با پایان یافتن نمایشگاه بیستم، مدیران وقت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در رأس آنها «سید مهدی جهرمی» مدیرعامل پیشین خانه کتاب، اعلام کردند:«پس از تجربه موفق برپایی سرای اهل قلم در نمایشگاه کتاب، سرای دائمی اهل قلم با مدیریت خانه کتاب ایران و در محل جدید ساختمان این مؤسسه دایر می‌شود». سوم مردادماه همان سال با برگزاری مراسمی در طبقه همکف ساختمان جدید مؤسسه خانه کتاب ایران، سرای دائمی اهل‌قلم گشایش یافت و تا امروز به فعالیت خود ادامه می‌دهد. ایجاد محلی برای تبادل نظر اصحاب قلم و هنرمندان، برگزاری نشست‌های تخصصی نقد و بررسی کتاب ... و دسترسی به تمامی نشریه‌های فرهنگی برای اهل قلم ازجمله برنامه‌های این سرا در آستانه افتتاح آن اعلام شده بود. با گذشت بیش از پنج سال از گشایش این سرا، با «علی شجاعی صائین» مدیرعامل کنونی خانه کتاب گفت‌وگو کرده‌ایم تا در کنار بررسی کارنامه پنج ساله این سرا، از برنامه‌های آینده مکانی جویا شویم که قرار بود به یکی از مهم‌ترین کانون‌ها و اماکن ادبی - فرهنگی ایران تبدیل شود.
- بیشتر از پنج سال است که از تأسیس سرای دائمی اهل قلم می‌گذرد، در این مدت بسیاری از اهالی قلم و فرهنگ درباره این مکان اظهارنظر کرده‌اند، برخی آن را موفق و برخی فعالیت‌های آن را ناکام دانسته‌اند. به‌عنوان مسئول خانه کتاب که سرای اهل قلم هم زیرمجموعه آن است فکر می‌کنید این مکان دائمی به اهداف خودش رسیده است؟
به‌طور قطع تمام اهداف سرای دائمی اهل قلم محقق نشده است و ما کار خودمان را به هیچ وجه خالی از نقد نمی‌دانیم. باید بگویم سرای دائمی اهل قلم هنوز هم به‌طور حتم ظرفیت‌های خالی بسیاری دارد که می‌توان آنها را به فعل رساند و ما هم برای آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم. ولی تصور من در یک نگاه کلی این است که تجربه راه‌اندازی سرای قلم یک تجربه کارا و مؤثر بوده است. به اعتقاد من این سرا توانست در مدت کوتاهی که از عمر خود سپری کرده قدم‌های خوبی در حوزه نقد و بررسی کتاب بردارد و به نوعی فرهنگ نقدپذیری را میان بخشی از اهل قلم نهادینه کند. بنابراین نفس برگزاری نشست‌های سرای اهل قلم مثبت بوده است. هر چند برای بررسی دقیق اینکه نویسندگان و متخصصان چقدر توانسته‌اند از مباحث مطرح شده در این سرا در کار حرفه‌ای خود استفاده کنند، نیاز به وقت و بحث‌های کارشناسانه دارد. در کل معتقدم سرای دائمی اهل قلم به تقویت حوزه نقد کتاب کمک کرده است.
- از ابتدا قرار بود به جز نشست‌های نقد و بررسی کتاب، فعالیت‌های دیگری هم در این سرا انجام شود مثلا قرار بود این سرا تبدیل به یک پاتوق دائمی برای اهالی قلم شود، چه شد که آن برنامه‌ها خیلی زودکنار گذاشته شدند؟
البته به‌طور کامل حذف نشده است اما قبول دارم که به شکل سابق نیست. حذف بخشی از آن فعالیت‌ها در پی یک آسیب‌شناسی بود که مجموعه همکاران من در خانه کتاب انجام دادند. امیدوارم با برنامه‌ریزی‌های جدید انجام شده و با فراهم شدن امکانات مالی و کاری از سال آینده دوباره فعالیت‌های سابق را در شکل و شمایلی جدید راه‌بیندازیم.
- یکی از انتقاداتی که به نحوه فعالیت و مدیریت این سرا می‌شود این است که در نشست‌های آن عده‌ای خاص با سلیقه‌ای نزدیک به سلایق مدیران فرهنگی حاضر می‌شوند؛ شما این انتقاد را قبول دارید؟
نه تنها در سرای اهل قلم بلکه در تمامی فعالیت‌های مؤسسه خانه کتاب ایران به جز افرادی که با اصل نظام جمهوری اسلامی ایران مشکل دارند و از خطوط قرمز عبور کرده‌اند، سایر نویسندگان، شاعران و اهالی قلم حضور دارند. چه در نشست‌هایی که تا‌کنون برگزار شده و چه در برنامه‌ریزی‌های آینده قائل به حضور عده‌ای خاص نبوده و نیستیم. اصول کاری ما این است که هر کتابی که مجوز انتشار می‌گیرد ظرفیت و امکان نقد شدن را داشته باشد و برای این کار امکانات سرای اهل قلم در اختیار آن کتاب و نویسنده‌اش قرار می‌گیرد. برای این کار هم نه شورایی وجود دارد و نه ذهنیت قبلی در کار است. به‌طور معمول برنامه‌ریزی‌ها زیرمجموعه معاونت فرهنگی خانه کتاب و توسط مدیر سرای اهل قلم صورت می‌گیرد.
- مقصودتان از افرادی که خط قرمز نظام را زیرپا گذاشتند افرادی است که مشکل حقوقی، قضایی و امنیتی دارند یا اینکه خودتان در این مورد به تشخیص می‌رسید؟
الزاما مقصودم افرادی نیست که در قوه قضاییه و نهادهای امنیتی پرونده دارند البته این افراد را هم شامل می‌شود. اما در نگاه کلی ما به‌عنوان متولی بخشی از فعالیت‌های حوزه کتاب هماهنگ با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افرادی را که مطمئن هستیم با چارچوب‌های اصلی نظام همراهی ندارند، در دایره فعالیت‌های خانه کتاب قرار نمی‌دهیم.
- اما گمان نمی‌کنید تشخیص این موضوع با قوه قضاییه است و حرکت در مسیری بیرون از آن به طرح مباحث سلیقه‌ای دامن زده و حتی به ایده کرسی‌های آزاداندیشی هم که از سوی رهبری انقلاب طرح شده لطمه وارد می‌کند؟
به هر حال هر نهادی در نظام جمهوری اسلامی برای خود یک چارچوب و رسالتی دارد که بر مبنای آن حرکت می‌کند وتصمیم‌هایش را براساس قوانین، وظایف و مسئولیت‌های خود می‌گیرد. ممیزی‌ها در آن چارچوب اعمال می‌شود و هر کس وظیفه خود را انجام می‌دهد. بیرون از دایره افرادی که به تشخیص مجموعه فرهنگی کشور با اصل نظام زاویه دارند در خانه کتاب فضای ذهنی دیگری وجود ندارد و ما به‌دنبال طرح اندیشه‌های مختلف هستیم. در اصل اختلاف سلیقه در چارچوب‌های پذیرفته شده ذات کار فرهنگی است و در فعالیت‌های ما هم به آن نگاه غیرفرهنگی نمی‌شود.
- سرای اهل قلم در بهترین شرایط یکی از اماکن فرهنگی و ادبی کشور است و به‌طور طبیعی نمی‌تواند همه انتظارات را برآورده کند؛ به‌نظر شما برای توسعه اماکن و فضاهای ادبی و فرهنگی چه نهادها و دستگاه‌هایی باید پیشقدم شوند؟
به‌طور حتم در جامعه فرهنگی بزرگ کشور و دست‌کم در حوزه فرهنگ مکتوب ما به همکاری تمام نهادهای مرتبط با فرهنگ عمومی نیاز داریم. می‌دانید که در سال گذشته 69هزار عنوان کتاب در کشور منتشر شده که از این تعداد 55درصد چاپ اول بودند. طبیعی است که اگر ما با تمام امکانات و ظرفیت هم فعالیت کنیم در سال بیش از 200عنوان کتاب را نمی‌توانیم پوشش دهیم. به‌طور کلی ایجاد چنین فضایی از عهده یک نهاد یا انجمن و مؤسسه خارج است و نیازمند همگرایی تمام نهادها و دستگاه‌های دولتی، عمومی و خصوصی است. خود من بسیار مشتاق هستم که فضاها و محافل اختصاصی نقد کتاب در حوزه‌های متنوع اجتماعی، ادبی، تاریخ، دین و دیگر حوزه‌ها شکل بگیرد. ما در حوزه نقد راه طی نشده بسیار داریم و به‌طور قطع این راه با همکاری نهادهای مختلف از حوزه هنری گرفته تا فرهنگسراها و حتی انجمن‌های ادبی و علمی طی می‌شود.
- اما فضای نقد نیاز به آزادی عمل دارد، فکر نمی‌کنید اگر نهادهای دولتی بخواهند فضای نقد فرهنگی و ادبی ایجاد کنند، به‌طور طبیعی به محدودیت کمک بیشتری کرده‌اند؟ آیا بهتر نیست نقش نهادهای دولتی و عمومی در این زمینه بیشتر حمایتی باشد تا مدیریت و تصدی؟
به‌نظر من فضای حاکم فرهنگی کشور ما هیچ محدودیت و دخالتی را برنمی‌تابد و در اصل انجمن‌ها و گروه‌های ادبی و فرهنگی نیازی به نهادهای دولتی ندارند، این را هم اثبات کرده‌اند. امروزه انجمن‌های بسیاری با تکیه بر حق عضویت اعضا اداره می‌شوند و اغلب، هم خود آنها و هم متولیان امور فرهنگی از این نوع فعالیت رضایت دارند. اما بسترسازی برای فعالیت این تشکل‌های مردم‌نهاد و انجمن‌های ادبی وظیفه متولیان است و مقصود من هم از همیاری و همکاری دستگاه‌ها درست در همین مسیر است. در کل ایجاد فضای نقد و بررسی در حوزه فرهنگی نیازمند تعامل، همکاری و تضارب آراست.
