وقوع چندین زلزله پیاپی در شهر تهران طی این دو هفته اخیر و نگرانی از احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران سبب شد تا گفت‌وگویی با دکتر محمد تاتار رئیس پژوهشکده زلزله‌شناسی و دانشیار و عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، پیرامون ارتباط گسل‌ها با یکدیگر و احتمال بازگشت زلزله‌های بزرگ داشته باشیم. دکتر تاتار درباره ارتباط زمین‌لرزه 3.5ریشتری که در سیاه‌کوه استان قم رخ داد با گسل‌های تهران گفت: با توجه به فاصله زیاد این زمین‌لرزه با گسل‌های اطراف تهران، زمینلرزهای که در هفته اخیر در منطقه سیاه‌کوه استان قم و نزدیکی دریاچه نمک رخ داد، ارتباطی با فعالیت گسل‌های تهران نداشته و لذا هیچ‌گونه خطری برای تهران ندارد.
اگرچه در پاره‌ای از مواقع، به‌ویژه در ساعات اولیه وقوع زمین‌لرزه، زلزله‌شناسان نیز در نسبت‌دادن آن به گسل‌های موجود دچار خطا می‌شوند اما در مورد زمین‌لرزه سیاه کوه، با قطعیت می‌توان درخصوص عدم‌ارتباط آن با گسل‌های تهران اظهارنظر کرد. اگر ما اطمینان حاصل کنیم زلزله‌ای که در استان تهران یا نقاط پیرامونی آن رخ می‌دهد با گسل‌های تهران ارتباط دارد، آنگاه براساس اطلاعاتی که از سابقه لرزه خیزی گسل مسبب و پارامترهای لرزه خیزی منطقه در اختیار داریم، می‌توانیم نسبت به افزایش احتمال وقوع زلزله در شهر تهران اظهارنظر کنیم.
در گسل‌هایی مانند مشا که در نزدیکی تهران قرار دارد،دائما پدیده خود لرزه اتفاق می‌افتد، در برخی از مواقع این لرزه‌ها بزرگی بیشتری دارند که مردم آن را احساس می‌کنند و در پاره‌ای از موارد دیگر لرزه‌هایی که در گسل مشا اتفاق می‌افتد محسوس نیست. این زمین‌لرزه‌های کوچک همواره رخ می‌داده‌اند و پدیده جدیدی نیست اما امروزه با گسترش شبکه‌های لرزه‌نگاری می‌توان به راحتی این لرزه‌ها را ثبت، مکان‌یابی و گزارش کرد، درحالی‌که در گذشته چنین امری امکان‌پذیر نبود.
امروزه تعداد دستگاه‌ها و ایستگاه‌های لرزه‌نگار بیشتر شده‌اند بنابراین ما قادر هستیم زلزله‌های بسیار کوچک را نیز شناسایی کنیم.این کارشناس درباره خطرناک بودن زمین‌لرزه‌های اخیری که با قدرت پایین در مقیاس ریشتر در استان تهران رخ می‌دهند، گفت: این زلزله‌ها در واقع پاسخ گسل‌های موجود به تنش‌های وارده از سوی نیروهای تکتونیکی در منطقه هستند، زیرا کل ایران تحت‌تأثیر نیروهای حاصل از حرکت همگرای دو صفحه در جنوب و شمال است.
نیروی فشاری ناشی از این همگرایی در مناطق مختلف ایران به‌صورت چین‌خوردگی لایه‌های کم عمق و متعاقب آن ایجاد کوه‌ها، و شکستگی سنگ‌های عمیق‌تر و در نتیجه ایجاد گسل‌ها، تعدیل می‌شود. یکی از مناطقی که میزان قابل توجهی از دگرشکلی حاصل از این نیروهای تکتونیکی را نشان می‌دهد، رشته کوه البرز است.
این تصور غلطی است که بگوییم وقوع زلزله‌های مکرر با بزرگی کم یا همان خرد زمین‌لرزه‌ها در یک منطقه، منجر به تخلیه تدریجی انرژی و تنش‌های جمع‌شده می‌شود و لذا زلزله بزرگی در آن منطقه دیگراتفاق نمی‌افتد یا در وقوع آن تأخیر افتاده است. در بعضی مناطق لازم است که200تا 300سال نیروهای تکتونیکی به گسل‌های یک منطقه فشار بیاورند تا تنش انباشته شده منجر به وقوع زمینلرزهای به قدرت6.5ریشتر در آن منطقه شود.
در خیلی از مواقع فشارهای وارده موجب شکستگی بخش‌های کوچکی از سطح گسل می‌شوند که این شکستگی‌ها باعث به‌‌وجودآمدن زمین‌لرزه‌های کوچک موسوم به خردزمین‌لرزه‌ها می‌شوند.دکتر تاتار درباره نظر بر خی از زلزله‌شناسان مبنی بر اینکه زلزله‌های بزرگ امکان دارد در فاصله زمانی مشخصی رخ دهند و در تهران نیز هر 150سال زلزله رخ می‌دهد و اکنون 180سال از آخرین زلزله بزرگ تهران زمان گذشته است، بنابراین احتمال وقوع یک زلزله بالای شش یا هفت ریشتر وجود دارد، گفت:
این قسمت این نظریه که هرچه زمان بیشتر می‌گذرد احتمال وقوع زمین‌لرزه بالا می‌رود صحیح است، زیرا زمین‌لرزه‌ها دارای یک دوره بازگشت معین هستند، بنابراین هر چه ما به زمان بازگشت زمین‌لرزه نزدیک می‌شویم احتمال وقوع آن بالا می‌رود. البته اغلب زمین‌لرزه‌های تاریخی گزارش‌شده به گسل‌های واقع در اطراف تهران چون گسل مشا که فعال‌ترین بخش آن در فاصله بیش از 30کیلومتری تهران، در مجاورت شهرهایی چون بومهن، رودهن و دماوند واقع می‌شود و گسل‌های پارچین و گرمسار نسبت داده می‌شوند و برای خود شهر تهران زمینلرزهای با قدرت بالا در مقیاس ریشتر تاکنون ثبت و گزارش نشده است.
اما اینکه بخواهیم براساس تخمین دوره بازگشت زلزله در تهران که عنوان‌شده حدودا150سال است و درنظر گرفتن گذشت حدود 180سال از زمان وقوع آخرین زمین‌لرزه بزرگ در اطراف تهران، بگوییم ما خط قرمز را رد کرده‌ایم و لذا هر لحظه احتمال وقوع زلزله‌ای بزرگ در شهر تهران وجوددارد، اظهارنظر صحیحی به لحاظ علمی نیست. با توجه به خطای بسیاربالای تخمین دوره بازگشت زلزله‌ها و درنظر گرفتن رفتار کاملا غیرخطی و غیرقابل پیش‌بینی گسل‌ها، هیچ‌گاه نمی‌توان با چنین اطمینانی و صرفا براساس دوره بازگشت زمین‌لرزه‌ها، درخصوص وقوع آنها اظهارنظر قطعی کرد.
