«به داورها آموزش داده‌اند که اگر فاصله میان دیدن برق در آسمان با شنیدن صدای رعد کمتر از 10 ثانیه باشد، بازی را تعطیل کنند چون در این صورت رعد و برق خطرناک است.»
این نکته‌ای بود که هوشنگ نصیرزاده، کارشناس داوری در وقفه‌ای که میان بازی افتاده بود، اعلام کرد. اما رعد و برق خطرناک یعنی چه و چرا اگر فاصله بین دیدن برق و شنیدن صدای رعد کمتر از 10 ثانیه باشه، رعد و برق خطرناک است؟ محمد اصغری کارشناس هواشناسی به سوال‌های همشهری آنلاین در این زمینه پاسخ داده است:
- بازی را می‌دیدید آقای مهندس؟ ظاهرا رعد و برق باعث قطع بازی شد.
داور بازی را قطع کرد چون احتمال صاعقه وجود داشت. اگر خاطرتان باشد چند سال پیش هم در یک مسابقه فوتبال بین دو تیم به یک‌باره 11 بازیکن در زمین فوتبال در اثر برخورد صاعقه جان خود را از دست دادند. در ضمن در بازی دیشب کمی هم تگرگ بارید و ابرهایی که بالای ورزشگاه بودند احتمال بارش تگرگ را هم زیاد کرده بودند که این هم خطرات خاص خود را داشت.
- گفتید احتمال صاعقه وجود داشت. از نظر علمی چه تفاوتی میان رعد و برق و صاعقه وجود دارد؟
ابرها در حالت عادی تعداد بارهای مثبت و منفی مساوی دارند. در اثر مالش ابرها به یکدیگر، توازن بارها به هم می‌خورد و یک ابر دارای بار مثبت می‌شود و یکی بار منفی. در این حالت ابرها تمایل دارند بار خود را تخلیه کنند و به توازن پیشین برسند. اگر تخلیه بار الکتریکی در اثر برخورد 2 ابر به یکدیگر انجام شود، ما شاهد رعد و برق خواهیم بود. اما اگر این تخلیه میان ابری با بار مثبت با زمین که مملو از بار منفی است، صورت بگیرد نتیجه صاعقه می‌شود. فراوانی رعد و برق و صاعقه هم بیشتر در فصل‌های بهار و پاییز است که دمای زمین با لایه‌های بالایی جو اختلاف زیادتری دارد.
- احتمال وقوع صاعقه یعنی تخلیه الکتریکی میان ابر و زمین چه هنگامی وجود دارد؟
وقتی که فاصله میان ابر و زمین کم باشد احتمال وقوع صاعقه زیاد می‌شود.
- آیا این فاصله قابل محاسبه است؟
بله. باید به این نکته توجه کنیم که رعد و برق هم‌زمان است اما از فاصله دور که ما قرار گرفته‌ایم، چون سرعت حرکت نور در مقایسه با سرعت حرکت صوت بسیار زیادتر است، ما اول برق نور را می‌بینیم. پس برای آن‌که فاصله محل ایجاد رعد و برق از خودمان را پیدا کنیم، کافی است که تعداد ثانیه‌های بعد از دیدن برق تا شنیدن صدا را شمارش کنیم و این عدد را در 340 یعنی سرعت حرکت صدا بر حسب متر بر ثانیه، ضرب کنیم. مثلا اگر این فاصله 5 ثانیه شد، یعنی فاصله ما از ابر تولید کننده رعد و برق، 1700 متر است.
- اما ابرها هم مرتب حرکت می‌کنند و در یک جا ثابت نمی‌مانند.
درست است. اگر بخواهیم ببینیم آیا محل ابر نسبت به ما تغییر کرده یا نه، کافی است این کار را یکی دو دقیقه بعد تکرار کنیم.
- گاهی هم ما اصلا صدایی نمی‌شنویم. یعنی فقط برق را در آسمان می‌بینیم.
اگر فاصله ما از محل برخورد ابرها و ایجاد برق بیشتر از 16 کیلومتر باشد، معمولا ما صدا را نمی‌شنویم ولی نور را می‌بینیم.
- برق در اثر دشارژ الکتریکی ابرها و یا ابر و زمین به وجود می‌آید. اما این صدای رعد چگونه ایجاد می‌شود؟
صدای رعد ماحصل گرم شدن سریع هوا در اطراف جرقه عظیم در ابر است که دمای آن به 28هزار درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. محض اطلاع باید بگویم که این مقدار 5 برابر دمای سطح خورشید است. این گرمای شدید یک‌باره هوا را منبسط می‌کند و موج صدایی را پدید می‌آورد که چند لحظه بعد ما آن را می‌شنویم.
- با این حساب، راز آن 10 ثانیه‌ای که به داوران یورو 2012 اعلام شده است را هم باید در همین فاصله ابر از زمین پیدا کنیم؟
درست است. هرچه فاصله میان دیدن برق و شنیدن صدا نزدیک‌تر باشد، یعنی ابرها به زمین نزدیک‌ترند و هرچه ابرهای باردار به زمین نزدیک‌تر باشند، احتمال صاعقه و در نتیجه احتمال خطر برای انسان بیشتر می‌شود.
- پس باید نتیجه بگیریم که رعد و برق خطری برای انسان ندارد و فقط باید نگران صاعقه باشیم؟
رعد و برق خطر ندارد. اما این را هم باید بگویم که در هر دقیقه حدود 100 صاعقه در نقاط مختلف دنیا به زمین برخورد می‌کند اما احتمال برخورد صاعقه به انسان بسیار ضعیف است و حدود یک در 150هزار است.
