اداره ثبت اختراعات آمریکا (USPTO) با انتشار آمارهایی به مقایسه میزان ثبت اختراعات کشورهای مختلف ازجمله کشورهای آسیایی پرداخته است. بر این اساس میزان ثبت اختراعات 12کشور آسیایی از سال 2009تا 2012مورد بررسی قرار گرفته است. این آمارها نشان میدهد که در سال 2012 ژاپن با داشتن دو هزار و 302اختراع در رتبه اول در میان کشورهای آسیایی قرار گرفته است.
ایران نیز در سال 2012با ثبت 16اختراع در رتبه هشتم قرار گرفت درحالیکه در سال 2011تعداد اختراعات ثبتشده ایران 21اختراع و در سال 2010 هم17 اختراع بوده است. در این میان کشور عربستان با 24مورد ثبت اختراع در سال 2012در رتبه هفتم و یک پله بالاتر از ایران قرار گرفت. این بهمعنای آن است که ایران رتبه اول خود در زمینه ثبت اختراعات در حوزه فناوری نانو در منطقه خاورمیانه را از دست داده و آن را به عربستان واگذار کرده است.
سوابق ضعیف علمی عربستان سعودی در زمینههای مختلف باعث شگفتی بسیاری از کارشناسان حوزه نانو از جهش غیرعادی این کشور در جدول ثبت اختراعات شده و این پرسش را در اذهان ایجاد کرده که آیا عربستان پیشرفت کرده یا ایران در حوزه نانو با پسرفت مواجه بوده است؟ دکتر سیدعلیرضا اشرفی استاد گروه ریاضی در پژوهشکده علوم و فناوری نانو دانشگاه کاشان با بیان اینکه کسب رتبه هفتم در آسیا از سوی عربستان از نظر من چندان عجیب هم نیست،در گفت وگو با همشهری گفت:
در یک سال گذشته تعداد زیادی از شخصیتهای طراز اول علمی جهان به دعوت دولت عربستان به این کشور رفتهاند. این افراد بهعنوان اساتید دانشگاه به عربستان سفر کرده و اختراعات خود را نیز به نام این کشور ثبت میکنند. چند وقت قبل در اینترنت درباره وضعیت علمی عربستان جستوجو میکردم، در بسیاری از جستوجوهای خود به آمار جالب توجهی برخوردم؛ تعداد زیادی از دانشمندان در عربستان زندگی و فعالیت میکنند و اگر بخواهیم یک مقایسه آماری انجام دهیم متوجه میشویم که تعداد دانشمندان این کشور حتی بیشتر از تعداد دانشمندان انگلیسی است.
در گذشته عربستان از نظر دارا بودن دانشمندان طراز اول در علوم مختلف با ایران قابل مقایسه نبود، این مسئله هم باعث تعجب من شد، هم توجه من را جلب کرد و باعث شد تحقیقاتی درباره علل این امر انجام دهم، بنابراین اسامی دانشمندان عربستانی را استخراج کردم و متوجه شدم که هیچکدام از این دانشمندان عربستانی نیستند.
بیشتر که در اینباره بررسی کردم این نکته برایم روشن شد که اغلب آنها حتی مسلمان نیز نیستند. در نتیجه برایم مشخص شد که مراکز دانشگاهی عربستان استادان اروپایی، انگلیسی و آلمانی را با حقوقهای بالا استخدام کرده اند، آنها نیز در مقابل اختراعات خود را به نام عربستان ثبت میکنند. بنابراین عجیب نیست که عربستانیها در جدول ثبت اختراعات نانو در رتبه بالاتری از ایران قرار بگیرند. این متخصص نانو درباره دلیل کاهش ثبت اختراعات نانو در ایران طی سالهای اخیر نیز گفت:
باید دید کیفیت این اختراعات چه میزان بوده است، امکان دارد کیفیت این کارها از نظر علمی بالاتر از کارها و اختراعات قبلی باشد. بنابراین صرفا به کمیت و مقدار کارهای انجام شده نباید توجه کرد. به اعتقاد من رتبه علمی واقعی ما در این زمینه کاهش پیدا نکرده است چرا که من درباره عربستان (کشور مورد اشاره در این جدول) جست و جوهای زیادی انجام دادهام و با اطمینان میگویم که پیشرفت ظاهری عربستان در این زمینه بهدلیل تولید علم در این کشور یا ثبت اختراعات دانشمندان عربستانی نیست چرا که این کشور از نظر علمی در رده پایینی قرار دارد.
اشرفی درباره دلیل کند بودن روند ثبت اختراعات ایران در حوزه نانو گفت: ما در کارهای تئوریک خوب هستیم اما در آن قسمتی که به تولید علم مربوط میشود کشور ما قوی نیست. این نیز دارای سابقه طولانی تاریخی است و کمتر پیش آمده که از نظر تولید علم قوی عمل کنیم. راهکار تقویت تولید علم در ایران نیز توسعه رشتههای بین رشتهای مانند نانو است؛ بهدلیل اینکه برای اختراعات صرفا از علوم محض استفاده نمیشود. بهعنوان مثال در اختراعات فقط از ریاضی یا فقط از شیمی و فیزیک استفاده نمیشود؛ در اختراعات درواقع از علوم بین رشتهای استفاده میشود.