یکی از عرصه‌‌های جدی دیپلماسی نوین، تمرکز و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی در آن است. در واقع در این نوع از دیپلماسی، فرهنگ به‌عنوان ابزاری مهم در خدمت منافع ملی و سیاست خارجی کشورها قرار می‌گیرد. ناگفته پیداست کشوری با سابقه فرهنگی و تمدنی ایران از ظرفیت‌های بالقوه بسیاری در این زمینه برخوردار است. یکی از این ظرفیت‌های دیپلماتیک، حوزه فرهنگی نوروز است که با توجه به گستردگی خاستگاه تمدنی آن از سرزمین‌های غربی چین تا شرق بین‌النهرین و آسیای میانه می‌تواند زمینه‌ساز همکاری بین این کشورها باشد.
اگرچه نوروز مرز ندارد و در هر جای دنیا با آمدن بهار، دل نو می‌شود اما فرهنگ و آداب هر سرزمین و هر منطقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و کشورهای حوزه نوروز نیز از این قاعده مستثنا نیستند. نوروز که وسعت جغرافیایی آن، بخش بزرگی از کشورهای جاده ابریشم باستانی را دربر گرفته، محصول هزاران سال تاریخ و فرهنگ است که در مواجهه با فرهنگ‌‌های بیگانه، هویت و اصالت خود را حفظ کرده است. در سال‌های اخیر، ابتکار دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان خاستگاه نوروز در بهره‌برداری از این عید باستانی با دعوت از سران کشورهای حوزه فرهنگی نوروز، آثار مثبت زیر را دربر داشته است.
1- این ابتکار که پس از ثبت نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی و معنوی از سوی یونسکو و به رسمیت شناختن آن از سوی سازمان ملل صورت پذیرفت، عامل مهمی برای تقویت همگرایی میان کشورهای منطقه بوده و به قول آقای رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در روند تضادهای جهانی شدن که خطرهای جدی فرهنگ کشورهای منطقه را تهدید می‌کند، نوروز عاملی برای همگرایی کشورهای حوزه نوروز خواهد شد. به عبارت دیگر، در نوروز نیرویی نهفته که هر انسان را با هر گرایش ملی و فرهنگی نسبت به هم متحد و مهربان می‌کند.
2- نوروز یکی از منابع دیپلماسی عمومی ایران است. دیپلماسی عمومی، هنر تأثیرگذاری بر افکار عمومی و جذب دیگران به سوی یک ملت است. نوروز نیز به‌عنوان یک میراث ماندگار بین‌المللی و دارا بودن ظرفیت‌های کم‌نظیر برای ایجاد پیوند میان کشورهای یک حوزه و تقویت ارتباطات مردمی، می‌تواند پشتوانه‌ای ارزشمند برای دیپلماسی رسمی کشور باشد. به یاد بیاوریم که اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا نیز در نوروز 1388 با ارسال پیام نوروزی برای ملت‌های حوزه نوروز نشان داد که در پی اعمال دیپلماسی عمومی آمریکایی است.
3- با توجه به اینکه این آیین مورد تایید اسلام نیز قرار گرفته، بزرگداشت آن توسط قریب به 500 میلیون جمعیت مسلمان می‌تواند موجب افزایش علاقه مردم به‌خصوص جوانان به اسلام به‌عنوان یک دین منطقی و تاییدکننده سنت‌های معنوی و اخلاقی باشد. بزرگداشت نوروز مؤید آن است که عید نوروز فقط یک جشن ملی نیست و به‌دلیل وجود روایات و احادیث متعدد در تجلیل از آن، از ابعاد دینی هم برخوردار است و به همین دلیل می‌تواند فرصتی برای یاد خدا و اظهار بندگی انسان‌ها در مقابل پروردگار باشد.
4- بزرگداشت سنت‌های نوروزی در میان کشورهایی با اقوام و تیره‌های مختلف که به دلیل ترفندهای استعماری در برخی مقاطع دچار اختلاف و جدایی بوده‌اند، فرصتی برای اختلاف‌زدایی و تقویت دوستی و محبت و مهرورزی است و به طور طبیعی در حفظ امنیت و آرامش منطقه‌ای مؤثر خواهد بود.
5- برگزاری این مراسم در کشورهای دیگر حوزه نوروز نظیر تاجیکستان و افغانستان نه‌تنها به معنای تقویت هویت فرهنگی منطقه است بلکه گامی مهم در مسیر تقویت مناسبات رسمی فرهنگی کشورهایی است که در یک حوزه تمدنی مشترک قرار گرفته‌اند. در واقع این عید می‌تواند نماد همبستگی بزرگ مردمان منطقه باشد و اگر نوروز را منشأ بروز استعدادهای هنری بدانیم، بسیاری از هنرمندان، شعرا و نویسندگان منطقه می‌توانند به بهانه این جشن بزرگ در کنار هم گردآمده و با زبان هنر، شعر و موسیقی به انتقال پیام نوروز که پیام دوستی و وحدت و امید به آینده است، اهتمام ورزند. در واقع یکی از کارکردهای این دیپلماسی، انتقال آداب و رسوم نوروزی از یک نسل به نسل دیگر است. به عبارت دیگر، نوروز یک فرصت برای کشورهای مرکز و غرب آسیاست تا بر حفظ و ترویج فرهنگ و سنت‌های تمدنی خود با تقویت همکاری‌های فیمابین همت گمارند.
6- گردهمایی سران کشورهای حوزه نوروز، فرصت مناسبی را برای گفت‌وگوهای مقامات این کشورها با یکدیگر جهت هماهنگ‌سازی مواضع خود در حوزه‌های دوجانبه و بین‌المللی، امضای قراردادهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و افزایش تحرکات دیپلماتیک فراهم می‌کند. اما امسال قرار است سومین اجلاس نوروز در روزهای آغازین فروردین سال 1391 در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار شود. با این اتفاق، دیپلماسی نوروزی در میان کشورهای منطقه بروز و ظهور پیدا کرده و در شرایطی که غرب در یک جنگ نرم، استحاله فرهنگ مسلمانان را اراده کرده، دیپلماسی نوروزی، زمینه مثبتی را برای تقویت مناسبات منطقه‌ای و تقویت گفتمان صلح، امنیت و ثبات فراهم خواهد کرد. باشد که در سال‌های آینده نیز این سنت حسنه ادامه یابد و دیگر کشورهای حوزه نوروز هم با مشارکت و میزبانی خود در تثبیت جایگاه دیپلماسی نوروز، نقش خود را در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ایفا کنند.
*رئیس ستاد افغانستان وزارت امور خارجه
