در آن زمان قرار بود که جزیره کیش به‌عنوان نخستین شهر الکترونیک کشور با حمایت دولت، راه‌اندازی شود اما با تغییر مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش، این پروژه متوقف شد. در مرحله بعد، در سال ۸۳، سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، توسط دانشگاه علم و صنعت ایران تهیه شد و به‌عنوان یک سند مهم در زمینه الکترونیکی شدن شهر مشهد مورد توجه قرار گرفت. اما متأسفانه در این شهر هم با تغییر شهردار، پروژه در اجرا دچار وقفه شد و چند سال بعد به آرامی اقداماتی برای راه‌اندازی آن صورت گرفت که همچنان نیز ادامه دارد. چند سال بعد، شهر الکترونیک گرگان در سال ۸۸، مهم‌ترین شهر الکترونیک کشور شد ولی آن نیز به‌دلیل نداشتن متولی مشخص رونق چشمگیری نداشت.
در نهایت در سال ۸۹ نخستین استان الکترونیکی کشور در استان سمنان با 100درصد شهرهای الکترونیکی آغاز به‌کار کرد و با حمایت استانداری استان سمنان هر ۱۸ شهر آن الکترونیکی شدند. با دستورالعمل استاندار، همه سازمان‌های دولتی مکلف به همکاری با مدیران این پروژه شدند. این شهرهای الکترونیک با متولی‌ای که هنوز تغییر نکرده در حال فعالیت است. به‌نظر می‌رسد که نوع نگاه مسئولان دولتی در رونق بخشیدن به روند توسعه شهرهای الکترونیک در ایران تأثیر بسزایی دارد. این در حالی است که علاوه بر نگاه شخص‌محور، زیر‌ساخت‌های مورد نیاز ایجاد این شهرها در کشور به خوبی فراهم نیست. در مورد چالش‌های پیش روی این شهرها با دکتر علی‌اکبر جلالی، دانشیار دانشگاه علم و صنعت ایران و طراح شهرهای الکترونیک کشور به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌آید.
- شهرهای الکترونیک چگونه شهر‌هایی هستند و چه فوایدی دارند؟
شهرهای الکترونیک بستری هستند که شهروندان می‌توانند از یک پنجره واحد به همه خدمات دولتی و خصوصی که امکان استفاده آن خدمات به‌صورت برخط (online) وجود داشته باشد، در 24ساعت شبانه‌روز و بدون تعطیلی دسترسی داشته باشند. طراحان این شهرها باید بستر ارتباطی مناسب، امنیت کافی و فرهنگسازی و آموزش را به‌عنوان سه عامل مؤثر پیش‌برنده مورد توجه قرار دهند.
شهرهای الکترونیک می‌توانند در شهرهای بزرگ و کوچک منشأ اشتغال، دریافت خدمات به ساده‌ترین شکل ممکن باشند که در نتیجه آن بعضی از مشکلات مانند ترافیک و بهبود محیط‌زیست در شهرهای کلان و توسعه خدمات در دورترین نقاط کشور را به‌گونه‌ای فراهم کند. در این شرایط دیگر نیازی به رفت‌وآمد شهروندان در شهرهای کوچک که دور از مراکز استان و پایتخت هستند، نیست.
- به‌نظر می‌رسد که ایجاد شهرهای الکترونیک در ایران منوط به افراد محدودی در شهر‌داری‌ها و استانداری‌هاست. با نگاهی به سابقه این شهرها در کیش، مشهد و گرگان به‌نظر می‌رسد که این افراد هستند که تمایل به ساخت شهر الکترونیک دارند نه بدنه دولت. به‌نظر شما آیا این روند با توجه به ماهیت شهرهای الکترونیک، روند کندی نیست؟
شهرهای الکترونیک یک سیستم یکپارچه از همه خدمات دولتی و خصوصی است، بنابراین یک سیستم کاملا پیچیده است که برای اجرایی شدن آن نیازمند درک وسیع هم از دید مسئولین و هم از نگاه مردم است. به همین دلیل از سال1380 که بحث شهرهای الکترونیک در کیش مطرح شد تا‌کنون صد‌ها مقاله، پروژه و رساله دکتری در حوزه دانشگاه‌ها و تجربیات محدودی مانند شهرهای الکترونیک مشهد، گرگان و استان الکترونیکی سمنان با 18شهر و چندین شهر‌دیگر به‌دست آورده‌اند. در آخرین تجربه استان الکترونیکی سمنان با 100درصد شهرهای الکترونیکی به موفقیت‌های بیشتری دست یافته است. دلیل موفقیت این استان حمایت استاندار و همکاری خوب دولتی، شهرداری، شورای اصناف و سایر مسئولان درگیر بوده است. بنابراین موفقیت شهرهای الکترونیک بستگی مستقیم به حمایت مسئولان دولتی و تولید قوانین لازم در کنار ایجاد زیرساخت ارتباطی پرسرعت و آشنا‌کردن مردم به این خدمت مؤثر در کشور دارد.
یکی از چالش‌های عمده که شهرهای الکترونیک با وجود اینکه تقریبا همه کارشناسان فنی به آن اعتقاد دارند نتوانسته اجرایی شود این است که این کار بستگی مستقیم به سیاست‌های کلان وزارت فناوری اطلاعات دارد. به‌عنوان مثال هنوز در کشور، دولت الکترونیکی نداریم و تجارت الکترونیک ما نیز آن‌چنان سامان نیافته است. سیستم بانکداری نیز مراحل ابتدایی را در حوزه الکترونیک سپری می‌کند. بسترهای مخابراتی و ارتباطی پرسرعت به‌صورت اینترنت یا شبکه ملی اطلاعات تحقق نیافته است. در چنین شرایطی فقط اقدامات فرهنگسازی و ایجاد پذیرش شهرهای الکترونیک مدنظر کارشناسان محقق شده به‌طوری که ایجاد شهر الکترونیک به یک نیاز ملی تبدیل شده است. مسئولان نیز کم‌کم با توسعه شبکه ملی اطلاعات زمینه اجرایی آن را فراهم می‌کنند. با وجود این تا زمانی که قوانین مشخص برای اجرای شهرهای الکترونیک از طریق مجلس تهیه نشود، حرکت به سمت شهرهای الکترونیک محدود خواهد ماند.
- آیا ما زیر‌ساخت‌های مورد نیاز برای چنین سرعت تبادل اطلاعاتی را داریم؟
در یک شهر الکترونیک، هر شهروند نیار به حداقل پهنای باند 30مگابیت در ثانیه روی شبکه ملی اطلاعات دارد تا بتواند با کیفیت بالا و به‌صورت ویدئویی و با تصویر‌های خوب تبادل اطلاعات کند و به‌طور مثال او بتواند از یک فروشگاه داخل کشور خرید کند. این عدد نسبت به چیزی که الان در شبکه اینترنت وجود دارد 60- 70برابر بیشتر است.
اگر در طرح شبکه ملی اطلاعات، به هر خانه‌ای فیبر نوری بدهند می‌توان چنین سرعتی را به‌دست آورد ولی این زیر ساخت‌ها به‌صورت نسبی در کشور فراهم است. هدف ما بیشتر نقاط محروم است. به‌طور مثال شهر مجن با پنج هزار نفر جمعیت ازجمله شهرهای الکترونیک است که ما می‌خواهیم ساکنان آن بدون مراجعه به شهرهای بزرگ اطراف و یا تهران مایحتاج خود را خریداری کنند. با فراهم آمدن این زیرساخت‌ها می‌توان انتظار داشت که این افراد به شهرهای بزرگ مهاجرت نکنند.
- دو سال از راه‌اندازی استان الکترونیک سمنان می‌گذرد آیا نظرسنجی در مورد تحقق هدفتان در شهری‌ای مثل مجن که از توابع این استان است انجام شده؟
در استان سمنان 18شهر بزرگ و کوچک وجود دارد که برای هر کدام یک سایت تحت عنوان شهر الکترونیک ایجاد شده است. در شهرهای الکترونیک استان سمنان دسترسی به همه خدمات دولتی و خصوصی و حتی خدمات برخط ملی فراهم شده است. در این سایت‌ها حداقل اطلاعات که همان تلفن محل مورد نظر است در اختیار شهروندان قرار دارد. یک شهروند به راحتی می‌تواند از فروشگاه‌های الکترونیکی خرید کرده و یا اجناس اضافی خود را به حراج بگذارد. به‌طور مثال اگر شما بخواهید در شاهرود کفش بخرید می‌توانید به سایت شهر الکترونیک شاهرود مراجعه کنید در این شهر الکترونیک، تمامی کفش‌فروشی‌های شاهرود ثبت شده است. اگر آن کفش‌فروشی سایت نداشته باشد حداقل شماره تماس فروشگاه در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد. به همین دلیل شهروندان استقبال خوبی از شهرهای الکترونیک ایجاد شده دارند. از دیگر خدمات الکترونیک استان سمنان که برای شهروندان سراسر کشور قابل استفاده است طب برخط است. شما با مراجعه به سایت www.sina-teb.ir می‌توانید بدون مراجعه به پزشک از خدمات پزشکی برخط برخوردار شوید و در منزل داروی خود را دریافت کنید. این سایت ماهانه 3-4هزار بسته دارو به سراسر کشور ارسال می‌کند. این یک نمونه از خدمات برخط شهرهای الکترونیک است که توانسته تا‌کنون 27نفر را مشغول به کار کند و تا پایان سال به 50نفر خواهد رسید. برای اطلاع از شهرهای الکترونیک استان سمنان به‌عنوان مثال می‌توانید به آدرس www.shahroodecity.ir مراجعه کنید. این شهرها به‌صورت رسمی شروع به فعالیت نکرده‌اند ولی اگر بودجه‌های ملی برای آن درنظر گرفته شود من تضمین می‌کنم که زمینه‌های یک میلیون شغل را فراهم می‌کند.
- شما دبیر علمی کانون مهارت‌های رایانه‌ای نخستین جشنواره شکوفا «شهروند کارآفرین و فناوری اطلاعات» که توسط شهرداری تهران برگزار می‌شود هستید. به‌نظر شما مهارت‌های مورد نیاز یک شهروند برای عضویت در شهر الکترونیک چیست و این مهارت‌ها چه اهمیتی دارد؟
یکی از مشکلات توسعه شهرهای الکترونیک عدم‌آشنایی شهروندان با مهارت‌های رایانه‌ای است. مهارت‌های رایانه‌ای به دو دسته مهارت‌های شهروندی و مهارت‌های تخصصی تقسیم می‌شوند. در مهارت‌های شهروندی، شهروند بایستی بتواند با ابزارهایی مانند تلفن همراه یا رایانه از خدمات الکترونیک شهر بهره‌مند شود؛ یعنی بتواند خرید برخط انجام دهد، فیش قبوض خود را پرداخت کند و نظرات خود را با مسئولین شهری در میان بگذارد. مهارت‌های تخصصی‌تر آنهایی است که افراد بتوانند از نرم‌افزارهایی مانند اکسل، ورد، پاورپویت و نمونه آنها برای تهیه نامه، گزارش، کتاب یا سایر نیازها استفاده کنند. وظیفه ما در این کمیته آن است که این حرفه‌ها را کم‌کم به شهروندان آموزش بدهیم. در مرحله اول جشنواره شکوفا، درصدد شناسایی مهارت‌های شهروندان در همه 374محله شهر تهران هستیم تا پس از آن برایشان کلاس‌های آموزشی، برنامه‌ریزی کنیم یا افراد شاخص را در هر مجله شناسایی کرده تا در کانون مهارت‌های رایانه‌ای از وجود آنها استفاده کنیم. انجام این آزمون‌ها در چند مرحله انجام می‌شود و آخرین مرحله آن پایان آذرماه خواهد بود.
