دوباره گل‌بازی کنیم

سفال، فقط کوزه نیست، تابلوها صورتک‌ها، مجسمه‌ها و کاشی‌ها هم هستند.

این‌جا در باغچه هم درختی است که انارهایش سفالی‌اند. درختی فلزی که با تکان‌های باد، جیغ می‌کشد.

این‌جا، خانه‌ی سفال ایران است که اردیبهشت ماه امسال در فرهنگ‌سرای رازی افتتاح شد و این روزها میزبان هنرجویانی است که در کار گِل اند.

***

همراه با بهنازحقیقی، مسئول دفتر خانه‌ی سفال، در کارگاه‌ها می‌گردیم.

در یک بعدازظهر گرم خردادی، از محوطه‌ی بزرگ و سرسبز فرهنگ‌سرای رازی می‌گذریم و همین باعث می‌شود هنگام ورود به ساختمان آموزش جز تاریکی نبینم، اما کم‌کم اشیا از پشت تاریکی بیرون می‌آیند.

در گوشه و کنار راهرو تابلوها، ظروف و کوزه‌های بزرگ به ما خوش‌آمد می‌گویند.

درِ اولین اتاق که باز می‌شود کوره‌ی برقی را می‌بینم و حقیقی توضیح می‌دهد: «این کلاس تئوری است. این جا وسایلشان را می‌گذارند. این کوره‌ی برقی است و کوره‌ی گازی را هم پایین گذاشته‌ایم.»

• کارهای سفال چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

حقیقی:« کارسفال چند جور است: سفال با دست بیش‌تر شامل کارهای حجمی است مثل مجسمه‌ها.

در سفال با چرخ هم ظروف و کوزه‌ها ساخته می‌شوند و نقش برجسته هم کاشی‌ها هستند.»

• کوزه‌های بزرگ راهرو هم روی آن چرخ های کوچک ساخته می‌شوند؟

حقیقی:«چرخ یک صفحه دارد بعضی‌ها به خاطر آن‌که صفحه کوچک است تخته نئوپان بزرگ‌تر می‌گذارند و برای تولید کارهای بزرگ‌تر از آن استفاده می‌کنند. ساخت کوزه‌ی سفالی بزرگ سخت است و سفالگر باید تجربه‌ی زیادی داشته باشد.»

اتاق دیگر، کلاس آموزش لعاب است.

***

دوباره به حیاط برمی‌گردیم و خورشید و درخت و راه پله‌هایی به سمت پایین و عمارت یک طبقه‌ای که کارگاه سفالگری است و در اتاق اول آن، چرخ‌های سفالگری برقی کنار هم چیده شده‌اند.

هادی محب علی، مسئول کارگاه‌های خانه‌ی سفال، مشغول ساخت یک کار حجمی است و با دست‌های گلی به استقبال می‌آید.

• گرایش به آموزش سفال در جوان‌ها کم شده؟

محب‌علی: «نه. آن‌قدرها کم نشده، هنوز هنرجویان جوان داریم. الآن در مهد‌کودک‌ها کار با گل را آموزش می‌دهند. در گل باکتری‌هایی وجود دارد که برای بچه ها مفید است.»

گل بازی در کودکی، نوستالژی جذابی است. یاد بسته‌های گلی می‌افتم که آن بیرون کنار هم منتظر بودند تا دست‌هایی ورزشان دهد.

• گل سفالگری را از هر خاکی می‌توان ساخت؟

حقیقی:«معمولاً روی خاک‌رس یک‌سری کار انجام می‌شود. در واقع به گل مواد دیگری اضافه می‌شود. مثلاً ماده‌ای به نام لویی که چسبندگی آن را بیش‌تر می‌کند و معمولاً بیش‌تر سفالگرها این گل آماده‌ی سفال را می‌خرند»

محب‌علی:« این که از چه خاکی استفاده کنیم به تکنیک هم بستگی دارد. مثلاً برای تکنیک راکو یک نوع خاک می‌خواهد...»

• راکو؟

محب‌علی:«بله. راکو یک تکنیک ژاپنی است که در آن کار را در کوره‌ای با دمای تا 1000درجه می‌گذارند بماند و بعد یک‌دفعه در می‌آورند و در روزنامه یا یک چیز سوختنی می‌گذارند تا کار ترک بخورد بعد لعاب خاصی می‌زنند. پس به خاک این‌کار قبلاً باید موادی اضافه شود و به اصطلاح خاک باید اول مسلح شود.»

***

حالا نوبت اتاق قالب‌گیری است:

محب‌علی:«برای بعضی‌کارها که پیچیده‌اند باید قالب گرفته شود. اول مدلاژ می‌شود، بعد قالب کار،گرفته می‌شود و گل‌ها را در قالب می‌ریزند.»

• یعنی کار تجاری می‌شود؟ از هر قالب می‌توان چند اثر ساخت؟

«از هر قالب بین 50 تا 100 اثر می‌زنند. تجاری نمی‌شود، چون مثل قوری نیست که از آن 100 هزار تا می‌زنند. این‌جا همین 50 تا هم با هم فرق دارند. این کار را با قالب می‌زنند چون می‌خواهند از آن چند تا داشته باشند، اما بعد از قالب‌گیری قطعه‌های متفاوتی به هرکدام از آن‌ها اضافه می‌کنند»

• برای تولید یک تکه سفال چه‌قدر زمان می‌گذارند؟

محب‌علی و حقیقی: «برای یک تکه خشت طرح‌دار، اول گل را ورز می‌دهند و خشت را درست می‌کنند. روی آن طرح می‌زنند؛ برجسته، فرورفته یا صاف. بعد چند روز می‌گذارند در فضای آزاد یا روی شمع تا کم کم خشک شود.

سپس تمیزکاری می‌شود وآن را در کوره می‌گذارند تا بپزد. بعد لعاب می‌زنند و دوباره در کوره می‌گذارند. مدلاژ کردن بسته به ابعاد طرح از دو روز تا یک هفته طول می‌کشد، ممکن است کار شما سه ماه هم طول بکشد. باید گل آرام خشک شود پس آن هم از سه روز تا یک هفته زمان می‌برد.

و هر بار بین 8 تا 12 ساعت باید در کوره بماند»

• این همه زمان در کوره؟

«بله، کوره کم‌کم داغ می‌شود.»

***

باز به حیاط برمی‌گردیم و سری به نمایشگاه سفال می‌زنیم؛ نمایشگاهی که به مناسبت افتتاح خانه‌ی سفال برگزار شده و در آن کارهایی از سفالگران برجسته به نمایش در آمده، آثاری از بهزاد اژدری مدیر خانه‌ی سفال و...»

بهزاد اژدری مدیر خانه‌ی سفال می‌گوید:« سفال و سرامیک در تمدن ایران سابقه‌ی8000 ساله دارد و اوضاع امروزی هنرمندان ایران، تناسبی با این تاریخ طولانی و پربار ندارد. پربار هم به لحاظ قدمت و هم کیفیت آثار که زبان‌زد جهانیان است و سفال و سرامیک ما را در این زمینه به عنوان شاخص می‌شناسند. انجمن هنرمندان سفالگربه این نتیجه رسیده که در حوزه‌ی توسعه، ترویج و آموزش، تأسیس این مکان ضرورت دارد که یک محل گردهمایی است با بازوی ترویجی و آموزشی.»

به گفته‌ی او دوره‌های آموزشی این خانه، از مبتدی دارد تا عالی؛ از کودک چهار تا پنج ساله به بالا؛ و به بالای 18 ساله‌ها بسته به دوره‌هایی که می‌گذرانند مدرک داده می‌شود.

در حیاط باز هم از روبه‌روی درخت انار سفالی رد می‌شویم و باد هم می‌وزد...