عوارض شهرداری و عوارض ساخت وساز که از سوی شهروندان پرداخت می‌شود بخشی از درآمدهای شهرداری را تشکیل می‌دهد اما این، تمام هزینه‌های نهادی بسیار گسترده را که قرار است هر روز شهر را بیشتر و بهتر بسازد و زیرساخت‌های آن را توسعه دهد پوشش نمی‌دهد.
در سال 84 و در زمانی که رئیس‌جمهورکنونی در سمت شهردار تهران بود، درآمد شهرداری هزار و 200 میلیارد تومان بود. این رقم درست یک سال بعد به 2 هزار و 400 میلیارد تومان رسید و در سال بعد یعنی 86 ، شهرداری بودجه‌ای معادل 4 هزار میلیارد تومان را برای خود رقم زد. سال به سال بودجه شهرداری پایتخت سیری صعودی به‌خود گرفت و از طرفی تامین زیرساخت‌های شهر نیز رشدی چشمگیر یافت. امسال نیز شهرداری تهران لایحه بودجه‌ای معادل 8 هزار میلیارد تومان را به شورای شهر تهران ارائه کرده است، این در حالی است که در جای‌جای شهر پروژه‌های زیرساختی در حال احداث هستند و هر گوشه شهر به کارگاهی بزرگ تبدیل شده است. تلاش خستگی‌ناپذیر برای انجام کارهای نکرده‌ای که در طول سال‌های گذشته باقی مانده، این روزها چهره شهر را تغییر داده است. واقعیت این است که در طول سال‌های گذشته مردم بیش از پیش شاهد صرف شدن هزینه‌هایی هستند که برای زندگی در پایتخت به شهرداری می‌پردازند.
نگاهی به گذشته
تهران در طول بیش از صد سال مدیریت شهری نوسانات بسیاری در حوزه مالی داشته است. گاه بودجه و اعتبار این شهر از سوی دولت‌های مختلف تامین می‌شد و گاه نیز برخی افراد خارجی به بهانه سرمایه‌گذاری، امتیازات انحصاری برخی امور را در اختیار می‌گرفتند؛ مانند راه‌اندازی خط ریلی تهران شهرری. اما مروری بر مدیریت شهری 100 سال گذشته پایتخت بیانگر این واقعیت است که شهرداری تهران بودجه‌ای مستقل از سوی دولت‌ها داشت. اما به‌تدریج نهاد مالی تهران مستقل شد و شهر بر درآمدهای داخلی خود تکیه کرد. درآمدهایی که از فروش تراکم و زمین و توسعه عرضی تهران کسب می‌شد در طول سال‌های پیش از انقلاب موجب گسترده شدن روزافزون پایتخت شد. شاید نقطه‌عطف افزایش درآمد شهرداری در 10 سال آخر پیش از انقلاب بود. غلامرضا نیک‌پی، شهردار معدوم تهران اگرچه یکی از طولانی‌ترین دوره‌های شهرداری تهران را تجربه کرد و توانست برخی زیرساخت‌های شهر را فراهم آورد و اتفاقا در دوره وی نخستین طرح شهری پایتخت ظهور کرد اما واقعیت این است که در روزگار این شهردار، تهران گسترش چشمگیری یافت و بیش از پیش بزرگ شد. همچنین وی و بسیاری از شهرداران روزگار پیشین به درآمدهای ناشی از فروش زمین و تراکم روی آورده بودند و با این ترفند سعی می‌کردند تهران را توسعه دهند، اما پایتخت بیش از آنکه توسعه یابد، گسترش کالبدی می‌یافت.
با گذشت زمان و پس از پیروزی انقلاب اسلامی این رویه متوقف شد. چاره‌اندیشی این ماجرا ابتدا در سال 58 و سپس در سال 62 روی داد؛ زمانی که براساس قانون، درآمدهای شهرداری می‌بایست متکی بر درآمدهای پایدار باشد. اما به‌دلیل بروز جنگ تحمیلی و 8سال دفاع مقدس این امر به تعویق افتاد. پس از پایان جنگ، تهران دوباره در اندیشه توسعه افتاد. اما به‌رغم وجود قوانین در این زمینه شرایط برای تحقق بسترهای منابع مالی پایدار فراهم نشد، از این‌رو الگوی توسعه شهر همان الگوی سابق قلمداد شد. شهر رشد کرد و در عین حال گسترش کالبدی یافت. بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های معوق مانده به اجرا درآمد اما با کدام پول؟ بی‌تردید پاسخ این پرسش ادامه رویه فروش تراکم بود. بنابراین با فرارسیدن دهه 80 ، سند توسعه شهر با عنوان طرح جامع جدید مجال ظهور یافت و پس از آن نیز طرح تفصیلی به بار نشست که یکی از مهم‌ترین ارکان این دو، طرح ساماندهی عرصه مالی شهر و درآمدهای مدیریت شهری بود. حالا نیز با گذشت چند سال از تصویب طرح جامع جدید و در آستانه تصویب طرح تفصیلی جدید پایتخت، درآمدهای شهرداری بیشتر مورد توجه قرار گرفته و آینده درآمدی این شهر بیش از پیش ساماندهی شده است.
وقایع نگاری
چندی پیش معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران گفت: بیشتر از ۱۰ درصد درآمد شهرداری‌های کشور از مالیات بر ارزش‌افزوده تامین می‌شود. سید مناف هاشمی، یکی از مهم‌ترین منابع تامین درآمدهای شهرداری تهران را توسعه منابع پایدار اعلام کرده و معتقد است که بیشتر از ۳۰ درصد درآمدهای شهرداری تهران پایدار است و در کل کشور نیز بالغ بر ۱۰ درصد درآمد شهرداری‌ها از محل مالیات برارزش افزوده تامین می‌شود. واقعیت این است که شهرداری تهران اقدامات زیادی برای کسب درآمد از منابع پایدار انجام داده است و با این اقدامات، هم‌اکنون بیش از ۳۰ درصد سهم شهرداری تهران از منابع پایدار است که باید سالانه ۵ درصد افزایش یابد.
سیدمناف هاشمی همچنین می‌گوید: روندی که برای کسب درآمد پایدار در شهرداری تهران در حال انجام است رضایت‌بخش است و با تحقق ۵۰درصد درآمد شهرداری تهران از محل منابع پایدار، اتفاق بسیار بزرگی در این حوزه انجام خواهدشد. به گفته معاون هماهنگی و برنامه‌ریزی شهرداری تهران امروز بیش از 30 درصد درآمدهای شهرداری تهران از محل درآمدهای پایدار تامین می‌شود و در پایان برنامه چهارساله این نسبت به‌طور مساوی 50 به 50 خواهد رسید. او می‌گوید: کاهش تخلفات ساختمانی و پارکینگ‌سازی از تدابیر مدیریت شهری است. درآمدی که از محل پرونده‌های ماده صد و تخلفات مربوط به پارکینگ حاصل می‌شود بخش بسیارکوچکی از بودجه شهرداری را تشکیل می‌دهد. هر سال در زمان تصویب بودجه شهرداری، رقم‌هایی بسیار ناچیز از تخلفات ساختمانی که به هر دلیلی اتفاق افتاده است به این امر اختصاص داده می‌شود.
از پنجره‌ای بزرگ‌تر
در سال 83 یک نهاد بین‌المللی وابسته به سازمان ملل، تولید ناخالص داخلی شهرهای بزرگ جهان را در یک رده‌بندی جهانی اعلام کرد. این سازمان همچنین روند پیشرفت شهرها را با توجه به رویکردهای اقتصادی و توسعه شهری مورد توجه قرار داد و برای سال 2020 ارقامی را اعلام کرد که مورد انتظار این سازمان است. شهر تهران نیز در این رده‌بندی در کنار بسیاری از شهرهای مختلف جهان جای گرفت. تهران به لحاظ تولید ناخالص داخلی پنجاه‌وششمین شهر جهان اعلام شد. تولید ناخالص داخلی این شهر در سال 2005 تقریبا معادل 88 میلیارد دلار اعلام شد. در این رده‌بندی تهران از شهرهای بزرگی مانند سن‌پترزبورگ روسیه، برلین، هامبورگ، مونیخ، آنکارا، آمستردام، بروکسل و بسیاری دیگر از شهرهای بزرگ جهان بالاتر قرار گرفت. این سازمان همچنین در این رده‌بندی اعلام کرد که انتظار دارد تهران در سال 2020 ، یعنی سال 98 با رشد 4/5درصدی به تولید ناخالص داخلی 172 میلیارد دلار برسد و در رده چهل‌و نهم جهان قرار گیرد. این سازمان با تکیه بر ویژگی‌ها و مشخصه‌های مختلف اعلام کرد که تهران در سال هدف این رده‌بندی، رشدی قابل توجه خواهد یافت.
براساس این رده‌بندی تنها برخی از شهرها رشدی بیشتر از تهران دارند. به‌عنوان مثال رشد تولید ناخالص داخلی شهرهایی مانند پکن، بمبئی، شانگهای، گوانجو و برخی دیگر از شهرهای چین و هند از تهران بیشتر اعلام شده است.
