کارشناسان بر این باورند که ماه رمضان می‌تواند به اصلاح رفتار افراد منجر شود. دکترمجید ابهری، رفتارشناس اجتماعی در این‌باره معتقد است که محور اساسی روزه اصلاح و تزکیه روحی و روانی انسان‌ها و فلسفه اجتماعی آن یادآوری از گرسنگان و فقراست. آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگوی ما با این رفتارشناس اجتماعی درباره فضایل ماه مبارک رمضان و روزه‌داری است.
- ماه رمضان چه تأثیری بر تغییر رفتاری مردم دارد؟
از آنجا که محیط زندگی انسان بر رفتار او اثر مستقیم می‌گذارد و شرایط زمانی و مکانی در شکل‌گیری ماهیت رفتاری انسان‌ها تأثیر تعیین‌کننده‌ای دارد، فضای زمانی همواره رفتار انسان‌ها را سمت‌دهی کرده، سبب بروز تحول در آنها می‌شود. ماه مبارک رمضان با عطر روح‌بخش خود فضای جوامع اسلامی را معطر کرده، انسان‌ها را بر سر سفره الهی به تکامل روحی و معنوی دعوت می‌کند و آثار مثبت آن سبب جرقه روحی و روانی در انسان‌ها می‌شود. مسلمان و انسانی که از طلوع آفتاب تا غروب آن دهان بر خوردن و آشامیدن بسته، باید گوش، چشم، دست و پای خود را نیز از زشتی‌ها بازدارد؛ چراکه فلسفه روزه فقط به گرسنگی و تشنگی محدود نمی‌شود.
- محور اصلی روزه‌داری چیست؟
محور اساسی روزه اصلاح و تزکیه روحی و روانی انسان‌هاست. فلسفه اجتماعی آن یادآوری از گرسنگان و فقراست و چه زیباست که در این‌ماه مبارک همه ما به یاد کسانی باشیم که کمترین رزق و روزی را می‌خورند. نه‌تنها نیازمندان کشور خودمان بلکه سراسر جهان، به‌ویژه کشورهای اسلامی نظیر میانمار، سومالی، افغانستان، فلسطین و تمام کشورهای اسلامی که اینک درگیر فقر و ظلم هستند. بنابراین به‌عنوان یک رفتارشناس تصور می‌کنم همواره امید اصلاحات رفتاری در‌ماه مبارک رمضان وجود دارد. ماه مبارک رمضان کلاس و مدرسه اصلاح رفتار انسان‌هاست و چه زیباست که در 11ماه دیگر سال هم این حرکت‌های اصلاحی تداوم داشته باشد. در این ماه از میزان آسیب‌های اجتماعی به شکل چشمگیری کاسته می‌شود و جرائمی مانند شرب خمر، نزاع، درگیری، قتل، سرقت‌های مسلحانه و جرائم خشن تا 80درصد کاهش می‌یابد.
- دلیل اصلی کاهش جرائم اجتماعی در ماه رمضان چیست؟
علت اصلی این مسئله به‌طور اخص این است که روزه‌داران به احترام حرکت الهی خود، حرمت ماه رمضان را نگه می‌دارند و افراد دیگری که به هر دلیل از روزه‌داری معذورند نیز به احترام دیگران مجبور به رعایت قواعد این ماه مبارک هستند. چه نیکوست که نهادها و سازمان‌های فرهنگی با الگوگیری رفتاری از ماه مبارک رمضان این تأثیرات رفتاری و بهبود اخلاقی را به سایر زمان‌ها نیز توسعه و تسری دهند. فضای رحمانی و آسمانی‌ماه مبارک رمضان، باعث یکرنگی، همدلی و همسویی قلب‌های مسلمانان با یکدیگر می‌شود و در هر لحظه باید به یاد داشته باشیم که برای رضای خداوند زبان، دهان، چشم و گوش خود را از زشتی‌ها و پلشتی‌ها می‌بندیم تا جامعه‌مان بار دیگر فلسفه زیبای رمضان و روزه‌داری را تجربه کند.
- مهم‌ترین تحولات رفتاری در ماه رمضان را در چه مسائلی می‌دانید؟
تحولات رفتاری‌ای که در‌ماه رمضان به‌طور ویژه مشاهده می‌شود اصلاح زبان از دروغ، تهمت و افتراست چراکه بسیاری از حرکت‌های نادرست و ضداخلاقی باعث باطل‌شدن روزه می‌شود. از آنجا که کنترل رفتاری به احترام روزه‌داری بر خلق و خوی انسان حاکمیت می‌یابد، تحولات رفتاری از همین‌جا آغاز می‌شود؛ یعنی فرد تمرین صبر و مقاومت کرده، از خوردن و آشامیدن و همچنین رفتارهای نادرست خودداری می‌کند.
- برخی بر این اعتقادند که روزه‌داری موجب کاهش فعالیت‌های اجتماعی می‌شود. آیا این امر در جامعه ما در ماه مبارک رمضان دیده می‌شود؟
متأسفانه بعضی از ما تصور می‌کنیم روزه‌داری سبب رکود، خستگی یا تنبلی افراد می‌شود اما چنان‌که شاعر می‌گوید «لب فروبند از طعام و از شراب/ سوی خان آسمانی کن شتاب»، انباشت شکم است که انسان را به سوی خواب و استراحت می‌کشد. روزه‌داری سبب تحرک بیشتر انسان شده و فرد روزه‌دار نباید به بهانه گرسنگی یا تشنگی از فعالیت‌های روزمره یا اقدامات علمی و فرهنگی خودداری کند. ممکن است در روزهای نخست به‌دلیل تطبیق شرایط فیزیولوژیک بدن و تطابق عادات غذایی، کمی حالت کسالت به فرد دست دهد اما به مرور زمان این عادت و رژیم غذایی خاص ثابت شده و انسان روزه‌دار به یک فرد فعال تبدیل می‌شود.
- روزه تنها عبادت سلبی دین ماست. این مسئله می‌تواند تأثیر تربیتی خاصی داشته باشد؟
در تمام ادیان آسمانی روزه به‌عنوان عبادتی برای خودسازی است اما شکل اجرای آن متفاوت است. خودسازی در‌ماه مبارک رمضان فقط به‌معنای پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست بلکه نفی رفتارهای منفی و ناپسند است؛ در واقع نفی چنین اعمالی، اثبات رفتارهایی است که زیبا و پسندیده هستند.
- با کسانی که تظاهر به روزهخواری می‌کنند باید چگونه برخورد کرد؟
در هر جامعه‌ای اگر فرد یا افرادی بخواهند خلاف عرف و قراردادهای اخلاقی جامعه عمل کنند، با مشکلاتی مواجه می‌شوند. اگر فردی به هر علتی قادر به روزه‌داری نیست باید به احترام روزه‌داران و فضای معنوی حاکم بر جامعه از تظاهر به روزهخواری خودداری کند. البته برخوردهای سلبی و چکشی با این افراد خود باعث گریز آنها از دیانت مبین اسلام می‌شود. مگر کسانی که از روی عمد و با قصد اهانت به افکار عمومی بخواهند روزه خواری کنند که موضوع آنها جداست و در اقلیت هستند. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر در مورد روزه‌داری باید براساس احترام و زبان ملایم صورت بگیرد.
