پیراستگی شهر در رمضان همچون روح انسان

اصلا‌ ماه رمضان پر از خاطره است چون پر از آیین است؛ مثل صدای جار زدن فرارسیدن‌ این ماه مبارک با صدای رسای مردی که گرچه هیچ‌وقت کنجکاو دیدن چهره‌اش نبودم اما طنین صدایش را هر سال این روزها به روشنی به‌خاطر می‌آورم، تدارک سفره‌های متفاوت و اشتیاق‌برانگیز سحری و افطاری، روزه‌های کله‌گنجشکی، انتظار قشنگ شنیدن اذان سر سفره افطار و نگرانی از شنیدن اذان هنگام خوردن سحری و مرور خاطرات قشنگ و با صفای پدر و مادر از رمضان روزگار قدیم‌تر... اما نوع زندگی این روزها انگار خاطره‌هایی از جنس دیگر می‌سازند که گرچه به اصالت و صداقت و صفای قدیم نیست ولی هنوز که هنوز است ماه مبارک رمضان هنگام شنیدن ادعیه افطار و سحرمی‌توان به‌رغم شتاب و اضطراب زندگی در این روزها لحظات کوتاهی از آرامش را باز هم تجربه کرد.در این باره پای صحبت دو نفر از اعضای عالی‌رتبه شورای اسلامی شهر تهران، مهدی چمران رئیس و حسن بیادی نایب‌رئیس شورای شهر نشستیم.

ماه مبارک رمضان از نظر مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، زیبایی‌های خاص خودش را دارد؛ «چه در قدیم و چه امروز در دل مسلمین یک نشاط غیرقابل وصفی ایجاد می‌کند، حتی کسانی که روزه نیستند و ارتباط کمی با روزه‌داران دارند این نشاط درون را می‌توانند احساس کنند. اما قدیم‌ها به‌دلیل جمعیت کمتر و کوچک‌تر بودن شهر تهران ‌ماه رمضان بیشتر خودش را نمایان می‌ساخت؛ مثلا هنگام سحر و افطار به‌دلیل نبود امکانات ارتباطی در میدان امام‌خمینی(ره) امروز که آن زمان توپخانه نامیده می‌شد، چند عراده توپ از قورخانه نزدیک می‌آوردند و درست لحظه افطار و سحر توپ شلیک می‌کردند که در تهران آن زمان به خوبی شنیده می‌شد. شب‌های احیا و قدر و راز و نیازهای شبانه نیز از خاطرات فراموش‌ناشدنی ماه رمضان آن روزهاست؛ البته بلافاصله اضافه کنم در تهران امروز نیز خوشبختانه برگزاری شب‌های قدر و جلسات درس و تفسیر قرآن و روخوانی و قرائت قرآن و سایر مسائل مذهبی به‌مراتب بیش از دوران گذشته است. ما مساجدی داریم که در تمام مدت ماه رمضان برنامه دارند و این شور و نشاط را در این مساجد و سایر نقاط مذهبی به خوبی می‌بینیم و حتی وقتی مقایسه‌ای می‌کنم میان دانشگاه تهران دهه 30و 40 که خودم دانشجوی آن بودم با امروز، می‌بینم دانشجویان روزه‌دار در مسجد دانشگاه موج می‌زنند و به‌رغم وجود مواردی معدود، اغلب از برکات و فیض این‌ماه به خوبی استفاده می‌کنند و این برایم بسیار خوشحال‌کننده و سرورآفرین است».

رئیس شورای شهر تهران اما در‌ ماه مبارک رمضان انتظاراتی نیز از مدیریت شهری دارد و می‌گوید: روزه‌داری تنها ظاهری و زدودن جسم از ناپاکی‌ها نیست بلکه پاکیزگی روح و طراوت روح است که جایگاه بسیار بالایی دارد و این را باید در همه شهر تعمیم داد. او ادامه می‌دهد، ما چگونه است که می‌خواهیم یک فرد روزه‌دار از زشتی‌ها و پلشتی‌ها پاک باشد و به سوی خدای بزرگ به عبادت برخیزد به همان نسبت در شهرمان نیز باید محبت و مهربانی بین مردم باشد. عشق و علاقه شهروندان نسبت به یکدیگر می‌تواند نتیجه ماه مبارک رمضان باشد. چمران حتی یک گام فراتر رفته می‌گوید: همانطور که انسان‌ها خود را از زوائد و زیاده‌طلبی پاک و سبک می‌کنند چه خوب است شهر هم همین‌گونه باشد، به‌ویژه نماهای شهری و ساختمان‌های شهری باید از آرایش و پیرایش‌های زائد و غیرمرتبط با هویت ملی و مذهبی ما پاک شوند و دارای پاکی و صفا و جلای ظاهری و صداقت و صفای باطنی باشند. در واقع همانطور که یک روزه‌دار از هوا و هوس‌های نفسانی دوری می‌کند چه خوب است شهر و ساختمان‌های شهرمان را هم از ناپاکی‌ها، ناخالصی‌ها و تقلید‌های کورکورانه و زشت و بی‌معنی پاک کرده و به سوی صداقت و راستی و پاکی حرکت کنیم.مهدی چمران می‌گوید: این حرکت اگر از‌ماه مبارک رمضان شروع شود می‌تواند تأثیر بسزایی در روان مردم شهر بگذارد اما ما هنوز نپذیرفته‌ایم که آنچه از این نمادهای شهری در مقابل چشم مردم قرار می‌گیرد می‌تواند در روحیات، رفتار اجتماعی و آرامش مردم تأثیر بسزایی بگذارد؛ بنابراین هر چقدر از این مقوله ‌دور باشیم و به تقلید‌های زشت که به ظاهر خود را زیبا و نوگرایانه جلوه می‌دهند بپردازیم، تأثیرات منفی در جامعه رخ می‌دهد زیرا این فرم‌ها و شکل‌های کاذب وارداتی کاملا متناسب با شرایط اقلیمی، جغرافیایی و وضعیت روحی و روانی دیگر کشورهاست.

وی معتقد است مردم روزه می‌گیرند تا با محبت با یکدیگر رفتار کنند و دارای ایثار و گذشت باشند اما این نمادها و ساخت‌وسازهای شهری ایجاد ناراحتی روحی و روانی و عدم‌آرامش و آسایش کرده و دقیقا مخالف روحیه و فلسفه رمضان حرکت می‌کنند. این موضوع را نباید دست‌کم بگیریم و واقعا فکر کنیم نمادی که در شهر می‌سازیم باید سال‌های سال روح و روان انسان‌ها را آرامش ببخشد، موجب نشاط آنها شود که نمونه‌هایش در معماری ایران اسلامی خودمان بسیار پرارزش است؛ مثلا ساختمان‌های قدیمی دوران صفوی و اوایل قاجار، مساجد و حتی کاخ‌هایی که آرامبخش هستند، بنای زیبای چهل ستون، مسجد شیخ لطف‌الله یا مسجد امام و ساختمان‌های حتی اداری آن زمان هم آرامبخش و متناسب با روح عارفانه انسان شرقی هستند که ما را دعوت به خلوص و صفا می‌کنند اما متأسفانه با این تقلید‌ها این فضا به هم می‌ریزد و ناهنجاری و نابسامانی به‌وجود می‌آید و نتیجه‌اش عصبانیت، عدم‌آرامش و پرخاشگری و ستیزه‌جویی است در عوض ‌ماه مبارک رمضان در مقابل اینهاست؛ مردم را به آرامش و توجه به خدای بزرگ و قدرت الهی سوق می‌دهد. اینها باعث تسکین روحیات پرخاشگرانه می‌شود. من معتقدم که شهرداری و شهرسازی می‌بایستی در این زمینه دخالت داشته باشند و از به‌وجود آمدن این نماهای زشت، غیرایرانی و تقلیدی جلوگیری کنند.

ضرورت توسعه فرهنگ و رفتارهای قرآنی

حسن بیادی، نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر تهران از زاویه دیگری به موضوع ‌ماه مبارک رمضان و اهمیت آن می‌پردازد. وی معتقد است که در بسیاری از کشورهای اسلامی به‌دلیل حاکمیت مدیریت یکپارچه در حوزه شهری، شهرداری‌ها و شوراهای شهر اصولا یکی از سازمان‌های اصلی توسعه‌دهنده فرهنگ زیبای رمضان به‌شمار می‌روند. اصولا در هر کشوری به مقتضای فرهنگ، هویت و سنت‌هایشان، وارد ‌ماه روزه‌داری می‌شوند و مراسم خاصی را اجرا می‌کنند. در کشور خودمان می‌توانیم به توسعه فرهنگ صله‌رحم اشاره کنیم که قدیم‌الایام شب‌ها خانواده‌ها به دیدن بزرگ‌ترها می‌رفتند. صله‌رحم فرهنگ خوبی بود که متأسفانه در سال‌های اخیر ضعیف شده و همین مسئله آسیب‌های جدی‌ای به فرهنگ اصیل رمضان و فرهنگ ایرانی اسلامی می‌زند چرا که در دین ما احترام به بزرگ‌ترها و صله‌رحم جایگاه ویژه‌ای دارد و ترک آن یکی از گناهان کبیره به‌شمار آمده است.وی از اطعام مخفیانه به فقرا و مساکین سخن گفته و می‌افزاید: یکی دیگر از فرهنگ‌های زیبای کشور ما اطعام فقرا بوده است که به‌دلیل دوری از ریا و تحقیر نشدن مخاطب مستمند مخفیانه انجام می‌شود. البته به‌صورت علنی هم چندین سال است در بسیاری از مساجد به دادن طعام می‌پردازند که نوعا افراد فقیر از این موقعیت استفاده می‌کنند.یکی دیگر از سنت‌های خوب رمضان که از سوی نایب‌رئیس شورای شهر به آن اشاره شد این است که مردم در ایام‌ ماه مبارک رمضان به نانوایی‌ها پول می‌دهند تا نان را مجانی به مردم بدهند.

احیای رفتارهای صحیح به مردم از طریق احیای سنت‌های زیبای ایرانی و اسلامی از دیگر مواردی است که از سوی بیادی به آن اشاره می‌شود. وی در این‌باره می‌گوید: به‌خاطر می‌آورم شش ساله که بودم به مادرم التماس می‌کردم که سحر مرا بیدارکند. اگر بیدار نمی‌کرد همه‌اش گریه و زاری بود اما اگر بیدار می‌شدم به جای رخوت و سستی از روزه کله گنجشکی لذت می‌بردم و شاداب می‌شدم و چون اجباری در کار نبود علاقه به روزه‌گرفتن در ما به‌وجود می‌آمد و لحظه شماری می‌کردیم که ‌ماه مبارک برسد و سر سفره‌های افطاری و سحری که با سفره‌های روزهای دیگر سال فرق می‌کرد و جلوه بیشتری داشت بنشینیم و همین رنگین بودن سفره‌ها ما را شیفته سحری و افطار می‌کرد اما امروز ما دچار آسیب‌های جدی شده‌ایم. به‌نظر من اگر ما در ماه رمضان، محرم یا ماه‌هایی مثل رجب و شعبان به جای اینکه بسیار حرف بزنیم، رفتارهای صحیح را به مردم از طریق احیای سنت‌های زیبای ایرانی اسلامی نشان دهیم و با عمل، دین را اجرا کنیم جلوی بسیاری از آسیب‌ها گرفته می‌شود. در این‌باره از ائمه‌اطهار(ع) نقل شده که مردم را باغیر از زبان دعوت کنید زیرا آیین دینی اصولا رفتار است و ائمه نیز با رفتار خود مردم را به سمت زیبایی‌های دین تشویق می‌کردند. وی بر لزوم توسعه فرهنگ و رفتار قرآنی تأکید کرده و در این باره اظهار می‌کند: تأکید من تنها بر قرائت قرآن نیست بلکه توجه به قرائت قرآن و به‌ویژه رفتارهای قرآنی نیز می‌تواند خیلی کارساز باشد. در بسیاری از کشورها شهرداری‌ها مسئول چنین کارهایی نظیر فراهم‌کردن بستر جشن‌های رمضان هستند مثل کاری که سال گذشته شهرداری در پارک ولایت انجام داد .