برخی از این تبعات در حال حاضر ناشناخته بوده و ممکن است در سال‌های آینده با بروز بیماری‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی خود را نشان دهد. بر همین اساس دانشمندان دلسوز این عرصه درباره آینده این فناوری هشدار می‌دهند. ایمان مرادی یکی از متخصصان نانوفناوری است که هم اکنون مدیر مرکز مشاوره و توسعه نانوتکنولوژی ایتالیا و در عین حال رئیس گروه پژوهشی یکی از مؤسسات بخش خصوصی نانو در ایران است. با او در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- اهمیت فناوری‌نانو در عصر حاضر چیست؟
امروزه فناوری نانو دیگر یک رؤیا نیست و محصولات آن از حد خیال‌پردازی فرا‌تر رفته‌اند.همچنین روش‌های مختلف اقتصادی‌سازی، محصولات نانو را با قیمتی به مراتب ارزان‌تر وارد بازار رقابتی کرده و این محصولات را از حالت لوکس و تجملاتی خارج ساخته‌اند. ورود بیش از 500محصول جدید نانو در روز به بازار محصولات دانش بنیان، موجب پذیرش نانوتکنولوژی از طرف همه بازارهای موجود شده است. در این میان نانوتکنولوژی مرتبط با زیست‌شناسی، بیش از سایر شاخه‌های نانو، از خود جذابیت نشان داده است. محیط‌های کشت نانو با میزان چسبندگی سلولی بیشتر، تولید نانو مواد گرانقیمت با استفاده از بیوارگانل‌ها و دارورسانی بسیار دقیق و مؤثر از طریق لیپوزوم‌ها، همگی نمونه‌هایی از استقبال بیولوژی از فناوری نانو هستند. مثال مشخص این موضوع، فرم نانویی دارویی به‌نام آمفوتریسین‌بی است که امروزه استقبال (و بلکه ضرورت استفاده) از آن در حد انتظار چند ماهه مراکز درمانی در تمام دنیا برای دریافت آن است. آنچه ذکر شد نانوتکنولوژی را نه به‌عنوان یک پیشنهاد، بلکه به‌عنوان یک ضرورت معرفی می‌کند.
- شما چه نوآوری‌هایی در این زمینه داشته‌اید؟
تکنولوژی رونین یکی از نوآوری‌هایی است که در سال 2010 در اروپا ثبت اختراع شده و چند جنگ در خلیج‌فارس، دنیای پزشکی را با بیماری جدیدی رویارو کرد که به سندروم خلیج‌فارس مشهور شد و نه‌تنها مردم عادی، بلکه سربازان و حتی رده‌های فرماندهی را نیز طی 3جنگ مدرن ِ اخیر (جنگ اول عراق، جنگ بالکان و جنگ دوم عراق) به مرور زمان به کام مرگ فرستاد. مطالعات گسترده نشان داد این سندروم به علت استفاده از اورانیوم238 در سلاح‌های مخرب به‌وجود آمده است. اورانیوم 238 به علت جرم حجمی بالای خود، در گلوله‌ها و راکت‌های با عمق نفوذ زیاد استفاده می‌شود. از جمله این مهمات می‌توان به موشک‌های بتن‌شکن اشاره کرد. در هنگام انفجار، ذرات اورانیوم، با ابعاد ماکرو، میکرو و نانو، در محیط پخش می‌شوند.
چسبیدن این ذرات به لباس‌ها و وسایل مردم عادی و سربازان، منجر به انتقال آن به محیط‌های پاک می‌شود. مشکل اینجاست که گاهی این ذرات چنان ریز هستند که نشانگرگایگر(شمارشگر ذرات بنیادی) و آشکارساز نیز نمی‌تواند آنها را ردیابی کند.
تکنولوژی رونین که بر پایه آخرین مطالعات نانوتکنولوژی و توسط یک گروه حرفه‌ای و با سابقه، نوآوری و ثبت اختراع شده است، منجر به تولید تنها لباسی در دنیا می‌شود که سربازان و مردم را از آلوده شدن به ذرات ریز رادیواکتیو مصون داشته و از انتقال آن ذرات به محیط پاک جلوگیری می‌کند.
آنچه رونین را از همه لباس‌های نظامی و دفاعی دیگر متمایز می‌کند، امکان عبور مولکول‌های هوا از آن است که از تعریق بیش از حد سربازان جلوگیری می‌کند و به آنان امکان توقف طولانی مدت را در محیط آلوده به مواد رادیواکتیو فراهم می‌سازد.
تکنولـوژی کــروتانیو، فناوری دیگری در زمینه پزشکی است. بیـماری‌های قلبی-عروقی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌و‌میر بشر هستند. از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان آسیب به عروق را ذکر کرد. برای ترمیم آسیب‌های مذکور از کشت سلول‌های ای‌پی‌سی (اندوتلیال پروجنیتور سل) در محیط آزمایشگاه و انتقال به عروق، به‌عنوان یک روش ترمیمی مؤثر استفاده می‌شود. همواره تلاش محققان استفاده از محیط کشتی بوده که کشت سلول‌های ذکر شده را با کمیت و کیفیت بیشتر و بهتری به انجام رسانند.
کروتانیو که کار مشترک اینجانب با همکاران ارزشمند ایرانی است، در سال2011 ثبت اختراع ایتالیا شده و دارای یکی از بالاترین میزان‌های چسبندگی سلولی در تکنیک‌های کشت سلول است. این محصول یک نانوساختار تیتانیومی است که علاوه بر تهیه محیطی مناسب برای کشت سلول درصورت استفاده داخلی در بدن (مثلا به‌عنوان استنت) سازگاری بالایی با سیستم ایمنی بدن داشته و عمر آن به میزان قابل توجهی بیشتر از محصولات مشابه است.
بررسی اشتباهات رایج در تفسیر تصاویر الکترون میکروسکوپی از دیگر موارد نوآوری‌های بنده است. نانو مواد و نانو ساختارها، به علت کوچکی برای دیده شدن نیاز به تجهیزات خاصی از جمله میکروسکوپ‌های الکترونی دارند. این میکروسکوپ‌ها تقریبا در همه جای دنیا و از جمله در کشور ما هم وجود دارند اما آنچه از آن غفلت می‌شود، اشتباه در تفسیر تصاویر به خاطر ضعف‌ها و یا خطاهای تکنیکی است. این خطاها منجر به تفسیرهای اشتباه می‌شوند که کل فرایند گرانقیمت الکترون میکروسکوپی را به هدر داده و اغلب به ارائه نتایج کاذب ختم می‌شوند. این همان چیزی است که باعث پایین آمدن اعتماد بین‌المللی به نتایج پروژه‌های تحقیقاتی در کشورهای در حال توسعه شده است. نتایج این بررسی در مقاله‌ای در مجله تحقیق و تکنولوژی میکروسکوپی، در سال2012، به چاپ رسیده است.
- آیا فناوری پرکاربردنانو می‌تواند مشکلاتی هم ایجاد کند؟
با وجود اینکه فناوری نانو در کشورهای توسعه‌یافته امید به زندگی راحت‌تر و مدرن‌تری را با محصولات گوناگون نانوتک که به‌طور روزافزون به بازار عرضه می‌شوند، می‌دهد، در کشورهای در حال توسعه، این تکنولوژی به شمشیری دولبه تبدیل شده است. ذوق‌زدگی و شتاب در این کشورها موجب به‌کارگیری محصولات نانوی ناشناسی شده است که عمدتا از آسیای جنوب شرقی مبدأ گرفته و بدون هیچ‌گونه نظارت و استانداردی در سطح وسیع در کشورهای در حال توسعه و از جمله در ایران در حال پخش شدن هستند. معنای دقیق این موضوع یک فاجعه زیست‌محیطی غیرقابل جبران است که محیط زندگی را نه تنها ناامن بلکه غیرقابل سکونت می‌کند!
سیستم ایمنی بدن انسان که ورود هر ذره غریبه و ناشناسی را رصد می‌کند و در برابر آن واکنش نشان می‌دهد، در برابر ذرات نانو، به علت ریزی بیش از حد و نیز سادگی ساختار ناتوان شده و قابلیت دفاعی خود را از دست می‌دهد. نتیجه اینکه این مواد در بدن انسان بدون هیچ‌گونه سد یا مقاومتی به حرکت درآمده، امراض جدیدی را که دنیای پزشکی با آن ناآشنا و در برابر آن بدون آمادگی است، ایجاد می‌کنند.برای مقابله با مشکلات مذکور، یک عزم ملی و جدی برای کنترل، استفاده و استانداردسازی محصولات نانو مورد نیاز است.
