دکتر محمد‌مهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است که مطالعه بار بیماری‌ها در ایران باید بسیار دقیق، منظم و در طول زمان انجام شود تا نتایج دلخواه و قابل‌قبولی را همراه داشته باشد. با او در دفتر کارش گفت‌وگو کرده‌ایم که در پی می‌آید.
- آیا تنها با مطالعه بار بیماری‌ها می‌توان بیماری‌ها را در ایران کنترل کرد؟
بدون شک مدیریت سلامت و کنترل بیماری‌ها براساس مطالعات مختلف صورت می‌گیرد که این مطالعات وقتی کنار هم قرار بگیرد، معنا پیدا می‌کند و تکمیل می‌شود. مطالعه بار بیماری‌ها، هم یکی از این مطالعاتی است که مزایا و محدودیت‌هایی دارد. هیچ کشوری دردنیا نیست که براساس مطالعه بار بیماری‌ها به تنهایی برنامه سلامت و کنترل بیماری‌های خود را طراحی و اجرا کند.
- مطالعه بار بیماری‌ها به‌طور مشخص می‌تواند توزیع بیماری‌ها را در کشور نشان دهد؟
مطالعه بار بیماری‌ها تنها یکی از شاخص‌های تجمیعی سلامت است بنابراین نمی‌تواند ابعاد مختلف سلامت را پوشش داده و از سوی دیگر، نمی‌تواند توزیع بیماری‌ها را نیز در کشور به درستی و دقیق نشان دهد و به همین دلیل در مطالعه بار بیماری‌ها باید با احتیاط قدم برداشت.
- آقای دکتر، تفسیر اطلاعات به‌دست آمده در مطالعه بار بیماری‌ها به چه شکل انجام می‌شود؟
یکی دیگر از محدودیت‌های مطالعه بار بیماری‌ها این است که تفسیر اطلاعات به‌دست آمده در این مطالعه، کار ساده‌ای نیست چرا که در این مطالعه باید پیش‌فرض‌های زیادی درنظرگرفته شود و محاسبه‌های دقیق صورت گیرد چراکه تغییر جزئی در یک پیش‌فرض می‌تواند نتیجه نهایی را نیز تغییر دهد.
- مطالعه بار بیماری‌ها می‌تواند وزن یک بیماری را در طول زمان نشان دهد؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که اساسا مطالعه بار بیماری‌ها نمی‌تواند تأثیر مداخلات را نشان دهد؛ به‌عنوان مثال، تصور کنید با انجام یک برنامه واکسیناسیون سراسری، یک بیماری قابل پیشگیری با واکسن را تحت کنترل درآورده و یا حتی حذف می‌کنیم و تعداد موارد بعدی را به حداقل ممکن می‌رسانیم اما آیا می‌توان مدعی شد که بار این بیماری کاهش یافته است؟ درصورتی که برنامه واکسیناسیون متوقف شود، دیری نخواهد گذشت که موارد بیماری افزایش می‌یابد؛ بنابراین مطالعه بار بیماری‌ها نمی‌تواند وزن بیماری‌ها را به‌درستی و دقیق نشان دهد.
- مطالعه بار بیماری‌ها تا چه حد می‌تواند مبنای دقیقی برای شناخت بیماری‌های خطرساز درآینده باشد؟
این مطالعه نمی‌تواند مبنای دقیقی برای شناخت بیماری‌ها در آینده ارائه کند، به این دلیل که چه بسا ممکن است یک بیماری هنگام مطالعه بار بیماری‌ها، بار بالایی نداشته باشد اما در آینده همان بیماری خطرسازشود؛ این مهم درباره برخی از بیماری‌های واگیر بسیار قابل توجه است. از طرف دیگر، مطالعه بار بیماری‌ها، حتی اگر به تفکیک استان‌ها هم انجام شود، نمی‌تواند نابرابری‌ها ی توزیع بیماری‌ها را در کشور نشان دهد.
- از لحاظ زمانی مطالعه بار‌بیماری‌ها به چه شکل باید طراحی و اجرا شود؟
بدون شک مطالعه بار بیماری‌ها زمانی می‌تواند مؤثر باشد که آن را در طول زمان محاسبه کنند؛ یعنی اینکه نشان دهند که یک بیماری در طول زمان به کدام سمت و سو حرکت می‌کند. بنابراین برای این کار باید اطلاعات زیرساختی از بیماری‌ها تقویت شود. از سوی دیگر، مطالعه باید به‌طور سیستماتیک و سازماندهی شده انجام شود چرا که به اعتقاد من، انجام مطالعات مقطعی با هزینه سنگین و تغییر در متدولوژی مطالعات زمینه‌ای ممکن است نتایج دقیقی ارائه نکند.
