد که با موفقیت توانسته‌اند این دوره را سپری کنند.
در دوره حال، مسئولیت EPC پروژه‌ها را از شرکت‌های ایرانی در مناقصات می‌خواهیم و با تشکیل کنسرسیوم‌هایی، پیمانکاران و مشاوران با هم شریک شده و به راحتی، کارهای سدسازی را به‌عهده می‌گیرند.
در مرحله اجرای اصل44 بحث این است که سرمایه‌گذاری نیز باید از سوی شرکت‌ها انجام گیرد. در این راستا مباحثی را از سال گذشته با سندیکای پیمانکاران و جامعه مهندسان مشاور طرح کرده‌ایم و دوستان اعلام آمادگی کرده‌اند و تلاش داریم با این پیش‌زمینه‌ای که در گذشته در این زمینه مطرح بوده است، بتوانیم با بسترسازی‌های پشتیبانی مالی و تامین اعتبارات و نیز وام‌هایی که دولت و خصوصا قانون در صندوق توسعه ملی پیش‌بینی کرده است، از پیمانکاران پشتیبانی کرده و پیمانکاران و کنسرسیوم‌های EPCF داشته باشیم که علاوه برمهندسی و اجرا، بحث تامین منابع مالی را به عهده گیرند و این بستر داخلی است و در خارج نیز، این بحث را دنبال کرده‌ایم و شرکت‌ها با بهره‌گیری از وام‌ها و تضمین‌های دولتی، پروژه‌هایی را در کشورهای هدف به‌عنوان BOT به عهده می‌گیرند و کار خود را انجام می‌دهند.
- اشاره کردید به صندوق توسعه ملی. با توجه به این‌که طرح‌های نیروگاهی نیز از سوی وزیر نیرو به این صندوق معرفی شده‌اند، طرح‌های آبی چه سهمی دارند؟
ما هنوز معرفی به صندوق توسعه ملی نداشته‌ایم، چراکه در حوزه آب کشور باید بحث قیمت تعیین شود تا بتوان شرکت‌های خصوصی را با قیمت مشخصی در راستای پروژه و ساخت آن به‌کار گرفت.
البته درحال‌حاضر با ستاد هدفمندی یارانه‌ها مباحث مختلفی صورت گرفته که امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک، مباحث قیمتی آب تعیین‌تکلیف شود و بتوان با آماده‌سازی که در پیمانکاران به‌وجود آمده است و پشتیبانی که رئیس‌جمهور در شورای عالی آب از ساخت و تکمیل سدها و طرح‌های آبی داشته است، از منابع صندوق توسعه ملی نیز بهره گرفت اما به هرحال، کلان موضوع در شورای عالی آب بسته شده است که طی دوره 10ساله بتوان با بهره‌گیری از صندوق توسعه ملی و پیمانکاران و سرمایه‌گذاران خصوصی، مجموعه سدسازی کشور را به قطعه‌های تکمیل برسانیم.
- بحث‌هایی که با ستاد هدفمندی یارانه‌ها روی قیمت تمام شده آب داشته‌اید به کجا رسیده است؟
ما از سال گذشته پیشنهادهای خود را بر‌اساس قیمت تمام‌شده‌ای که در رو‌ش‌های مختلف جمع‌آوری شده بود، ارائه دادیم و از آن زمان، جلسات متعدد کارشناسی صورت گرفته و اینک امیدواریم که هر چه سریع‌تر این بحث نهایی شود تا بستر فعالیت‌های اقتصادی در حوزه آب نیز فراهم شود. همان‌طور که در ستاد طرح تحول اقتصادی تصمیم‌گیری شده است، قیمت آب امسال افزایش نمی‌یابد.
در این راستا اما، وزارت نیرو 4سناریوی افزایش قیمت آب به کارگروه طرح تحول اقتصادی دولت ارائه کرده است که هنوز به جمع‌بندی خاصی نرسیده‌ایم. یکی از سناریوهایی که در این راستا پیشنهاد داده شده است، مصوبه خود مجلس است که اجازه افزایش 20درصدی قیمت حامل‌ها و کالاهای یارانه‌ای را داده است.
- با توجه به این‌که یک پله افزایش قیمت را در بخش آب کشور همزمان با اجرای فاز اول قانون هدفمندی یارانه‌ها داشته‌ایم، تابه‌حال وزارت نیرو توانسته از خزانه برای طرح‌ها و پروژه‌های خود دریافتی داشته باشد؟
از ابتدا قرار بر این بود که 30درصد از ما‌به‌التفاوت قیمت به وزارت نیرو اختصاص یابد تا بتوان از آن، در طرح‌های بازسازی شبکه استفاده کرد. این طرح نوپاست و مراحل تکمیلی خود را می‌گذارند اما امیدواریم در سال‌جاری با تدوین راهکارهای مشترکی که بین ما و ستاد هدفمندی در حال انجام است، این مسائل شکل تکمیلی به خود گیرد و نقش بیشتری در تکمیل و توسعه پروژه‌های آبی ایفا کند.
همشهری اقتصاد
