با توجه به گستردگی شهر تهران و بافت فرسوده موجود، ایمن‌سازی شهر تهران مستلزم صرف هزینه‌های بسیار است و اگر با سرعت ادامه دهیم هم ایمن‌سازی شریان‌های اصلی مثل آب، گاز، برق، پل‌ها و بیمارستان‌ها سال‌های زیادی به طول خواهد انجامید. اما آنچه بیش از پیش دارای اهمیت است مقوله آموزش است. آموزش سبب ترویج فرهنگ ایمنی می‌شود. فضای فیزیکی شهر نتیجه کنش و واکنش و رفتارهای صحیح و ناصحیح ماست. اینکه ما در حیطه فردی چقدر مسئولیت‌پذیر بوده‌ایم همه به نقش آموزش و میزان اطلاع‌رسانی وابسته است. آنچه شهروندان ما با آن مواجهند کمبود آموزش‌های لازم و اطلاع‌رسانی ناکافی در مورد وضعیت شهر تهران است. فقدان این آموزش‌ها به فقدان مهارت‌ها و اطلاعات لازم برای رویارویی با بحران منجر می‌شود. اگر شهروندان اطلاعات کافی و البته صحیح از محیط زندگی و مخاطرات طبیعی آن داشته باشند می‌توانند برای مدیریت خطر‌پذیری در حیطه وظایف خود مؤثر باشند؛ به این معنی که شناخت وضع موجود منجر به بینش کافی شهروندان برای آمادگی در برابر زلزله می‌شود. باید به‌دنبال آن باشیم تا به همه شهروندان فرهنگ زندگی با زلزله را به‌عنوان واقعیتی که نمی‌توان از آن فرار کرد یا آن را نادیده گرفت، بیاموزیم.
بهره‌برداری از تجربیات جهانی در زمینه مدیریت بحران نکته مهمی است که نباید از آن غافل ماند؛ تجربه کشورهایی مثل چین و هائیتی که اخیرا زلزله‌های خسارت‌باری را در مناطق پرجمعیت تحمل کرده‌اند، بسیار مؤثر است. چه در زمینه آماده نگه داشتن ذهن مردم و چه در مورد تذکر و جلب توجه بیشتر مردم و مسئولان به اهمیت زلزله، بازبینی و استفاده از تجربیات جهانی مدیریت بحران زلزله از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر استفاده از روش‌های علمی روز دنیا در پیش‌بینی حوادث جهت کاهش دادن خسارات، از جمله سیاست‌هایی است که باید به آن اهتمام جدی داشت. در مورد پیش‌بینی زلزله روش علمی مطمئنی وجود ندارد، اگرچه در گذشته در برخی موارد کشورهایی مثل چین توانسته‌اند با روش‌های سنتی، برخی از زلزله‌ها را پیش‌بینی کنند ولی این موارد بیشتر جنبه استثنا دارد تا قاعده. در سال 1975 چینی‌ها پیش‌بینی وقوع زلزله در یکی از مناطق کشور خود را اندک زمانی قبل از رخداد زلزله تشخیص دادند و از این طریق توانستند جان ده‌ها هزار نفر را نجات دهند اما یک سال بعد نتوانستند زلزله بزرگ دیگری را پیش‌بینی کنند که در نتیجه، آن زلزله بیش از 240 هزار تلفات برجای گذاشت. چینی‌ها در دفعات متعدد زلزله‌هایی را پیش‌بینی و مردم را از شهرها تخلیه کردند اما زلزله‌ای رخ نداد. به هر حال در مورد برخی از زلزله‌ها به‌خصوص زلزله‌هایی که با پیش‌‌لرزه‌هایی همراه است امکان بیشتری برای پیش‌بینی موثق وجود دارد.
براساس قانون، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، مدیریت بحران شهر تهران را برعهده دارد و از بررسی پیش‌نشانگر‌های زلزله حمایت می‌کند؛ همچنین به‌دنبال ایجاد مکانیسم‌های لازم برای استفاده مؤثر از فعالیت‌های پژوهشی مربوط به پیش‌بینی و پیش‌نشانگرهاست تا به این وسیله بتوان از خسارت‌های احتمالی جلوگیری کرد. باید این نکته را مد نظر قرار داد که تجارب حاصل از بحران‌ها این موضوع را ثابت کرده که مقابله با بحران‌های وسیع ناشی از سوانح طبیعی همچون زلزله، سیل، توفان، آتش‌سوزی و...
به تنهایی از عهده دولت‌ها خارج است. این به معنای ناتوانی سازمان‌های مسئول نیست بلکه همواره میان زمان وقوع حادثه و حضور نیرو‌های دولتی، بسته به وسعت حادثه، فاصله زیادی وجود دارد. این برنامه‌ریزی برای آموزش و حضور مردم به‌منظور پوشش زمانی این فاصله، به معنای آماده بودن شهروندان برای مقابله با سوانح تا حضور نیرو‌های رسمی امدادرسان است. مطالعات میدانی در کشورهای پیشرفته نشانگر این موضوع است که پس از وقوع بحران‌ها، بیش از 70درصد از نجات‌یافتگان توسط مردم محلی نجات پیدا کرده‌اند. بنابراین آموزش و تجهیز گروه‌های داوطلبانه مردمی گامی مؤثر و مفید در مدیریت بحران‌های احتمالی به شمار می‌رود.
با به‌کار بستن 3مقوله پیشگیری، آموزش و آمادگی لازم در برابر حوادث و سوانح، خسارت‌های ناشی از حوادث کاهش می‌یابد و این مسیری است که باید طی شود.
عزیزالله رجب‌زاده
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران
