پیشکسوتان خاک خورده

 شاید با آوردن نام پروژه‌های نیمه‌تمام فورا نام آزادراه تهران - شمال و مصلای امام خمینی(ره) به ذهن متبادر شود اما به غیر از این دو پروژه، هم‌اکنون چندین پروژه دیگر در کشور وجود دارند که از شرایط مشابهی برخوردار هستند. بخش‌های راه‌وترابری و سدسازی با دارا بودن بیشترین سهم از اعتبارات عمرانی، عمده پروژه‌های نیمه‌تمام عمرانی را هم در خود جای داده‌اند. در این گزارش ضمن اشاره به برخی از این پروژه‌ها، میزان اعتبار اختصاص داده شده به آنها تا‌کنون و نیز علل کندی پیشرفت آنها ذکر شده است.

مصلای بزرگ امام خمینی(ره)

در سال 1369پس از بررسی طرح‌های ارائه شده قبلی، طرح ساخت مصلای بزرگ تهران انتخاب و مورد تأیید قرار گرفت و مطالعات مرحله دوم آن شروع شد. اجرای مصلی از سال 1374توسط پیمانکاران متعدد آغازشد و در پیوست بودجه سال 1389مقرر شد که عملیات احداث این طرح خاتمه یابد. عملیات احداث این پروژه از سال 85به وزارت راه‌وشهرسازی محول شد تا بلکه گشایشی در روند کند اجرا صورت گیرد. به گفته مسئولان در آن زمان پیشرفت این پروژه تنها 20درصد بود که هم‌اکنون این رقم 57درصد تخمین زده می‌شود. براساس گزارش‌های موجود، تا سال 88رقمی معادل 143میلیارد و 561میلیون و 600هزار تومان برای این پروژه هزینه شده است. در سال 89 این پروژه باید شاهد تزریق 120میلیارد تومان اعتبارمی ‌بود که تنها 30میلیارد تومان به آن اختصاص داده شد. اخیرا معاون وزیر راه‌وشهرسازی یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی تکمیل این پروژه را کمبود اعتبار عنوان کرده و هشدار داده که درصورت تداوم این شیوه تخصیص اعتبار، تکمیل هسته مرکزی مصلای تهران تا سال 92محقق نخواهد شد. برگزاری مراسم و نمایشگاه‌های مختلف هم به‌علت اینکه موجب توقف عملیات اجرایی پیمانکاران می‌شود، طی سال‌های گذشته سرعت احداث این پروژه را کاهش داده است.

ساختمان سد طالقان

مطالعات این پروژه از سال 1366و عملیات اجرایی سد و نیروگاه طالقان از طریق فاینانس خارجی توسط پیمانکار چینی از اسفند‌ماه 1380آغاز شد. اما آبگیری سد، پس از 18سال، یعنی در سال 1384 انجام شد. پس از این اتفاق باز هم عملیات اجرایی جاده پیرامون دریاچه سد به‌دلیل عدم‌استملاک اراضی واقع در مسیر، با تأخیر مواجه شد. اعتبار هزینه‌شده برای این پروژه تا پایان سال 88 ، معادل 137میلیارد و 267میلیون و 600تومان بوده است. برخی از مشکلات و تنگناهای این پروژه به این شرح اعلام شده است: عدم‌تخصیص بموقع و کافی اعتبارات مصوب، ضعف پیمانکاران جاده‌های جایگزین، به زیر آب رفتن اراضی 13روستای اطراف سد و عدم‌رضایت مالکین اراضی، افزایش قیمت استملاک اراضی و کمبود اعتبار مصوب نسبت به اعتبار پیشنهادی دستگاه.

نیروگاه آبی رودبار لرستان

مطالعات این طرح از سال 1373و عملیات اجرایی آن از سال 1382آغاز شد. براساس پیوست شماره یک قانون بودجه سال 1389، سال خاتمه آن 1390اعلام شده بود اما در سال گذشته خوش‌بینانه‌ترین گمانه‌زنی‌ها مبنی بر افتتاح این پروژه تا سه سال آینده، یعنی سال 93بوده است. پیشرفت فیزیکی این طرح تا سال 88معادل 2/24درصد اعلام شده است. آنگونه که سال گذشته اعلام شد اعتبار لازم برای این طرح درنهایت به 280میلیون یورو خواهد رسید. اما براساس آخرین گزارش‌های تأیید شده، تا پایان سال 88 اعتباری معادل 233میلیارد و 803میلیون و 100هزار تومان برای این پروژه هزینه شده و در همان سال کل اعتبار لازم برای این پروژه بیش از 649میلیارد تومان اعلام شده است. در این پروژه روند گشایش اعتبار طرح در مقطعی از کار، پیشرفت عملیات اجرایی را تحت‌تأثیر قرار داده است. هرچند با مشخص شدن بانک عامل، فرایند فاینانس طرح وارد مرحله جدیدی شده ولی مشکلات در این زمینه تأخیرات زیادی را ایجاد کرده است. از طرفی، تغییر در نوع بدنه سد از بتن غلتکی به سد سنگریزه‌ای با هسته رسی، اصلی‌ترین مشکل بوده که باعث تأخیر در عملیات اجرایی شده است.

سد و نیروگاه آبی گتوند علیا

سد گتوند از نظر موقعیت جغرافیایی آخرین سد بلندی است که روی رودخانه کارون ساخته می‌شود. مطالعات این طرح از سال 1372و عملیات اجرایی آن از سال 1376آغاز شده است. سرانجام در پیوست سال 89پیش‌بینی‌های لازم برای بهره‌برداری از این سد در سال 90 صورت گرفت. پیش‌بینی می‌شود سد گتوند که عنوان پرهزینه‌ترین سد کشور را به‌خود اختصاص داده تا زمان بهره‌برداری به بیش از دو هزار و 250میلیارد تومان اعتبار نیاز داشته باشد. اختلاف نظرهای زیست‌محیطی، عدم‌تأمین کامل و بموقع منابع مالی و بودجه مصوب براساس برنامه کاری ابلاغ شده، عدم‌تأمین تجهیزات هیدرومکانیک نیروگاه و تخلیه‌کننده عمقی به‌دلیل مشکلات همکاری از سوی برخی از کشورها، عدم‌شروع عملیات اجرایی تجهیزات هیدرومکانیک سرریز و طولانی شدن روند تملک اراضی، برخی از مشکلاتی هستند که اتمام این پروژه را با تأخیر مواجه کرده‌اند.

نیروگاه آبی کارون چهار

در میان پروژه‌های عمرانی کشور برخی پروژه‌ها وجود دارند که از نظر کهولت سن جلب توجه می‌کنند. نیروگاه آبی کارون چهار از این دست پروژه‌هاست که انجام مطالعات اولیه آن به سال 1345برمی‌گردد. اما مراحل اول و دوم مطالعات این پروژه بعد از یک وقفه نسبتا طولانی در سال 1372 انجام و عملیات اجرایی آن از سال 1376آغاز شد. این سد به‌عنوان بومی‌ترین سد بتونی کشور سرانجام در سال گذشته افتتاح شد. با وجود اینکه مسئولان اعتبار هزینه شده برای پروژه مذکور را 790میلیارد تومان ذکر کرده‌اند اما آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که فقط تا پایان سال 88، معادل 862میلیارد و 146میلیون تومان برای این پروژه هزینه شده که همین رقم، پیش‌بینی مجموع هزینه‌های لازم تا زمان بهره‌برداری را به بیش از یک هزار و 345میلیارد تومان افزایش داده است. مشکلات اجتماعی به‌منظور تملک اراضی و برخی مشکلات سیاسی، به‌عنوان مهم‌ترین موانع پیش‌روی این پروژه عنوان شده‌اند.

خط لوله انتقال گاز اتیلن به غرب کشور

اجرای طرح‌های پتروشیمی در استان‌های غرب کشور، مستلزم انتقال ماده اصلی خوراک آنها، یعنی اتیلن است، به همین علت، احداث خط لوله از مبادی تولید اتیلن در عسلویه و گچساران با عبور از استان‌های بوشهر، خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه و کردستان تا آذربایجان غربی از سال 1382آغاز شد.
این طرح تا پایان سال 88 فقط 56/6درصد پیشرفت داشته و آخرین پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که پروژه مذکور نیاز به بیش از 1200میلیارد تومان اعتبار دارد. البته این رقم درصورت نبود برخی مشکلات و تنگناها می‌توانست بسیار کمتر از این میزان باشد. تغییرات متعدد در برآورد اولیه طرح به‌دلیل واریانت‌ها و تغییر مسیر خط لوله، افزایش حجم طرح با توجه به تعریف مجتمع‌های پتروشیمی جدید، ضعف مالی و برنامه‌ریزی پیمانکاران، ضعف برخی سیستم‌ها و کنترل دستگاه نظارت، تحریم‌های اقتصادی و اثرات منفی آن در خرید بعضی اقلام و کالاهای موردنیاز، عدم‌تأمین بموقع و موردنیاز منابع مالی و مشکلات خرید زمین در مسیر خط لوله و جلوگیری معارضین از انجام کار، برخی از مشکلات پیش روی احداث این پروژه عنوان شده‌اند.

محور جدید راه‌آهن میانه - تبریز

احداث این خط آهن به طول 200کیلومتر در سال 1356مورد مطالعه قرار گرفت. صرفه‌جویی در مصرف سوخت و صرف زمان و نیز تسهیل در ارتباط شهر تبریز با مرکز شهر لزوم احداث محور جدید راه‌آهن میانه - تبریز را اجتناب‌ناپذیر کرد. بنابراین در سال 1379بخش دیگری از مطالعات آغاز شد و عملیات اجرایی آن در سال 1380کلید خورد. در آن زمان پیش‌بینی شده بود که این طرح تا سال 1386مورد بهره‌برداری قرار گیرد اما تا این تاریخ کمتر از 50 درصد پروژه تکمیل شده بود. به گفته مسئولان پیشرفت فیزیکی این پروژه در سال‌جاری به بیش از 60درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود که عملیات احداث آن تا پایان دولت دهم به اتمام برسد. همچنین براساس پیش‌بینی‌های انجام شده، پروژه مذکور در نهایت بیش از 490میلیارد تومان اعتبار را به‌خود اختصاص خواهد داد.

آزادراه تهران- شمال

پروژه احداث آزادراه تهران - شمال را شاید بتوان گل سرسبد پروژه‌های نیمه‌تمام عمرانی نامید. قدمت طولانی و هزینه‌های سرسام‌آور، سبب شده تا هر جا که سخن از پروژه‌های نیمه‌تمام است یادی هم از این پروژه ‌شود. مطالعات احداث این مسیر در سال 1353شروع و در سال 1356به تصویب رسید. در سال 1373پس از یک توقف 20ساله، مطالعات مرحله اول آزادراه تهران - شمال در چهار منطقه برپایه مطالعات قبلی آغاز شد. در سال 1375اجازه آغاز احداث این پروژه توسط هیأت وزیران به وزارت راه داده شد و مقرر شد که انجام مطالعات و ساخت آن جمعا هفت سال به طول بینجامد. در این مصوبه شرکت احداث و نگهداری آزادراه تهران - شمال وابسته به بنیاد مستضعفان، به‌عنوان شریک وزارت راه برای احداث پروژه مذکور انتخاب شده بود. درباره جزئیات تعلل در ساخت این آزادراه سخن بسیار گفته شده و مطالب زیادی هم نگاشته شده است. در اینجا فقط به ذکر همین نکته اکتفا می‌کنیم که تا‌کنون با گذشت 16سال از زمان ساخت، این پروژه حداکثر 20درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، این در حالی است که علاوه بر هزینه‌های هنگفت غیراعتباری، طی این سال‌ها بیش از 270میلیارد تومان برای این پروژه هزینه شده است که احتمال می‌رود این رقم تا زمان اتمام عملیات ساخت به بیش از 1200میلیارد تومان برسد. ناکارآمدی مکانیسم قرارداد مشارکت دولت با شرکت آزادراه تهران - شمال یکی از اصلی‌ترین عوامل طولانی شدن این پروژه عنوان می‌شود. این قرارداد به‌گونه‌ای تنظیم شده است که باعث عدم‌ایجاد انگیزه برای اتمام کار و بعضا در مواردی ایجاد انگیزه برای طولانی کردن اجرای طرح شده است.

ورزشگاه نقش‌جهان اصفهان

ورزشگاه نقش‌جهان ورزشگاهی چند منظوره در شهر اصفهان است. فاز اول این ورزشگاه که احداث آن در سال1374 کلید خورده بود در سال۱۳۸۱ افتتاح شد اما بهره‌برداری از آن فقط تا سال۱۳۸۵ دوام آورد. سپاهانی‌ها که نخستین دوره قهرمانی لیگ برتر خود را در ورزشگاه نقش‌جهان اصفهان جشن گرفتند، سال‌هاست در انتظار تکمیل این ورزشگاه هستند و نیاز آنها به‌وجود این ورزشگاه در حدی است که رحیمی، مدیرعامل باشگاه سپاهان، پس از قهرمانی در لیگ یازدهم تهدید کرد اگر تا سال۱۳۹۲ این ورزشگاه آماده نشود مسابقات سپاهان را به استان دیگری منتقل می‌کند. طبق آخرین وعده، ترکاشوند، مدیرعامل شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی، گفته است، ورزشگاه بزرگ نقش جهان اصفهان از پروژه‌های طرح مهر ماندگار بوده و براساس برنامه زمانبندی باید تا ۲۲ بهمن سال۱۳۹۱ تکمیل شود و هیچ دلیلی برای ما پذیرفته نیست که برنامه زمانبندی به تأخیر بیفتد.

فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی

پیشنهاد ساخت این فرودگاه به سال۱۳۴۶ و پیشنهاد سازمان ایکائو جهت ساخت فرودگاهی مجهز برای استفاده از توان ترانزیتی ایران بین اروپا و آسیا باز‌می‌گردد. در سال۱۳۵۴ (۱۹۷۵ میلادی) کار ساخت فرودگاه توسط شرکت‌های آمریکایی و ایرانی آغاز اما با رخداد انقلاب اسلامی این طرح متوقف شد. پس از جنگ و در سال۱۳۷۴ یک شرکت فرانسوی و چند شرکت ایرانی کار ساخت آن‌ را از سر گرفتند و نهایتا اردیبهشت ۱۳۸۳ فاز نخست آن به‌طور ناقص افتتاح شد. برای ساخت این فرودگاه ۲۶۰‌میلیارد تومان که ۶۰‌میلیون دلار آن ارزی بوده، هزینه شده است. سال86 برای راه‌اندازی فاز یک این فرودگاه ۳۵۰‌میلیارد تومان درخواست شده بود. این فاز هم‌اکنون تقریبا تکمیل شده اما ساخت فاز دوم کماکان با چالش‌هایی مواجه است.

راه‌آهن شیراز - اصفهان

مطالعه این طرح از سال 1369آغاز شد و تا اواخر سال 1372به طول انجامید. در سال 1375در جریان انجام مطالعات مرحله دوم، مراسم کلنگ‌زنی عملیات احداث این خط‌آهن در شرق شیراز انجام شداما بعدها با توجه به نتایج مطالعات، مسیر محور تغییر کرد و در نتیجه حدود 100کیلومتر از طول محور کاسته شد. این پروژه که در سال‌های گذشته به یکی از پروژه‌های سیاسی و تبلیغاتی تبدیل شده است، پس از چندبار افتتاح همچنان با برخی حواشی نظیر تغییر تعداد قطارها دست و پنجه نرم می‌کند. پیش‌بینی می‌شود در مجموع حدود 560میلیارد تومان اعتبار برای این پروژه هزینه شده باشد.