درحالی‌که مسئولان این بخش تلاش کرده‌اند با تکیه بر آمارهای تولید محصولات زراعی، باغی و مواد پروتئینی از روند رو‌به‌رشد تولید خبر دهند، متولیان تنظیم بازار و کارشناسان بخش کشاورزی بر شرایط نامساعد بخش تولید و تأثیر آن بر کمبود و گرانی برخی اقلام خوراکی تأکید دارند. از سوی دیگر اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه کشورمان موجب شده است تا تأمین نهاده‌های تولید محصولات کشاورزی با موانع تازه‌ای مواجه شود به‌نحوی که حتی برخی مسئولان مشکلات اخیر بازار گوشت قرمز و مرغ، شیر و لبنیات را ناشی از کمبود نهاده‌های تولید قلمداد می‌کنند. این شرایط در حالی بر بخش کشاورزی حاکم شده که طی چند سال اخیر همواره تکیه بر اقتصاد مقاومتی به‌عنوان راهکاری برای خروج از مشکلات اقتصادی کشور مطرح شده و به‌نظر می‌رسد باید تدابیر و الزامات اجرای این الگوی اقتصادی در بخش کشاورزی فراهم شود. دیدگاه‌های عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی و دبیرکل خانه کشاورز را در مورد الزامات اقتصاد مقاومتی و شرایط کنونی تولید و تأمین نهاده‌های این بخش می‌خوانید.
- شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی نیازمند چه الزاماتی است؟
نظام اقتصاد مقاومتی شیوه‌ای است که بیشتر حالت اورژانسی داشته و دائمی نیست بر این اساس باید به‌رغم همه کمبود‌هایی که در زمینه سرمایه‌گذاری زیربنایی در بخش کشاورزی وجود دارد تلاش کنیم تا در وهله نخست نهاده‌های تولید را در اختیار کشاورزان قرار دهیم. سال گذشته زراعی از نظر بارش سال خوبی را داشتیم اما به‌علت اینکه به جای تأمین چهارمیلیون و200هزار تن کود شیمیایی مورد نیاز تولید‌کنندگان این بخش تنها یک‌میلیون و 800هزار تن تأمین شد. در زمینه تولید گندم نیز با وجود دیدگاه‌های مطرح شده در زمینه تولید 14میلیون تن محصول بعید به‌نظر می‌رسد حتی تولید هشت‌میلیون تن گندم محقق شود. به جرأت می‌توان گفت 75تا 80درصد کاهش تولید محصولات کشاورزی و محقق نشدن پیش‌بینی‌ها در سال زراعی جاری ناشی از تأمین نشدن بموقع و کافی نهاده‌های تولید بوده است. مطابق با اقتصاد مقاومتی باید در کوتاه‌مدت نیازهای ضروری و موردی بخش کشاورزی را فراهم و با تأمین بموقع نهاده‌های تولید و ایجاد انگیزه لازم در بین کشاورزان در این مسیر گام برداریم. تحقق این امر نیازمند تجربه، تخصص و کار‌بلد بودن مدیران است. امیدواریم که شرایط کنونی حاکم بر بخش کشاورزی بلندمدت نباشد. درست است که معضل اصلی بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری است اما این امر ناشی از نبود برنامه‌ریزی در این بخش است. تا جایی که اطلاع دارم اکنون منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در این بخش در اختیار بانک کشاورزی قرار گرفته اما از آنجا که وزارت جهادکشاورزی برنامه‌ای برای استفاده از این تسهیلات نداشته است قادر به استفاده از این تسهیلات نبوده‌اند.
- چه رویکردی برای تولید و تأمین محصولات کشاورزی در اقتصاد مقاومتی باید اتخاذ شود؟
بخش کشاورزی در شرایط کنونی نیازمند برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت است و باید نسبت به رفع مشکلات رو‌بنایی بخش کشاورزی اقدام کرد اما حتی رفع مشکلات رو‌بنایی بخش کشاورزی نیز با توجه به موانع ایجاد شده برای گشایش اعتبار و تأمین مواداولیه تولید کار چندان آسانی نبوده و نیازمند مدیریت قوی است. در زمینه تولید و تأمین محصولات نیز باید اولویت به تولید و تأمین کالاهای استراتژیک داده شود تا میزان وابستگی کاهش یابد همچنین در کنار این موضوع باید منابع ژنتیک لازم تأمین شود. تا جایی که اطلاع دارم اکنون برای کشت پاییزه با مشکل تأمین بذر مواجه هستیم.
- قیمت تمام‌شده بالای محصولات کشاورزی ازجمله تنگناهای این بخش است، چه اقدامی برای رفع این معضل در چارچوب اقتصاد مقاومتی باید صورت گیرد؟
برای رفع این معضل در شرایط کنونی که نباید هزینه حامل‌های انرژی مانند گازوئیل یا آب، برق و. . . در سال‌جاری افزایش یابد. باید توجه کرد که افزایش هزینه انرژی در بخش کشاورزی به‌طور مستقیم بر تأمین آب تأثیر می‌گذارد. از آنجا که تأمین 47تا 48میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز در بخش کشاورزی کشورمان از طریق چاه صورت می‌گیرد و استحصال آب به این طریق نیز نیازمند تأمین گازوئیل یا برق است اما با اجرای مرحله نخست قانون هدفمندی یارانه‌ها قیمت گازوئیل 10برابر و نرخ برق چهاربرابر افزایش یافته و درصورتی که حدود یک‌سوم چاه‌های آب کشاورزی برقی و دو‌سوم بقیه گازوئیلی باشد، هزینه تمام‌شده تولید در این بخش متاثر از گران‌شدن حامل‌های انرژی حدود هشت تا 9برابر شده است. در مجموع تأمین آب که تا پیش از این حدود 12درصد هزینه تمام‌شده تولید محصولات کشاورزی را شامل می‌شد اکنون سهم تأمین آب در این فرایند به حدود 23درصد افزایش یافته است که افزایش 10تا 12درصد قیمت تمام‌شده را به همراه داشته است. از سوی دیگر مسئولان در حالی به تأمین آب کشاورزی از محل سدها تأکید دارند که سهم این آب در تأمین نیاز90میلیارد مترمکعبی بخش کشاورزی کمتر از 14میلیارد مترمکعب است. حدود 48میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز بخش کشاورزی از طریق چاه‌ها و 20میلیارد مترمکعب آب نیز از طریق قنات‌ها و چشمه‌ها تأمین می‌شود. در شرایط کنونی قطعا باید اجرای مرحله دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها در بخش کشاورزی را فراموش کرده و از سوی دیگر حداقل، نهاده‌های مورد نیاز بخش تولید را تأمین کنند. این در حالی است که از هم‌اکنون کشور با مشکل تأمین بذر مواجه است و اگر کشاورزان بخواهند 2/5میلیون هکتار گندم آبی بکارند قطعا باید از سیلوها گندم بگیرند که همین موضوع حداقل افت 10تا 15درصدی تولید را موجب خواهد شد. همچنین در زمینه تأمین کود و سم نیز با مشکلاتی مواجه هستیم همچنین سموم درجه دو و سه با تأثیر‌گذاری کمتر را به کشاورزان تحویل داده‌اند. در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت با سد‌سازی یا زهکشی زمین‌های کشاورزی به تولید کمک کرد بلکه باید برنامه‌ای کوتاه‌مدت برای مقابله با تحریم‌ها داشته باشیم.
- اختلاف قیمت فروش محصولات کشاورزی در مراکز تولید و بازار مصرف از دیگر مشکلات بخش کشاورزی است، چه تدبیری برای رفع این معضل در شرایط اقتصاد مقاومتی باید اندیشیده شود؟
این موضوع بیشتر در مورد کالاهای فساد‌پذیر مانند میوه و سبزیجات مصداق دارد که در اقتصاد جنگی در مرحله دوم یا سوم اهمیت قرار دارد. مسئولان باید تلاش کنند تا کالاهای اساسی مانند علوفه دام و مرغداری‌ها، گندم و. . . را تأمین کنند که تولید این محصولات نیز در گرو تأمین نهاده‌هایی مانند بذر، کود و سم در کوتاه‌مدت است. اما متأسفانه عملا در دو سال گذشته حتی قادر به تأمین این نهاده‌ها نبوده‌ایم وقتی این موضوعات مطرح می‌شود مسئولان آن را به‌معنای تضعیف دولت قلمداد می‌کنند اما باید پذیرفت که اقتصاد جنگی با کسی تعارف ندارد در سال 79و 80که خشکسالی بود وزیر کشور هر هفته در دفتر خود جلسه داشت و از پنج‌ماه قبل با پیش‌بینی خشکسالی با حضور وزرای نیرو، جهادکشاورزی و. . . تشکیل جلسه می‌داد اما اکنون هیچ خبری برای چاره‌اندیشی و مواجه با این شرایط فعلی تولید نیست.
- تأثیر خودکفایی در تولید محصولاتی مانند گندم و وعده‌های مطرح شده در زمینه نیل به‌خودکفایی در برخی محصولات دیگر مانند جو، ذرت یا دانه‌های روغنی بر شرایط کنونی بخش کشاورزی چگونه بوده است؟
براساس آخرین عملکرد رسمی اعلام شده توسط وزیر جهادکشاورزی، رشد تولیدات زراعی در برنامه چهارم توسعه 1/4درصد بوده این در حالی است که پیش‌بینی رشد تولید در برنامه 6/5درصد بوده است. از سوی دیگر آمار و ارقام تولید محصولات زراعی از سال90تاکنون اعلام نشده و درصورتی که این آمار و ارقام منتشر شود نیز باید با مهندسی معکوس پی به صحت آن برد. وقتی وزیر کنونی جهادکشاورزی از آمار تولید 14/5میلیون تنی گندم صحبت می‌کند این امر به‌معنای آن است که حداقل 11میلیون تن از گندم تولیدی در کشور به دولت فروخته شود چرا که یک میلیون تن گندم تولیدی مصرف بذر بوده و حدود دومیلیون تن نیز به مصرف کشاورزان می‌رسد این در حالی است که خرید بخش خصوصی و دولتی تاکنون به سه‌میلیون تن هم نرسیده و حدود دومیلیون و 200هزار تن گندم توسط شرکت بازرگانی دولتی ایران و حدود 800هزار تن نیز توسط بخش خصوصی خریداری شده است. بر این اساس آمار و ارقام ارائه شده از تولید محصولات کشاورزی صحیح نیست. وقتی وزیر جهادکشاورزی از تولید 14/5میلیون تنی گندم در اردیبهشت‌ماه امسال خبر می‌دهد وزارت صنعت، معدن و تجارت را برای تأمین کسری گندم مورد نیاز با مشکل مواجه می‌کند و کسی قادر به خرید و واردات گندم نخواهد بود. اکنون با کسری شش تا هفت‌میلیون تنی گندم مواجه هستیم و شرایط به‌گونه‌ای شده که به‌رغم آنکه (به‌دلیل بیماری قارچی) گندم تولیدی پاکستان را هیچ‌گاه از این کشور نمی‌خریدیم اما اکنون شنیده‌ام که یک‌میلیون تن گندم از پاکستان خریداری و وارد کشور شده است.
- آیا آماری از میزان واردات گندم طی سال‌جاری منتشر شده است؟
آمار رسمی از میزان واردات گندم به کشورمان منتشر نشده اما به‌نظر می‌رسد طی چهارماهه امسال تاکنون حدود دومیلیون تن گندم وارد شده است.
- پیش از این بسیاری از کارشناسان از تأثیر منفی خودکفایی گندم بر کشت سایر محصولات زراعی خبر داده‌بودند، وضعیت کنونی تولید این محصولات تا چه حد ناشی از این رویکرد بوده است؟
قبلا کشت برخی محصولات زراعی مانند پنبه و جو فدای کشت گندم شده بود اما اکنون تولید همه محصولات زراعی با مشکل مواجه شده است. به‌نحوی که اکنون در زمینه گندم، پنبه، چغندرقند، علوفه و. . . با مشکل مواجه هستیم و درحالی‌که کشور نیازمند هشت‌میلیون تن علوفه مورد نیاز برای تولید گوشت مرغ و تخم‌مرغ مورد نیاز است اما جمعا میزان تولید ذرت و کنجاله در کشور به دو میلیون تن هم نمی‌رسد و نیازمند واردات شش‌میلیون تنی هستیم از سوی دیگر حدود یک میلیون تن علوفه برای گاو‌های شیری مورد نیاز است و در مجموع نیازمند واردات هفت‌میلیون تن علوفه هستیم. دلیل اصلی مشکلات کنونی تولید محصولات کشاورزی استهلاک این بخش است اکنون حدود 200هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری زیربنایی صورت گرفته در بخش کشاورزی را شاهد هستیم که با درنظر گرفتن عمر 20ساله نیز باید 10هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری صورت گیرد تا وضعیت کنونی حفظ شود اما اکنون مجموع سرمایه‌گذاری به سه‌هزار میلیارد تومان نیز نمی‌رسد. گرچه این موضوع تنها مربوط به سال‌های اخیر نیست و رشد سرمایه‌گذاری در سال‌های بعد از انقلاب سیر‌نزولی داشته اما اکنون تقریبا متوقف شده است. دلیل ناتوانی در تولید محصولات کشاورزی عدم‌سرمایه‌گذاری زیربنایی در این بخش است گرچه این مسئله جدای از رویکرد اقتصاد مقاومتی و چاره‌اندیشی برای رفع مشکلات مبتلابه این بخش در کوتاه‌مدت است.
- با توجه به مشکلات تأمین گوشت قرمز، مرغ و نهاده‌های تولید این محصولات، باید چه رویکردی برای گذر از این وضعیت در اقتصاد مقاومتی اتخاذ شود؟
تنها راه اصلی برای رفع این مشکلات در کوتاه‌مدت، واردات نهاد‌های تولید از کشورهایی مانند چین، هند و روسیه است همچنین برای تأمین کود فسفاته می‌توان این نهاده را از کشورهایی مانند مراکش، اردن و. . . تأمین کرد. از سوی دیگر با توجه به تحریم صادرات فراورده‌های پتروشیمی می‌توان کارخانه‌های پتروشیمی را موظف کرد تا سه‌میلیون تن کود اوره مورد نیاز بخش کشاورزی را تأمین کنند و از صادرات پنهانی این فراورده‌ها و توقف تولید کارخانه‌ها جلوگیری کرد. در شرایط اقتصاد مقاومتی باید حداکثر توان داخلی را برای تأمین نهاده‌ها به‌کار گرفت. نخستین موضوعی که باید تا چند‌ماه آینده و آغاز کشت پاییزه مدنظر مسئولان بخش کشاورزی قرار گیرد تأمین بذر مورد نیاز کشاورزان است. با در پیش گرفتن اقتصاد مقاومتی به‌نظر می‌رسد تنها راه گریز بخش کشاورزی از مشکلات مبتلابه چاره‌اندیشی برای رفع چالش‌های کنونی در کوتاه‌مدت است تا سپس با برنامه‌ریزی مناسب نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و ایجاد زیر‌ساخت‌‌ها اقدام کرد.
