اگرچه در فرایند گرمایش زمین نوک پیکان اتهام به سوی کشور پیشرفته صنعتی به‌ویژه ایالات متحده آمریکا نشانه رفته است اما کشورهای درحال توسعه از جمله ایران نیز به‌گونه‌ای فزاینده بر میزان انتشار این گازها می‌افزایند. الگوهای غلط مصرف، شیوه‌های تولید غیرزیست‌محیطی و فرسودگی بیش از حد وسائط نقلیه موجب می‌شود تا در آینده‌ای نه‌چندان دور ایران نیز با چالش‌هایی جدی در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای در جامعه بین‌المللی روبه‌رو شود.
این همه موجب شد تا به‌رغم کشاکش‌های فراوان، سرانجام شورای نگهبان طرح پیوستن ایران به پروتکل کیوتو را تأیید کند. ایران جزء کشورهای ضمیمه یک پروتکل کیوتو نیست، بنابراین فعلاً نه‌تنها هیچ تعهدی در کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای ندارد بلکه می‌تواند از امکانات ویژه این پروتکل که برای کشورهای در حال توسعه فراهم شده است، بهره‌های فراوان ببرد.
چگونه مصرف می‌کنیم؟
مهدی‌نژاد، نماینده سازمان بهینه‌سازی و مصرف سوخت کشور در بخش حمل و نقل در سمینار یک‌روزه «پروتکل کیوتو، مکانیسم توسعه پاک و فرصتهای جمهوری اسلامی» که از سوی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد با مقایسه مصرف خودروهای سبک تولیدی در ایران و جهان می‌گوید:
«تنها دو خودرو «ورنا» و «گلف» زیر میانگین مصرف سوخت خودروهای تولیدی اروپا در سال 2005 قرار داشته و سایر خودروهای تولیدی کشور بالای این میانگین هستند؛ به شکلی که پرمصرف‌ترین خودروی سبک کشور پژو آر دی با حدود بیش از 5/14 لیتر مصرف سوخت در هر 100 کیلومتر و پس از آن خودرو سمند با حدود 14 لیتر، پژو پارس و پژو 405 با حدود 13 لیتر در هر 100 کیلومتر در رده‌های بعدی قرار دارند.»
وی در مورد مصرف سوخت خودروهای سنگین در ایران می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد میزان مصرف سوخت خودروهای سنگین در تمامی کلاسهای وزنی از یک تا 8 بیش از میانگین جهانی است.»
به گزارش ایسنا مصرف سوخت و آلایندگی موتورسیکلت‌ها نیز در ایران بسیار بالاست به‌گونه‌ای که 80 درصد موتورسیکلت‌های تولیدی در کشور در هر 100 کیلومتر، 5/3 لیتر بنزین مصرف می‌کنند، در حالی که در کشور چین در سال 2004 میزان مصرف سوخت موتورسیکلت‌ها زیر 5/2 لیتر در هر 100 کیلومتر و در هند در سال 2003 حدود 2 لیتر در هر 100 کیلومتر بوده است.
این در حالی است که به گفته مهدی‌نژاد، بیش از 30 درصد خودروهای سبک کشور بالای 20 سال سن دارند به‌گونه‌ای که 47 درصد خودروهای سبک کشور تا 5 سال، 30 درصد بیش از 20 سال، 14 درصد بین 5 تا 10 سال، 6 درصد بین 10 تا 15 سال و 3 درصد بین 15 تا 20 سال عمر دارند.همچنین در حالی که میانگین سن خودروهای سنگین در اروپا 8 سال است، این رقم در ایران 22 سال شده است.
از سوی دیگر، دکتر فتح‌الله امی، مدیر طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران نیز با اشاره به آلودگی هوا در تهران می‌گوید: بر اساس گزارش بانک جهانی در سال 85 حداقل 6/2 میلیون تن آلاینده وارد هوای تهران شده است.
این در حالی است که دولت ایران در سال جاری 8 میلیارد دلار خسارت آلودگی هوا پرداخت کرده است. بدین ترتیب اگر فکری به حال وضعیت کنونی صنایع، به‌ویژه صنایع خودروسازی نشود در آینده‌ای نه‌چندان دور گذشته از مشکلات داخلی، در عرصه بین‌المللی نیز دچار مشکلات فراوان خواهیم شد.
چنان‌که آمد، استفاده از مکانیسم CDM یا مکانیسم توسعه پاک از جهات گوناگون می‌تواند بسیار راهگشا باشد.دکتر موسویان، معاون پژوهش‌های بین‌الملل مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، با اشاره به این‌که ساز و کارهای انعطاف‌پذیر نه‌تنها برای کشورهای در حال توسعه، بلکه بیشتر از آنها برای کشورهای توسعه‌یافته نتایج مثبتی به‌دنبال دارد، خاطرنشان کرد:
اجرای مکانیزم توسعه پاک، ضمن کمک به کشورهای در حال توسعه جهت دستیابی به توسعه پایدار، به کشورهای صنعتی نیز امکان می‌دهد تا به‌جای تغییر و تبدیل گسترده صنایع خود در جهت اجرای تعهداتشان در قالب پروتکل کیوتو، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه‌ای پایدار از جمله کاربرد انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت اراضی کشاورزی، توسعه جنگل‌کاری، افزایش راندمان انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش داده و اعتبار لازم جهت تجارت انتشار این گازها را فراهم کند.
معاون پژوهش‌های بین‌الملل مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تأکید کرد: اگرچه نقش مؤثر جمهوری اسلامی ایران به عنوان رئیس گروه 77، در زمان تصویب پروتکل کیوتو انکارناپذیر است، علی‌رغم الحاق رسمی کشور به این پروتکل در سال گذشته، به نظر می‌رسد هنوز ایران از فرصتهای بالقوه و بی‌شمار این معاهده به‌ویژه در چارچوب ساز و کارهای انعطافی آن، منتفع نشده است.
به گفته وی اجرای پروژه‌های CDM (مکانیسم توسعه پاک در کشور) علاوه بر آن‌که موجب کاهش انتشار کربن می‌شود، تعامل اقتصادی و فناوری صنعتی را در پی داشته و در عین حال برای نهادهای مختلف دولتی و خصوصی در کشور بسیار درآمدزا خواهد بود.
دکتر موسویان با اشاره به تعیین مرجع صلاحیت‌دار ملی پروتکل کیوتو طی دو ماه اخیر تصریح کرد: ایران باید همچون گذشته که پیشگام اقدامات منطقه‌ای و بین‌المللی بوده، ابتکار عمل را در جذب پروژه CDM، با مشارکت مجموعه سازمانها و وزارتخانه‌های مختلف ذی‌ربط ــ حداقل در منطقه ــ به‌دست گیرد که این امر مستلزم توجه ویژه سیاستگذاران و تسری آن در برنامه‌های کلان توسعه ملی است. وی گفت: در این راستا ایجاد بستر مناسب برای اجرای پروژه‌های CDM با جذب سرمایه‌گذاران فعال خارجی و ظرفیت سازی نهادهای دولتی، بخش خصوصی و سازمان‌های غیردولتی جهت جلب مشارکت بیشتر ضروری است.
سازمان‌های غیردولتی و محیط زیست
چنان‌که موسویان نیز اشاره کرده است، حساسیت و مشارکت مردم به محیط زیست عاملی انکارناشدنی در اجرای قوانین موجود اعم از قوانین داخلی و معاهدات بین‌المللی است.
در این میان سازمان‌های غیردولتی بستر مناسبی برای حضور جدی و تأثیرگذار مردم در فرایند تصمیم‌گیری‌های زیست‌محیطی فراهم می‌کنند. برای نمونه، سازمان‌های غیردولتی در کنفرانس 1992 ریو که یکی از نقاط عطف برای محیط زیست جهان به‌حساب می‌آید، حدود هزار و 400 نفر نماینده داشتند.
الکساندر کیس، رئیس مجمع اروپایی حقوق محیط زیست و دارنده مدال لژیون دونور می‌گوید: «بیشتر قواعد مهم حوزه محیط زیست در اثر فشار افکار عمومی به دولتها، برای انجام اقدامات حفاظتی صحیح و مناسب به‌منظور حفظ محیط زیست، وضع شده است.» این شاید یکی از حلقه‌های گمشده در زنجیره محیط زیست ایران باشد.
