این گزارش نگاهی گذرا دارد به درگذشت نویسندگان، شاعران، مترجمان و محققانی که در سال 1390 از دنیا رفتند.
امسال عرصه ادبیات چند چهره‌ی پیشکسوت و تأثیرگذارش را از دست داد؛ از جمله سیمین دانشور، بانوی ادبیات داستانی ایران، و ابراهیم یونسی، مترجم و نویسنده‌ی پرکار. فریدون فریاد، شاعر و مترجم شعرهای یانیس ریتسوس، دیگر چهره‌ی ادبی‌ای بود که امسال از دنیا رفت. در این بین خبر تصادف و مرگ دو شاعر جوان نیز جامعه‌ی ادبی را در بهت فروبرد؛ غلامرضا بروسان و همسرش، الهام اسلامی که خوش درخشیدند و زود ترک‌مان کردند.
در ابتدای سال 90، حمید کرمی هم‌زمان با بهار از دنیا رفت. این شاعر پیشکسوت دفاع مقدس نهم فروردین‌ماه بر اثر سکته‌ی قلبی در سن چهل‌ونه‌سالگی درگذشت. از جمله‌ی آثار او، کتاب‌های «بر شانه‌های کوهستان» و «سایه‌روشن‌های ویدر» بودند.
بهار تمام نشده بود که شاعری دیگر از دنیا رفت. میرصالح حسینی، شاعر و محقق، هشتم خرداد‌ماه دیده از جهان فروبست. این شاعر 66 سال داشت که درگذشت. متولد سال 1324 در سراب بود و از منظومه‌ی «حیدربابا یه سلام» محمدحسین شهریار، ترجمه‌ای منظوم به زبان فارسی منتشر کرده بود.
در تابستان، محسن اردبیلی، از فعالان تدوین کتاب‌های تاریخی زنجان، از دنیا رفت. او که متولد سال 1313 بود، 20 تیرماه درگذشت. اردبیلی صاحب 20 کتاب تألیفی در زمینه‌های تاریخی بود.
سیدحسین الهامی، نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار، هم در 13 شهریورماه دیده از جهان فروبست. او در سال‌‌های پیش از انقلاب با مجله‌ها‌ی «روشنفکر» و «سپید و سیاه» همکاری داشت و نخستین سردبیر اجرایی روزنامه‌ی «ایران» بود.
نیمه‌ی شهریورماه، محمدحسین آریا، مؤلف و مترجم در حوزه‌ی‌‌ِ تاریخ، از دنیا رفت. او متولد سال 1315 در خرم‌آباد لرستان بود. این سرهنگ بازنشسته‌ی نیروی زمینی ارتش آثار متعددی را چاپ کرده است که از جمله به ترجمه‌ی «تمدن مغرب‌زمین» نوشته‌ی اشپیل فوگل، «تمدن‌های عالم» تألیف فیلیپ آدلر، «ساندینو» تألیف گئورک سلسر، «بررسی تاریخ تمدن» تألیف آرنولد توینبی، «گاندی زندانی امید» جودیت براون، «برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان» تألیف مونتگمری وات و «مسلمانان در اروپا» تألیف برنارد لوئیس می‌توان اشاره کرد.
عظیم خلیلی دیگر شاعر درگذشته در سال 1390 بود که 16 مهرماه از دنیا رفت. او متولد سال 1320 بود و مجموعههای شعری همچون «عاشقانه»، «موج»، «شال» و «ماهیگیر و دریا» از آثار به جامانده‌‌اش هستند.
یحیی شیدا، نویسنده‌ی کتاب‌هایی همچون «زوایای تاریخ نثر»، «تلواسه‌ها»، «غزلیات»، «پسرخان» و «دریای متلاطم»، بر اثر کهولت سن اول آبان‌ماه در منزل شخصی‌اش در طالقان تبریز چشم از جهان فروبست. او از سال 1327 همکاری‌اش را با مطبوعات در روزنامه «آذرمرد» به عنوان سردبیر آغاز کرد. عضو انجمن نویسندگان باکو و دارای دکترای افتخاری ادبیات از این مرکز دانشگاهی بود.
عبدالله نورانی، کتاب‌شناس و مصحح متون فلسفی و کلامی شیعه، نیز هشتم آبان‌ماه درگذشت. او متولد سال 1308 در نیشابور بود. از جمله آثار عبدالله نورانی، تصحیح «فرائد الاصول» مرتضی بن محمدامین انصار، «سلم السماوات» تألیف ابوالقاسم بن ابی‌حامد انصاری و «شرح هدایه ملاصدرا شیرازی» از احمد بن محمد حسینی اردکانی هستند.
عباس بارز، شاعر آذربایجان، نیز 24 آبان‌ماه در شهرستان اهر چشم از جهان فروبست. عباس اسلامی متخلص به «بارز» متولد سال 1300 شمسی بود. «گل‌های رنگارنگ»، «ائل داغینا سلام» و «یاسلی ساوالان» از جمله کتاب‌های او هستند.
اما غلامرضا بروسان و الهام اسلامی همراه دختر کوچک‌شان 14 آذرماه بر اثر سانحه‌ی تصادف درگذشتند. غلامرضا بروسان متولد سال 1352 در مشهد بود. از این شاعر مجموعههای شعر «احتمال پرنده را گیج می‌کند» و «یک بسته سیگار در تبعید» منتشر شده است، که دومین مجموعه‌ی شعرش عنوان برگزیده‌ی جایزه‌ی شعر خبرنگاران را در نخستین دوره برایش به ارمغان آورد. همچنین مجموعه‌ی شعر «مرثیه برای درختی که به پهلو افتاده است» برگزیده‌ی دومین دوره‌ی شعر نیما معرفی شد. او همچنین گزیده‌ای از شعر مشهد را به نام «به سوی رودخانه‌ی استوک» و «عصاره‌ی سوما»، گزیده‌ای از ریگ ودا (قدیمی‌ترین کتاب مقدس موجود هندوها) و «مرا ببخش خیابان بلندم» گزیده‌ی شعر شمس لنگرودی، را منتشر کرده است. الهام اسلامی هم متولد سال 1362 بود. از او مجموعه‌ی شعر «دنیا از ما چشم برنمی‌دارد» منتشر شده است که به‌عنوان نامزد دومین دوره‌ی جایزه‌ی شعر زنان (خورشید) معرفی شد. او همچنین نامزد سومین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب سال شعر جوان شده بود.
عبدالرضا قناد دزفولی دیگر شاعری است که در پاییز از دنیا رفت. او که متولد سال 1316 بود، 18 آذرماه در بیمارستان اروند اهواز درگذشت. از این شاعر مجموعههای شعر «زیر شاخه‌های زیتون»، «زیر شاخه‌های کاج»، «زیر شاخه‌های نخل» و «بانوی هزار آیینه» به جا مانده است.
محمد آزادگان، از پیر‌غلامان و ذاکران حضرت سید‌الشهدا (ع)، هم 13 دی‌ماه درگذشت. از او چند مجموعه‌ی شعر آیینی بر جای مانده است.
حجت‌الاسلام علی ابوالحسنی (منذر) نیز سوم اسفندماه از دنیا رفت. این نویسنده و پژوهشگر دین، تاریخ اسلام و تاریخ معاصر ایران متولد سال 1334 در تهران بود. از جمله آثار منتشرشده‌ی ابوالحسنی، این عنوان‌ها هستند: «مهاتما گاندى: همدلى با اسلام و همراهى با مسلمین»، «سیاهپوشى در سوگ ائمه نور (ع)»، «ریشههاى تاریخى و مبانى فقهى»، «تحلیلى از نقش سه‌گانه شهید شیخ فضل‌الله نورى در نهضت تحریم تنباکو»، «نگاهى به اصل ولایت»، «میعاد با استاد مطهرى؛ شهید راه تطهیر سیماى فرهنگ اسلامى از زنگار غرب‌زدگى و شرق‌زدگى»، «بررسى قرآنى و روایى توکّل» و «حکمت: مهارى بر سرکشى نفس».
ابراهیم یونسی 19 بهمنماه از دنیا رفت. این نویسنده و مترجم پیشکسوت پس از مدتی دوره بیماری در هشتادوپنج‌‌سالگی از دنیا رفت. او متولد سال 1305 در بانه بود. از جمله ترجمه‌های متعدد یونسی، «آرزوهای بزرگ» چارلز دیکنز، «جنبه‌های رمان» ای. ام. فورستر، «سیری در نقد ادب روس» و «دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده» فئودور داستایوسکی است. او همچنین در کنار کتاب‌هایی همچون «هنر داستان‌نویسی»، در زمینه‌ی داستان و رمان هم آثاری را همچون «گورستان غریبان»، «دلداده‌ها»، «فردا»، «مادرم دو بار گریست»، «کج‌کلاه و کولی»، «داداشیرین»، «شکفتن باغ»، «خوش آمدی» و «دعا برای آرمن» منتشر کرده است.
دیگر شاعری که در این سال از دنیا رفت، فریدون فریاد بود که 16 بهمنماه در پی ابتلا به سرطان روده، در بیمارستانی در آتن از دنیا رفت. فریاد متولد سال 1328 در خرمشهر بود که به عنوان مترجم آثار یانیس ریتسوس شهرت داشت و از دوستان او هم بود. این شاعر و مترجم دانش‌آموخته‌ی ادبیات تطبیقی بود که برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی ادبیات یونان به این کشور سفر کرد و از این رهگذر با ریتسوس و آثارش آشنا شد. از جمله آثار منتشرشده‌ی فریدون فریاد این عنوان‌ها هستند: «تقویم تبعید» (ترجمه‌ی برگزیده‌ی شعرهای یانیس ریتسوس)، «آسمان بی‌گذرنامه»، «افسانه‌ای از بهشت» (ترجمه از ادبیات کهن فارسی به یونانی)، «نفس و داستان‌های دیگر» (ترجمه‌ی برگزیده‌ی داستان‌های کوتاه آنتونیس ساماراکیس از یونانی) و «زمان سنگی» (ترجمه‌ی شعرهای اولین دوره‌ی تبعید ریتسوس). یکی از کتاب‌های فریاد، «خواب‌هایم پر از کبوتر و بادبادک است» با موضوع جنگ تحمیلی ایران و عراق است، که به گفته‌ی خودش، در سال 1988 توسط یانیس ریستوس به یونانی ترجمه شده است و بخش‌هایی از آن در مقطع ابتدایی یونان در کتاب‌های درسی این کشور تدریس می‌شود.
پرویز رجبی هم ایران‌شناس و اهل قلمی بود که 21 بهمنماه از دنیا رفت. او متولد سال 1318 در قوچان بود. سال 1349 از دانشگاه گوتینگن دکترا گرفت. کتاب‌های «هزاره‌های گمشده»، «سده‌های گم شده»، «ایران‌شناسی»، «تاریخ ایران در دوره‌ی ایلامی»، «تاریخ ایران در دوره‌ی سلوکیان و اشکانیان»، «کریم‌خان زند و زمان او» و «از زبان داریوش» از جمله آثار این مؤلف‌اند.
در روزهای پایانی سال هم سیمین دانشور پس از سال‌ها بیماری در سن نودسالگی درگذشت. بانوی ادبیات داستانی ایران 18 اسفندماه از دنیا رفت. سیمین دانشور متولد هشتم اردیبهشت‌ماه سال 1300 در شیراز بود. در سال 1328، دکترای خود را در رشته‌ی ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گرفت. یک سال بعد با جلال آل احمد ازدواج کرد و در سال 1331 برای مطالعه در رشته‌ی «زیبایی‌شناسی» در دانشگاه استنفورد، به آمریکا سفر کرد و دو سال بعد به ایران بازگشت. از جمله تألیف‌ها و ترجمه‌های دانشور عبارت‌اند از: «آتش خاموش»، «سرباز شکلاتی» برنارد شاو، «باغ آلبالو» و «دشمنان» از آنتوان چخوف، «بئاتریس» از شنیتسلر و «رمز موفق زیستن» از دیل کارنگی، «کمدی انسانی» ویلیام سارویان و «داغ ننگ» از ناتانیل هارتون، «شهری چون بهشت»، «سووشون»، «بنال وطن» از آلن پیتون، «به کی سلام کنم؟»، «غروب جلال»، «ماه عسل آفتابی» (داستان‌های ملل مختلف)، «جزیره‌ی سرگردانی»، «شناخت و تحسین هنر»، «از پرنده‌های مهاجر بپرس»، «ساربان سرگردان» و «انتخاب».
عبدالمحمد روح‌بخشان دیگر اهل قلمی است که در سال 1390 از دنیا رفت. این مترجم و ویراستار 22 اسفندماه بر اثر حمله‌ی فلبی درگذشت. روح‌بخشان ترجمه‌هایش را با امضای «ع. روح‌بخشان» منتشر می‌کرد. او متولد سال 1317 بود و از جمله آثارش، کتاب‌های «نیچه، فروید، مارکس» نوشته‌ی میشل فوکو، «شیخ ابوالحسن خرقانی؛ زندگی، احوال و اقوال» اثر کریستین تورتل، «یونانیان و بربرها؛ روی دیگر تاریخ» اثر امیرمهدی بدیع، «روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان؛ بن‌مایه‌های زرتشتی در فلسفه‌ی سهروردی» اثر هانری کربن، «کتاب ایرانی؛ چهار مقاله در مباحث متن‌پژوهی، نسخه‌شناسی و کتاب‌آرایی» اثر فرانسیس ریشار هستند. روح‌بخشان آثار متعددی را هم تألیف کرده که از آن جمله، کتاب «فرنگ و فرنگی در ایران» است.
ایسنا
