با وجود این در کاربردی کردن این علم در ایران مشکلاتی وجود دارد؛ از جمله اینکه اختراعات ثبت‌شده جهانی به مرحله صنعتی تبدیل نمی‌شود. گفت‌وگوی پیش رو با این مقام مسئول بر این موضوع متمرکز است.
- وضعیت نانو و نانوفناوری در ایران و کشورهای دیگر به چه صورت است؟
این وضعیت از چند جهت قابل بررسی است: ترویج فناوری، آموزش، پژوهش، فناوری، محصول و تجاری‌سازی و اقتصادی کردن آن. ستاد ویژه فنانوری نانو برای پیاده‌سازی تمامی این عرصه‌ها برنامه‌هایی تدوین کرده و کارگروه‌هایی تشکیل داده است تا از ایده تا تجاری‌سازی محصول را عملی سازد. در بخش ترویج با ایجاد برنامه‌هایی از طریق رسانه‌ها بر آن شده‌ایم تا مفاهیم این حوزه را به‌طور ساده و در سطح فهم عموم برای آنها بازگو کنیم همچنین قابلیت‌ها و مزایای این فناوری و در نتیجه تغییر در نحوه زندگی و ایجاد رفاه و آسایش در زندگی که در سایه توسعه این فناوری تولید می‌شود را به اطلاع آنان برسانیم. در رابطه با بخش دانش‌آموزی، المپیادهای دانش‌آموزی برگزار کرده‌ایم که تعداد شرکت‌کنندگان آن طی 3سال از یک‌هزار نفر به 16هزار نفر رسیده است. کارگاه‌های آموزشی در این زمینه هر هفته در یک استان برگزار می‌شود تا ضمن نشان دادن پتانسیل‌های این دانش نوین، آن را با مفاهیم ساده برای دانش‌آموزان در جهت توانمندسازی آنها تشریح کنیم. در رابطه با توسعه منابع انسانی یادآور می‌شوم که در 24دانشگاه، مقطع کارشناسی ارشد و در 13دانشگاه، مقطع دکتری در عرصه نانو با گرایش‌های مختلف راه‌اندازی شده است که البته به آنها فعالیت پژوهشی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی برای ارائه تز در این حوزه افزوده می‌شود. حاصل این تلاش‌ها وجود 15هزار متخصص در فناوری نانو در کشور است. شاخص تولید و توسعه فناوری تعداد شرکت‌هایی است که در این حوزه فعالیت می‌کنند که تعداد آنها 86 شرکت فناور و نوآور است که در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری مستقر هستند و بیش از 130شرکت محصول خود را به بازار عرضه کرده‌اند. تولیدات این شرکت‌ها در8 محوطه صنعتی است که شامل صنعت نفت و پتروشیمی، دارو و سلامت، آب و محیط‌زیست، ساختمان، خودرو، نساجی و تولید نانوذرات، نانوپودرها و نانو‌رسوب‌ها می‌شود. همچنین شرایط کشور از نظر طراحی و ساخت تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته بسیار مطلوب است. اعمال تحریم مانع ورود این تجهیزات به ایران شده است که درصورت بی‌توجهی به تولید آنها در کشور می‌توانست مشکلات اساسی در این حوزه ایجاد کند. خوشبختانه ما بیش از 5 شرکت تجهیزات‌ساز داریم که 35 دستگاه از این تجهیزات را طراحی و ساخته‌اند و حتی توانسته‌اند به خارج از کشور صادر کنند.
- میزان صادرات این تجهیزات از نظر ریالی چقدر است؟
ما به تازگی با ادبیات تجاری‌سازی بین‌المللی آشنا شده‌ایم و به این شرکت‌ها کمک می‌کنیم تا برای محصولاتشان استاندارد اروپایی سی.ای دریافت کنند. صادرات در عرصه بین‌المللی مستلزم رعایت ملزومات استاندارد‌ها و بازارهای بین‌المللی است. ما به مالزی و هند دستگاه‌های الکترونیک صادر کرده‌ایم که حجم آنها حدود چندصد هزار دلار است. ما باید شرکت‌های حرفه‌ای برای بازاریابی ایجاد کنیم تا صادرات توسعه یابد. حجم اقتصاد در حوزه نانو حدود 150میلیارد تومان است که ما هنوز اول راهیم و در چند سال آینده تلاش داریم با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و محققان به چند میلیارد دلار برسانیم.
- با توجه به مطالب ذکر شده، کشور ما در تولید علم نانو از چه جایگاهی برخوردار است؟
ایران در این زمینه جایگاه بسیار مطلوبی دارد. در آغاز کار در سال2000 ما با 8 مقاله پیرامون نانو، رتبه59 را در جهان داشتیم درحالی‌که در پایان سال2011 با بیش از 8 مقاله در روز به رتبه12 جهانی ارتقا یافتیم. در حال حاضر ایران 45درصد تولید علم نانو در جهان اسلام را داراست، درحالی‌که ترکیه با رتبه دوم در جهان اسلام فقط 13درصد این تولیدات را دارد؛ به عبارت بهتر ایران در بخش تولیدات علمی نانو سکاندار جهان اسلام و خاورمیانه و در جایگاه اول است.
- آیا رشد ما در بخش فناوری نانو هم همین روند صعودی تند را می‌گذراند؟
شاخص تولید فناوری ثبت اختراعات ( پتنت) در کشورهای اروپایی و آمریکاست. شرایط ما در این زمینه مطلوب نیست چون هنوز اهمیت ثبت اختراع و فرهنگ پتنت در کشور نهادینه نشده است. با این حال بیش از نیمی از کل پتنت‌های ایران، یعنی 28پتنت در سال گذشته مربوط به فناوری نانو بوده است. در همین زمینه تلاش ما فرهنگسازی و توجه به اهمیت اختراع و ثبت آن در مجامع معتبر بین‌المللی است.
- چه برنامه‌ای برای تحقق‌سند چشم‌انـداز دارید؟ آیا بـودجه‌ها متناسب با ظرفیت‌هاست؟
بر اساس سند چشم‌انداز 20ساله ما باید در سال1404 جزو 15کشور برتر جهان در تمامی حوزه‌های فناوری‌های نوین از جمله نانو باشیم. طبیعتا رقابت در عرصه جهانی و در سطوح بالا بسیار مشکل است. کشورهایی مثل آمریکا، ژاپن، کره‌جنوبی، آلمان و چین حجم زیادی در این عرصه سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در مقام مقایسه با میزان سرمایه‌گذاری کم در کشور، به این نتیجه می‌رسیم که دستاوردهای ما در این حوزه بیشتر مبتنی بر سرمایه نیروی انسانی و نه سرمایه مادی بوده است. اگر سرمایه‌گذاری به حد قابل قبول برسد، قطعا قابلیت‌ها و توانایی‌های متخصصان این حوزه شکوفا می‌شود. ظرفیت و پتانسیل کشور بسیار بیشتر از چیزی است که در حال حاضر دیده می‌شود. کشوری مثل آمریکا در سال‌جاری حدود 8/1 و ژاپن یک‌میلیارد دلار در بخش نانو سرمایه‌گذاری کرده ولی بودجه نانو در کشور ما با وجود افزایش 3برابری بودجه در سال گذشته به 40میلیارد تومان رسیده است. بنابراین مشاهده می‌شود فاصله میزان سرمایه‌گذاری ما با کشورهای پیشرفته بسیار زیاد است. بودجه ما بسیار ناچیز است و ما با این حجم نمی‌توانیم پتانسیل‌های بالقوه کشور را به مرحله اجرا درآوریم. اگر می‌خواهیم با کشورهای طراز اول جهان در این زمینه رقابت کنیم و جایگاه ایران را تثبیت کنیم، قطعا نیاز به حمایت‌های مادی بیشتر داریم؛ هر چند حمایت‌های معنوی در این زمینه قابل تقدیر است.
- میزان بودجه در این زمینه چقدر باید افزایش یابد تا به میزان قابل قبول برسد؟
با توجه به اینکه هدف ما در‌دست گرفتن یک‌درصد از حجم بازار جهانی نانو است با درنظر داشتن نیروی انسانی متخصص، توانمند و باهوشی که در این زمینه داریم، قادریم درصورت تخصیص بودجه مناسب آن را به 2درصد نیز برسانیم. مطمئنا با ورودی سرمایه یک‌هزارم درصد خروجی 2درصد عایدمان نخواهد شد. همچنین برخلاف برخی کشورهای پیشرفته ما هنوز نیاز به ایجاد زیرساخت‌های لازم داریم؛ بنابراین اگر ما 2درصد سهم اقتصاد جهانی را در حوزه نانو می‌خواهیم باید 2درصد سرمایه‌گذاری جهان را نیز در این حوزه داشته باشیم. الان بدون درنظر گرفتن بخش خصوصی، فقط دولت‌ها در سطح جهان حدود 15میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ بنابراین ما باید حدود 300میلیون دلار (با دلار 1500تومان) یا حدود 450میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کنیم، درحالی‌که این میزان در حال حاضر 40میلیارد تومان و کمتر از یک‌دهم میزانی است که باید باشد.
- نسبت پتنت‌ها به مقالات علمی ما در حوزه نانو چقدر است؟
حدود یک درصد است که بسیار پایین است. در کشوری مثل آمریکا این نسبت حدود 85درصد است که ژاپن، آلمان، کره‌جنوبی و چین در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. اگر ما بتوانیم در چند سال آینده این میزان را به 5درصد برسانیم رشد بسیار خوبی خواهد بود که البته هدف ما هم همین است ولی تحقق آن مستلزم تخصیص بودجه مناسب، فرهنگسازی و حمایت‌های وزارت علوم و بهداشت به‌عنوان متولیان آموزش عالی خواهد بود. در حال حاضر ستاد نانو 80درصد هزینه پتنت را در جوامع بین‌المللی متقبل می‌شود.
