این روایت دست‌اندرکاران بخش تولید از وضعیت تولید میوه و مرکبات و سایر محصولات باغی در کشورمان است. علاوه براین مسئولان صادرات 2/2میلیارد دلار محصولات باغی طی سال‌جاری با تولید 18میلیون تن محصول و رشد حداقل یک‌میلیون تنی نسبت به سال گذشته را پیش‌بینی کرده و به گفته آنان امسال نیازی به واردات سیب و مرکبات حتی برای تنظیم بازار شب‌عید نیست. این رویکرد در سال‌های گذشته نیز بارها از سوی مسئولان وزارت جهادکشاورزی مطرح شده بود اما روی دیگر سکه تولید و عرضه محصولات باغی در کشورمان واردات این محصولات است. دیدگاه‌های عنایت‌الله بیابانی، رئیس هیأت مدیره اتحادیه باغداران و مرکبات در مورد وضعیت تولید محصولات باغی را می‌خوانید.
- با توجه به مباحث مطرح در زمینه خودکفایی در تولید میوه و مرکبات و محصولات باغی، این هدف تا چه حد محقق شده است؟
طی سال‌های گذشته کشورمان در تولید انواع محصولات باغی دارای عنوان بین‌المللی بوده است و در تولید 11محصول رتبه نخست تا ششم دنیا را در اختیار داشته و در بخش بزرگی از محصولات باغی به‌دلیل تنوع آب و هوایی کشورمان می‌توانیم رتبه‌های نخست دنیا را در اختیار داشته باشیم. در تولید پسته، خرما، زعفران، مرکبات، زرشک و... حرف‌های زیادی برای گفتن داریم. گرچه طی سال‌های اخیر برخی کشورها با افزایش ظرفیت از نیز میزان تولید پسته از کشورمان پیشی گرفته‌اند و اکنون جایگاه دوم تولید را در اختیار داریم اما پسته ایران از نظر کیفی همچنان در دنیا بی‌رقیب است. امسال حدود چهار میلیون و 500هزار تن مرکبات، 250هزار تن کیوی و سه میلیون و 500هزار تن سیب مرغوب، انگور صادراتی و زعفران مرغوب داریم که به‌دلیل برخی سوء‌تدبیرها اکنون با بسته‌بندی در سایر کشورهای دنیا به نام این کشورها به بازارهای جهانی عرضه می‌شود. با این شرایط طی سال‌های گذشته همواره محصولات باغی سهم قابل توجهی در صادرات غیرنفتی و ارزآوری داشته است.
- اقداماتی که طی سال‌های اخیر در بخش محصولات باغی صورت‌گرفته تا چه حد منجر به حفظ این جایگاه و افزایش تولید شده است؟
متأسفانه به‌دلیل عدم‌سرمایه‌گذاری در این بخش به‌تدریج در حال از دست دادن این جایگاه هستیم چراکه از یک‌سو قوانین حاکم بر قرنطینه، تأمین نهاده‌های تولید و صادرات محصولات باغی مربوط به 30تا 40سال پیش است و از دیگرسو نبود سرمایه‌گذاری مناسب و قوانین قرنطینه ناکارآمد موجب واردات بی‌رویه برخی انواع محصولات باغی و زیان بخش تولید شده گرچه با توجه به ظرفیت‌های موجود در تولید محصولات باغی در کشورمان، کالاهای وارداتی در رقابت با محصولات تولید داخل حرف چندانی برای گفتن ندارند اما ضعف قوانین قرنطینه موجب انتقال بسیاری از آفات نباتی به کشور شده و از سوی دیگر خطر تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان ایرانی که پیش از این نیز در برخی محصولات مانند چای دامن بخش تولید را گرفته، وجود دارد.
- به‌رغم خودکفایی در تولید سیب و مرکبات علت واردات این محصولات برای تنظیم بازار چیست؟
در زمینه سیب و مرکبات علاوه بر تأمین نیاز بازار مصرف داخلی حتی صادرات هم داریم و ضرورتی برای واردات این محصولات وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد اکنون تنظیم بازار بهانه‌ای برای واردات این محصولات شده است درصورتی که نظام تولید و عرضه محصولات باغی ساماندهی شود این امکان وجود دارد تا واردات این محصولات صرفه اقتصادی نداشته باشد. اکنون واردات به عاملی برای گرانی محصولات باغی تبدیل شده و تأثیری در تنظیم و تعادل در بازار ندارد. وقتی کشورمان تولید‌کننده بهترین انواع انگور به میزان کافی است چه دلیلی وجود دارد که انگور شیلی با قیمت حدود 30هزار تومانی در هر کیلو به مشتریان خاص عرضه شود؟ این در حالی است که اکنون بهترین انگور تولید داخل را در مزرعه از کشاورز بیش از قیمت 700تومان نمی‌خرند اما به قیمت بیش از دو هزار تومان به مصرف‌کننده عرضه می‌شود. با این روند باید گفت ساختار بازار محصولات باغی مشکل دارد و اصلی‌ترین خواسته کشاورزان اصلاح ساختار پس از تولید محصولات باغی است چراکه اکنون فاصله 70درصدی در قیمت محصولات باغی ایجاد شده و تولید‌کننده و مصرف‌کننده را با زیان مواجه کرده است. اکنون نرخ بهترین سیب در سردخانه هزار تومان اما قیمت این محصول در بازار بیش از دو هزار تومان است. باید این مشکل در جایی با حمایت دولت و سرمایه‌گذاری مناسب برای تشویق صادرات حل شود.
- اعلام آمارهای متفاوت از میزان تولید محصولات باغی در کشور یکی از علل رشد واردات است. میزان واقعی تولید سیب و مرکبات چقدر است؟
براساس سطح زیرکشت انواع محصولات باغی می‌توان میزان تولید را مشخص کرد. اکنون مرکبات در هفت استان کشور کشت می‌شود که میزان تولید این محصولات بین چهار میلیون و 500تا چهارمیلیون و 700هزار تن است. سیب نیز در استان‌هایی مانند آذر‌بایجان‌شرقی و غربی با بهترین کیفیت تولید می‌شود و اکنون میزان تولید این محصول سه‌میلیون و 500تا سه میلیون و 700هزار تن است. از سوی دیگر با توجه به افزایش نرخ تورم و تأثیر این موضوع بر کاهش تقاضا در بازار و درنظر گرفتن سرانه مصرف این محصولات اکنون با مازاد تولید مواجه هستیم.
- اگر قیمت پــایین محصولات باغی تولید داخل نسبت به مشابه وارداتی این محصولات را بپذیریم چرا باز هم میوه و مرکبات وارداتی صرفه‌اقتصادی دارد؟
علت آن است که واردات رسمی، قانونی و سالم را شاهد نبوده‌ایم. وقتی نرخ مرکبات در بازارهای جهانی 500دلار است و برای انجام واردات، ارز 700دلاری گرفته می‌شود این مابه‌التفاوت نرخ ارز، عرضه محصولات وارداتی را رقابت‌پذیر می‌سازد. باید توجه کرد که رانت حاصل از واردات محصولات باغی علت اصلی تداوم این روند است. اگر هدف از واردات ایجاد تعادل و تنظیم بازار است در شرایطی که مازاد تولید سیب، مرکبات، انگور و... داریم دلیلی برای واردات این محصولات وجود ندارد. نکته دیگر آن است که پس از ثبت سفارش، واردات تا شش ماه اعتبار دارد و حتی بعد از آن نیز وارد‌کنندگان با توجه به نوسان قیمت کالا در بازار داخلی این زمان را تمدید می‌کنند تا واردات صرفه بیشتری داشته باشد. وقتی قوانین واردات محصولات کشاورزی با مشکل مواجه بوده و واردات، شیرین است نمی‌توان از تولید داخل حمایت کرد. تولید‌کننده مخالف تأمین نیاز بازار با واردات نیست اما وقتی توانمندی تولید داخل وجود داشته و با مازاد تولید مواجه هستیم این واردات قابل‌توجیه نیست.
- سهم نابسامانی نظام توزیع در به‌خطر افتادن خودکفایی محصولات باغی تا چه حد است؟
باید بپذیریم که به‌دلیل مشکلات مدیریتی، ساختار توزیع محصولات کشاورزی با مشکلات بسیاری مواجه بوده و باید مسئولان این معضل را بر طرف کنند. درصورتی که سیاستگذاری عرضه محصولات کشاورزی به کارشناسان واقعی نه واسطه‌ها، دلالان و انحصارگران واگذار شود و تولید‌کننده در عرضه این محصولات دخیل باشد به‌جرأت می‌توان گفت که این امر بستر مناسبی را برای جلوگیری از زیان توأم تولید و مصرف‌کننده داخلی فراهم خواهد ساخت. چالش‌های پیش‌روی خودکفایی در تولید محصولات باغی مرتفع می‌شود اما اکنون به‌رغم تلاش تولید‌کنندگان برای افزایش تولید، نابسامانی نظام توزیع و رشد دلالی و واسطه‌گری موجب شده تا کام تولید‌کننده و مصرف‌کنندگان ایرانی از خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی شیرین نشود. به‌طور مثال در حال حاضر در فصل برداشت سیب و مرکبات باغداران مازندران نگران سلطه دلالان و واسطه‌ها بر بازار این محصولات و خرید مرکبات به پایین‌ترین قیمت و فروش آن به قیمت دلخواه در بازار هستند و ضروری است که مسئولان و نهادهای مرتبط اجازه ندهند تا واسطه‌ها و دلالان دسترنج کشاورزان را به جیب زده و سود کلانی ببرند. آذر ماه آغاز فصل برداشت مرکبات مازندران است اما هنوز هم باغداران مازندرانی گرانی نهاده‌های کشاورزی، نبود انبار نگهداری و سردخانه، مساعد نبودن شرایط آب و هوایی، بالا بودن هزینه‌های حمل‌ونقل و دستمزد کارگری و واردات مرکبات را ازجمله مهم‌ترین عوامل دخیل در فروش پیش از موعد محصولات به قیمت پایین به واسطه‌ها و دلالان قلمداد می‌کنند و در واقع سود حاصل از افزایش تولید مرکبات در این استان به جیب واسطه‌ها می‌رود و سفره تولید‌کننده بهره‌ای از رشد تولید نخواهد برد.
