گالری‌های شخصی و مجموعه‌داران در نقاط مختلف جهان وجود دارد که اشیای به سرقت رفته تاریخی و باستانی را از قاچاقچیان عتیقه جات خریداری کرده و آنها را نه در قالب مجموعه‌های ایرانی که در قالب اشیای مربوط به تمدن آسیایی و گاه اسلامی در معرض نمایش گذاشته و در حراجی‌ها به فروش می‌رسانند.
اگرچه موزه‌های جهان ملزم به رعایت قانون خریداری آثار و اشیای تاریخی و باستانی براساس شناسنامه اثر شده و از خریداری آثار سرقت شده تاریخی یا آثاری که در حفاری‌های غیرمجاز به‌دست آمده منع شده‌اند ولی گالری‌های شخصی مجموعه‌داران اشیای تاریخی در خارج از کشور نشان می‌دهد که برخی اشیای سرقت شده و یا قاچاق شده از ایران توسط آنها خریداری شده است.
کمیته‌های پیشین
تشکیل کمیته شناسایی اشیای تاریخی سرقت شده در کشور اگرچه با تأخیر صورت گرفته است ولی آنطور که مسعود علویان صدر معاون میراث فرهنگی کشور به خبرگزاری دانشجویان ایران گفته است تشکیل این کمیته با هدف شناسایی و تلاش برای استرداد اشیای تاریخی به سرقت رفته از ایران در اداره کل موزه‌ها و اموال تاریخی کشور صورت گرفته است.
نزدیک به سه سال پیش طرحی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری وجود داشت که براساس آن قرار بود بانک کاملی از اشیای تاریخی و باستانی ایرانی موجود در گالری‌های شخصی و موزه‌های خارج از کشور تهیه شود. چندی بعد کمیته مشترک استرداد اشیای تاریخی متعلق به ایران در کمیسیون فرهنگی مجلس تشکیل شد که نمایندگانی از وزارت خارجه، سازمان میراث فرهنگی و نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی عضو آن بودند. وظیفه این کمیته، بازگرداندن آثار تاریخی مربوط به ایران بود که به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج شده و یا فروخته شده بود.
یک کمیته جدید
اکنون با گذشت چندسال از تشکیل کمیته مشترک استرداد اشیای تاریخی ایران و تلاش برای تهیه بانک اطلاعات اشیای ایرانی خارج از کشور مسعود علویان صدر که در هر چند دوره در سازمان میراث فرهنگی کشور حضور داشت معاون میراث فرهنگی کشور است اعلام کرده است، بررسی و شناسایی اشیای ایرانی موجود در موزه‌ها، حراجی‌ها و کلکسیون‌های مطرح خارجی ازجمله برنامه‌ها و اقدامات این کمیته تخصصی شناسایی اشیای تاریخی به سرقت رفته از ایران است.
به گفته وی، براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در آینده نزدیک اقدامات مشترکی با وزارت امور خارجه، سفرای ایران در کشورهای خارجی، رایزن‌های فرهنگی و دوست‌داران میراث فرهنگی در سراسر جهان انجام خواهد شد. مسعود علویان صدر گفت: پیش از تشکیل این کمیته معاونت میراث فرهنگی کشور به بررسی چگونگی شناسایی اشیای تاریخی در خارج از کشور و قوانین بین‌المللی موجود در زمینه استرداد آثار اقدام کرده است.
معاون میراث فرهنگی کشور به چارچوب‌های متفاوت قوانین بین‌المللی در زمینه استرداد اشیاء اشاره می‌کند و می‌گوید: شناخت قوانین و مقررات کشورهای مختلف و همچنین تدوین استراتژی مناسب براساس قوانین آن کشور، ضرورتی انکارناپذیری است که باید با آموزش و تربیت نیروهای مختلف، به این امر توجه ویژه‌ای داشت.
استفاده از کارشناسان برجسته
به گفته علویان صدر تلاش شده است تا از برجسته‌ترین کارشناسان آثار فرهنگی و تاریخی کشور در کمیته شناسایی اشیای تاریخی در خارج از کشور استفاده شود. در واقع این کمیته مبنای مطالعاتی و تهیه مستندات لازم برای طرح در کمیته ملی استرداد اموال منقول فرهنگی تاریخی را فراهم می‌کند.
کلاف سردرگم
فعالیت‌های صورت گرفته در زمینه استرداد آثار و اشیای با ارزش باستانی و تاریخی ایران در آخرین مورد به موضوع استرداد الواح هخامنشی بازمی‌گردد که اواخر سال گذشته خبر حراج آنها در ایالات متحده آمریکا در یک پرونده سیاسی مطرح شده بود که با تلاش ایرانیان خارج از کشور و درخواست مسئولان وقت سازمان میراث فرهنگی از حقوقدانان و وکلای بین‌المللی ایرانی حکم دادگاه بدوی حراج الواح هخامنشی منتفی شد و دانشگاه شیکاگو نیز اعلام کرد که الواح باستانی موجود در این دانشگاه که برای مطالعات تاریخی از ایران به آن دانشگاه به امانت داده شده متعلق به ایران است و آن دانشگاه تلاش خود را برای بازگرداندن سریع‌تر این الواح به ایران خواهد کرد.
به‌نظر می‌رسد از سال‌ها پیش که ماجرای استرداد اشیای تاریخی متعلق به ایران در خارج از کشور مطرح بوده و کمیته‌های گوناگونی برای استرداد اموال متعلق به ایران در موزه‌ها و گالری‌های خصوصی خارج از کشور نیز تشکل شد تا به امروز به جز بازگرداندن آثار مربوط به جیرفت موفقیت دیگری در بازگرداندن آثار تاریخی و اشیای باستانی متعلق به ایران از خارج کشور به‌دست نیامده است.
بدین‌ترتیب این سؤال همچنان مطرح خواهد بود که آیا کمیته جدید شناسایی اشیای باستانی سرقت شده از ایران مسیر سنگلاخ استرداد اشیای تاریخی و باستانی به سرقت رفته از ایران را هموار خواهد کرد؟ یا همچون کمیته‌های دیگر پس از مدتی گرفتار سکوت خواهد شد؟
