سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش 3سطح دارد؛ سطح اول سیاستگذاری و نظارت است که به عهده شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است، سطح دوم برنامه‌ریزی برای اجرای سند است که به‌عهده شورای‌عالی آموزش و پرورش گذاشته شده و این شورا با محوریت خود آموزش و پرورش اجرایی‌شدن آن را محقق می‌کند. البته با توجه به پایان مدت عضویت چند نفر از اعضای این شورا که منصوب رئیس‌جمهور هستند و غیبت تعداد دیگری از اعضا در جلسات، ابهاماتی در این باره به وجود آمده است. بدین ترتیب برخی مصوبات شورای‌عالی آموزش و پرورش با توجه به مطالب بیان‌شده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. سطح سوم سند که اجرای آن است بر عهده وزارت آموزش و پرورش گذاشته شده است. همچنین هر 5سال یک‌بار امکان به‌‌روزرسانی سند توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در 22آذر‌ماه رونمایی و دی‌ماه برای اجرا از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شد. تحول در آموزش و پرورش مطالبه چندساله رهبر‌معظم انقلاب اسلامی است که تاکنون انجام نشده و البته وزرای آموزش و پرورش دولت‌های نهم و دهم همه اموری که در این دستگاه انجام شده را همسو با تحول بنیادین دانسته‌اند. به هر روی به روند اجرایی سند تحول آموزش و پرورش ایراداتی وارد است که آموزش و پرورش توجهی به آنها ندارد و اصرار بر اجرای تغییر نظام آموزشی آن هم به صورت سلیقه‌ای دارد. بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش قرار است نظام آموزشی به 4دوره سه‌ساله تغییر کند و دوره پیش‌دانشگاهی حذف شود ولی آنچه موجب نگرانی شده تشکیل‌نشدن پایه اول راهنمایی در سال تحصیلی آینده، ایجاد پایه ششم ابتدایی، تغییر کتاب‌های درسی و شتابزدگی در این امور است. تغییر نظام آموزشی تنها یک بخش جزئی از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است و بزرگنمایی در تغییر نظام آموزشی موجب می‌شود به سایر بخش‌ها آسیب جدی برسد و حتی کل سند عقیم شود.
یک کارشناس آموزش و پرورش با اشاره به اینکه سند تحول آموزش و پرورش سند جامعی است می‌گوید: متأسفانه همه کارها بدون مشورت با صاحب‌نظران و کارشناسان و رعایت ضوابط و استانداردها و به صورت دستوری از بالا انجام می‌شود.
بهروز فتحی با طرح این پرسش که آیا نظام 3-3-6 مصوبه است یا نه، اظهار می‌کند: این امر با قانون مطابقت ندارد. بر اساس آنچه در فصل دوم سند تحول بنیادین در بیان ماموریت آمده وزارت آموزش و پرورش ماموریت دارد با تأکید بر شایستگی‌های پایه، زمینه دستیابی دانش‌آموزان در سنین لازم‌التعلیم طی 12پایه (4 دوره تحصیلی سه‌ساله) تحصیلی به مراتبی از حیات طیبه در ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و جهانی را به‌صورت نظام‌مند، همگانی، عادلانه و الزامی در ساختاری کارآمد و اثربخش فراهم کند. همچنین در پا‌ورقی بیان ماموریت نیز درباره اینکه آموزش رسمی از چه سنی شروع شود آمده است «سن تعلیم و تربیت رسمی 5سالگی است اما سن افراد لازم‌التعلیم (لازم‌التربیه) طبق قانون مشخص می‌شود».
به گفته او بدین ترتیب نه تنها اشاره‌ای به نظام 3-3-6 نشده بلکه بر 4 دوره سه‌ساله تصریح شده است. از طرفی بر اساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، شورای‌عالی آموزش و پرورش نمی‌تواند سن افراد لازم‌التعلیم را مشخص کند.
فتحی اضافه می‌کند: البته در مصوبه شورای‌عالی آموزش و پرورش سن ورود به آموزش رسمی 6 سال ذکر شده و اگر سن ورود به آموزش رسمی 5سال باشد طول مدت تحصیل 13سال خواهد شد.
به گفته این کارشناس آموزش و پرورش، در راهنمای عمل کتابچه برنامه درسی ملی نگاشت چهارم در بهمن89 پیش‌بینی شده که هر سال باید چه کاری انجام شود، پایه ششم در برنامه درسی ملی و سند تحول پیشنهاد شده در سال1400 یا 1401 باید متولد شود.
فتحی اظهار می‌کند: در بخش ساختار در راهکار
1/ 21 تصریح شده که «اصلاح و بازنگری ساختار دوره‌های آموزشی بر اساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی» است که مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نیز بر 4 دوره سه‌ساله تأکید دارد. او می‌گوید: همچنین بخش سند تحول بنیادین با اشاره به اینکه سند تحول بنیادین مشتمل بر 7فصل در چند جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب نهایی رسیده تصریح شده از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجراست و همه مصوبات و سیاست‌های قبلی در موارد مغایرت با آن منسوخ و بلا‌اثر شده و در سایر موارد براساس آن مورد بازنگری و اصلاح قرار می‌گیرند.بر این اساس مصوبه880 شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بلا‌اثر می‌شود. وی با اشاره به اینکه مسئولان مدعی هستند که 500محقق و پژوهشگر سند تحول بنیادین را نوشته‌اند می‌افزاید: بر اساس نظارت محققان و پژوهشگران، پایه ششم ابتدایی باید در سال 1400هجری شمسی متولد شود، آیا مسئولان آموزش و پرورش حاضر هستند همان 500محققی که سند را تدوین کرده‌اند جمع کنند و نظرشان را در باره روند جاری امور بپرسند؟
اقدامات عجولانه
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در انتقادی تند در مورد تعجیل در اجرای این برنامه می‌گوید: تأکید وزیر آموزش و پرورش بر اجرای نظام 3-3-6 بدون تصویب جزئیات آن در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی حرکتی عجولانه و بدون مطالعه بوده و مورد تأیید ما نیست.
علی عباسپور‌تهرانی‌فرد بر این نکته تأکید می‌کند که اقدامات شتابزده آموزش و پرورش با تمسک به سند تحول بنیادین به ضرر نظام آموزشی کشور خواهد بود، برای اجرای نظام جدید باید نظامی طراحی شود که از اول دبستان تا پایان دوره متوسطه را اصلاح کند تا پیوستگی و توالی لازم را داشته باشد. نماینده مردم تهران در خانه ملت بر این باور است درصورتی که تنها پایه ششم ابتدایی را به ساختار نظام آموزش و پرورش اضافه کنیم اصلاح نظام صورت نخواهد گرفت.
عباسپور می‌گوید: عجله وزیر آموزش و پرورش در تغییر نظام آموزش و پرورش از نظر ما تبلیغاتی است و هرگونه تغییر در نظام آموزش و پرورش باید به تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برسد. این اقدام آقای حاجی بابایی خلاف قانون است و کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اجازه چنین تخلفی را به وزارت آموزش و پرورش نمی‌دهد.
هر آنچه «وزیر» بگوید
روند امور به‌گونه‌ای شده است که گویا هیچ کارشناسی توان بیان نظرات خود را ندارد و همه چیز باید در تأیید نظرات وزیر که آن را همسو با تحول بنیادین بیان می‌کنند باشد.
و گویا هیچ رسانه‌ای نباید از نحوه اجرای سند تحول بنیادین انتقاد کند. چندی پیش همشهری بنا به وظیفه ذاتی خود نقدی در باره لزوم اطلاع‌رسانی شفاف در آموزش و پرورش منتشر کرد که بلافاصله وزارت آموزش و پرورش با ارسال نامه‌ای از همشهری خواست تا روند کنونی تحول در این وزارتخانه «نقد» نشود.
در بخشی از این نامه آمده است: آنچه در درج خبر مذکور توسط دست‌اندرکاران محترم آن روزنامه جای تعجب است، این است که در آن خبر آمده است: علت تغییر نظام آموزشی مشخص نیست، آیا غیر از تأیید و تأکید مقام‌معظم رهبری و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باید تأیید کسی را داشته باشیم تا با تحول در آموزش و پرورش مخالفت نکنند و اجرای تحول بنیادین آموزش و پرورش را به باد انتقاد نگیرند.
آیا از فرامین مقام‌معظم رهبری در اهتمام به تهیه سند تحول نظام آموزشی کشور و تصویب آن توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بی‌خبرند؟
اگر استدلال آقایان این است که از این موضوع اطلاعی ندارند، باید گفت کسی که در حوزه آموزش و پرورش قلم می‌زند، باید حداقل توجهی به اخبار و اطلاعات این حوزه از رسانه ملی، سایت وزارت آموزش و پرورش و سایر رسانه‌ها داشته باشند تا شاهد اینگونه انتقادها نباشیم. در ضمن تمام قوت تحول بنیادین در آموزش و پرورش در این است که مطالبه مقام‌معظم رهبری است و تمام قوت علمی سند تحول پشتوانه چندساله کار کارشناسی چند صد پژوهشگر حوزه و دانشگاه است و تأیید شورای‌عالی آموزش و پرورش، امضا توسط ریاست محترم جمهوری، تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و رونمایی از سند به صورت رسمی با حضور رئیس‌جمهور محترم، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و وزیر محترم آموزش و پرورش است. سؤال این است: راستی چه کس دیگری باید این سند را تأیید کند که مورد نقد واقع نشود؟
انتقاد به روند اجرای سند
مسئولان وزارت آموزش و پرورش که از هر انتقادی به «غرض‌ورزی» تعبیر می‌کنند هرگونه نقد از روند اجرای سند را به منزله مخالفت را سند تحول در آموزش و پرورش می‌دانند و وجه مشترک آنان با وزرای آموزش و پرورش دولت نهم این است که همه امور را همسو با تحول بنیادین می‌دانند؛ پس کسی حق انتقاد از آن را ندارد.
ظاهرا آنان فراموش کرده‌اند که آنچه رهبر معظم انقلاب به آن اشاره داشتند تحول در آموزش و پرورش است نه تغییر نظام آموزشی و بدیهی است وقتی تحول مطرح می‌شود باید شیوه‌های اجرایی آن مورد بررسی دقیق و کارشناسانه قرار گیرد تا با کمترین خطا اجرا شود.
قطعاً نظر ایشان شیوه‌های اجرایی نبوده است، از این‌رو این نوع برداشت از سخنان معظم‌له سطحی‌ترین نوع برداشت است، از دیگر سو پنهان‌شدن پشت فرمایشات ایشان و بستن باب نقد با توجه به اینکه معظم‌له بارها بر نقد و آزاداندیشی تأکید داشته‌اند نوعی استفاده ابزاری برای توجیه اقدامات غیر‌کارشناسی به‌نظر می‌رسد.
مسئول تبعات کیست؟
عبدالله مسلمی، کارشناس آموزش و پرورش در این باره به همشهری می‌گوید: آیا مسئولان آموزش و پرورش گمان نمی‌کنند برای اجرای سند تحول آموزش و پرورش حداقل آمادگی‌ها لازم است؟ آیا لازم نیست برای اجرای این سند دستکم به الزامات تصریح شده در خود سند پایبند باشند؟
او اضافه می‌کند: با استناد به فصل هفتم سند تحول که شورای‌عالی آموزش و پرورش را مسئول نظارت می‌داند و وزیر آموزش و پرورش و وزارتخانه را مسئول اجرای سند پس از فراهم‌آوردن مقدمات لازم می‌داند، این پرسش مطرح است که آیا شما مقدمات لازم را فراهم کرده‌اید؟
مسلمی خطاب به مسئولان آموزش و پرورش که اصرار بر بدون نقص بودن امور مرتبط با تغییر نظام آموزشی به 3-3-6 دارد اظهار می‌کند: مسئولیت تبعات منفی اجرای بدون آزمایش دوره‌های تحصیلی را چه مسئولی می‌پذیرد؟
نادیده گرفتن استانداردهای تدوین کتاب‌های درسی
در بحث تدوین کتاب‌های درسی نیز بسیاری از ضوابط و استانداردهایی که حدود نیم قرن رعایت می‌شد زیرپا گذاشته شده و این موضوع پیش از تصویب و ابلاغ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با استناد به تحول بنیادین شروع شده و در تولید کتاب‌های درسی پایه اول کاملا مشهود بود.
محتوای کتاب‌های درسی پایه ششم ابتدایی همانند محتوای کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی با شتابزدگی در مدت 4-3 ماه تدوین شده است.
وزیر آموزش و پرورش چندی پیش از تولید محتوای کتاب‌های درسی ششم ابتدایی خبر داد و گفت: بعد از تعطیلات نوروز با برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن‌خدمت معلمان، کتاب‌ها نیز به چاپ خواهد رسید.
حمید‌رضا حاجی‌بابایی در توجیه شتاب تولید محتوای کتاب‌های درسی اظهار می‌کند: در مجموع 5سال کار مطالعاتی صورت گرفته که 3سال آن مربوط به قبل از مسئولیت اینجانب است و 2سال هم در زمان تصدی‌ام بر وزارت آموزش و پرورش انجام شده که فکر می‌کنم این زمان کافی باشد.
این سخنان در حالی بیان می‌شود که هم‌اکنون نیز کارشناسان برای تهیه و تولید محتوای درسی تا پاسی از شب کار می‌کنند تا دستور وزیر آموزش و پرورش روی زمین نماند و هر طوری شده کتاب درسی برای پایه ششم ابتدایی تهیه شود. نباید فراموش کرد که محتوای آموزشی نیاز به اجرای آزمایشی و برنامه درسی دارد.
البته وزیر آموزش و پرورش توضیح نداده که براساس آنچه محققان پیش‌بینی کرده‌اند قرار است پایه ششم در سال 1400هجری شمسی متولد شود و چگونه می‌توان مدعی شد که مطالعه برای تولید محتوای درسی پایه ششم ابتدایی از سال85 شروع شده است.
مسلمی، کارشناس آموزش و پرورش در واکنش به سخنان وزیر می‌گوید: آیا فرایندهای تولید محتوا را که چندین سال است در سازمان پژوهش نهادینه شده قبول دارید؟ آیا براساس این فرایندها، محتواهای تولید شده برای پایه‌های در آستانه تغییر، صورت گرفته است؟
او با اشاره به اینکه ابلاغ مصوبه شورای‌عالی آموزش و پرورش مبنی بر اهداف و عناوین دروس پایه ششم، دی ماه انجام شده است اظهار می‌کند که محتوای تولید شده در چه سطحی از کارشناسان اعتبار‌سنجی خواهد شد؟ چگونه برای تدوین محتوای آموزشی یک پایه تحصیلی که منقطع از قبل و بعد خود است، بدون محاسبه وارد عمل می‌شوید؟
به هر روی بدون توجه به این مسائل وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده کتاب‌های پایه ششم ابتدایی تولید شده که پس از تعطیلات نوروز با برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن خدمت معلمان، کتاب‌ها نیز به چاپ خواهد رسید.
معضل تأمین معلم
تأمین معلمان برای پایه ششم ابتدایی یکی از مسائل مهم در ایجاد پایه ششم است واین معلمان باید آموزش‌های لازم را طی کنند. و اینکه آموزش معلمان مربوطه چگونه انجام خواهد شد نکته مهمی است و اینکه چه کسانی برای تدریس پایه‌های اول، دوم و ششم انتخاب خواهند شد. مسلمی، کارشناس آموزش و پرورش در این باره می‌گوید: آنهایی که این دوره‌ها را تدریس نکرده‌اند (حتی این دوره‌ها اجرای آزمایشی نمی‌شود که دستکم تجربیات معلمان مجری مورد آزمایشی مورد بحث و دقت قرار گیرد) چگونه خواهند توانست بدون نگرانی از عهده مسئولیت خود برآیند؟
او در باره اینکه هیچ دانش‌آموز پایه اول راهنمایی مردود نخواهد شد اظهار می‌کند: آمار رسمی آموزش و پرورش اکنون 4درصد تکرار پایه را گزارش می‌دهد. چه می‌خواهد طی 3-2ماه اتفاق بیفتد که در پایه اول راهنمایی مردودی نداشته باشیم؟
مسلمی این پرسش را مطرح می‌کند اگر این اتفاق به‌صورت طبیعی با رعایت نصاب‌های آموزشی و تربیتی رخ دهد، دیگر چه دلیلی برای تغییر دوره دارید؟ مگر نه این است که یکی از دلایل شما افت تحصیلی پایه اول است؟ یا اینکه نه، این معجزه از معجزه‌هایی است که باید دانش‌آموز قبول شود تا پایه ششم جا بیفتد و پدر و مادرها هم بی‌خبر از همه‌جا، معترض نباشند. به هر روی تحول بنیادین در آموزش و پرورش امری بدیهی است اما اگر این کار بدون تعمق، اندیشه و مشورت با خبرگان نظام تعلیم و تربیت و بدون درنظرگرفتن عواقب تصمیمات شتابزده شروع شود، سودی برای نظام تعلیم و تربیت به‌دنبال نخواهد داشت.
به گفته یکی از دست‌اندرکاران سند تحول بنیادین وقتی به یک دوره تحصیلی، پایه‌ای اضافه می‌شود همه چیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد؛ از اهداف و محتوای آموزشی و روش تدریس گرفته تا ابزار و معلم و فضای آموزشی. به فرض اینکه در تدوین کتاب درسی پایه ششم که به گفته مسئولان تلفیقی از کتاب‌های درسی پایه پنجم ابتدایی و اول راهنمایی خواهدبود برای کتاب‌های درسی پایه پنجم ابتدایی و اول راهنمایی آیا فکری شده است؟
براساس جدول مصوب شورای‌عالی آموزش و پرورش، در 5سال اول همزمان2پایه در دوره ابتدایی یا یک پایه ابتدایی و یک پایه دوره متوسطه تغییر خواهد کرد. به هر روی نباید در تغییر نظام آموزشی به 3-3-6 شتابزده عمل کرد.
تحول امر فرمایشی نیست؛ اگر تحول تبدیل به یک گفتمان و مطالبه همگانی نشود ناتمام می‌ماند و اینکه هر امری را حتی اگر اشتباه باشد با تمسک به تحول بنیادین صحیح جلوه دهیم آفتی است که موجب خسران خواهد شد.
