آغاز نخستین کنگره‌ شعر آیینی «شفق»

دیروز مراسم تشییع خلیل عمرانی شاعر آیینی هم برگزار می شد و به همین دلیل جلسه تا حدی رنگ و بوی تقدیر از زحمات این شاعر آیینی به‌خود گرفته بود. محسن مؤمنی با تسلیت درگذشت خلیل عمرانی گفت: عمرانی از باورمندان شعر آیینی و انقلاب و ادبیات متعهد بود و به شهادت پایان‌نامه کارشناسی ارشدش که زیرنظر قیصر امین‌پور شکل یافته بود، از مدافعان شعر انقلاب محسوب می‌شود. رئیس حوزه هنری افزود: خلیل عمرانی در جاهای دوردست مثل شهرک واوان انجمن تشکیل می‌داد و شاعران جوان را تشویق می‌کرد. او همچنین درباره کنگره شعر آیینی شفق گفت: این کنگره به نام آیت‌الله محمدحسین بهجتی (شفق) شکل گرفته است.

شخصیت آیت‌الله بهجتی دارای وجوه گوناگونی بود و ما از وجه فلسفی،‌ عرفانی و فقهی شخصیت ایشان کم می‌دانیم. مؤمنی در ادامه به نقل چند خاطره درباره بهجتی پرداخت و گفت: آیت‌الله محمدحسین بهجتی (شفق) از نخستین شاعران انقلاب است که پیش از 15خرداد برای امام (ره) شعر گفته است. بعد از آن محمدعلی مجاهدی - دبیر هنری کنگره - در ضمن صحبت‌هایش گفت که این کنگره رتبه اول، دوم و سوم ندارد و فقط در بخش‌های مختلف برگزیدگانی خواهد داشت. مجاهدی همچنین با تأکید بر اهمیت قلمرو پژوهشگری اظهار کرد: آثاری از نظر کمی به‌عنوان اثر برگزیده معرفی شده اما از نظر کیفی ما را قانع نکرده است. به همین دلیل قرار است از دو چهره سرشناس شعر و ادب آیینی معاصر محمدرضا سنگری‌ در زمینه پژوهش ادب آیینی معاصر و علی موسوی گرمارودی در بخش شعر عاشورایی با توجه به خطبه‌ای که در قالب نیمایی و با محتوای عاشورایی دارند، تقدیر ‌شود.

وی زبان به انتقاد از برخی شعرهای آیینی گشود و گفت: کاستی‌ها و کم‌لطفی‌های بعضی از شاعران درباره ائمه اطهار(ع) قابل بحث است. در زمان حاضر با مشکل عجیبی مواجه هستیم که هر کس به‌خود اجازه می‌دهد عرض اندام کند و درباره ائمه سخنانی بگوید که پشتوانه تاریخی، قرآنی‌ و روایی ندارد. در حاشیه کنگره شعر آیینی شفق یک میزگرد تخصصی هم برای شعر آیینی برگزار شد که محمد زمانی اجرای برنامه را برعهده داشت. وی درباره اهمیت شعر آیینی، به دیدار مقام معظم رهبری با شاعران آیینی اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری در این جلسه فرمودند که شعر آیینی بهترین شکرانه قریحه شعر است. در این میزگرد موسوی گرمارودی، محمد علی مجاهدی، قربان ولیئی و محمد رضا سنگری حاضر بودند. موسوی گرمارودی در این میزگرد گفت: گاهی بعضی شاعران تعابیری را که برای معشوقه‌های زمینی و دوستان دبیرستانی خود به‌کار می‌برند، در توصیف ائمه(ع) استفاده می‌کنند.

این شاعر در آسیب‌شناسی شعر آیینی گفت: باید دو یادآوری مهم داشته باشیم تا نسل‌های آینده درباره این دو مهلکه مراقب باشند. یکی از این مهلکه‌ها غلو است که متأسفانه برخی از شاعران وقتی در سرازیری می‌افتند و ترمز پاره می‌کنند، یک‌دفعه می‌گویند «فاش می‌گویم زینب‌اللهی شدم» و امثال این تعبیرات که مورد نفرت ائمه(ع) است. گرمارودی سپس عنوان کرد: یکی از علل ارادت ما به اهل‌بیت(ع) این است که آنها توحید را به ما آموختند و اگر ما چیزی بگوییم که با توحید در تضاد باشد، هم به دشمنان بهانه داده‌ایم و هم باید توجه داشته باشیم که کارمان حتی اگر از سر جهل باشد، مورد نفرت ائمه(ع) است. او در ادامه گفت: باید مراقب باشیم، چرا که گاهی صنعت مبالغه با غلو اشتباه گرفته می‌شود. این شاعر همچنین گفت: مهلکه دیگر این است که باید مراقب باشیم چگونه درباره ائمه(ع) صحبت کنیم که حرمت ایشان نگه داشته شود. او سپس اضافه کرد: بسیاری از افراد در توصیف حضرت زینب(س) تعبیرات ناشایستی به‌کار می‌برند، حتی تعبیر زینب ستم‌کش در مورد کسی که مجسمه حماسه و نستوهی است، تعبیر بسیار نابجایی محسوب می‌شود. همچنین محمدعلی مجاهدی در تعریف شعر آیینی اظهار کرد: هر مقوله‌ای که به‌نحوی متأثر از منابع وحیانی، تعالیم قرآنی، آموزه‌های روایی و منابع متقن تاریخی اسلام باشد، حضورش می‌تواند به‌عنوان شهروند اصیل شعر‌ آیینی در این قلمرو به رسمیت شناخته شود. در بخش دیگری از این میزگرد، محمدرضا سنگری گفت: شعر آیینی سخت در ابهام است و کرانه‌مند نیست. او سپس با طرح چند سؤال درباره مضمون شعر آیینی عنوان کرد: آیا شعرهایی که درباره آیین‌های محلی ایران، نوروز، آیین‌های محصول، آیین‌های عروسی و غیره باشد، شعر آیینی محسوب می‌شود؟سنگری همچنین اضافه کرد: دو قلمرو وسیع شعر ستایشی و نیایشی باید به درستی مورد توجه قرار بگیرد. بعد از انقلاب آثار کمی در زمینه شعر نیایشی داریم و من یکی از شاخص‌های شعر نیایشی را محفلی و مجلسی بودن می‌دانم. او یادآوری کرد: اگر حوزه‌های حکمی را هم وارد شعر آیینی کنیم، چه چیزی شعر آیینی نیست؟ هر چیزی باید حد داشته باشد.

محمدعلی مجاهدی در پاسخ به محمدرضا سنگری گفت: اگر تعبیر شعر آیینی اشتباه باشد، من نخستین کسی هستم که اشتباه کرده‌ام؛ اما آیین، دین، مذهب، راه و طریق معنای مشترکی دارند و ما آنها را به‌خاطر این معنای مشترک یکی می‌پنداریم. آنچه مدنظر من بوده، مقوله‌هایی است که متأثر از قرآن و روایات‌ هستند. در بخش دیگری از این میزگرد، قربان ولیئی گفت: نامگذاری ژانرها و انواع ادبی مبنای علمی دارد که از قدیم وجود داشته‌ است. یک دلیل نامگذاری شعر آیینی نوجویی در نامگذاری‌هاست و دلیل دیگر خود را در بررسی شعر دینی و معنوی و حتی ژانر تعلیمی نشان می‌دهد. این شاعر ادامه داد: نگرش حداقلی به شعر دینی و معنوی این است که شعر به‌طور کلی متافیزیک است و در ادبیات جهان به ندرت می‌توان شعری یافت که با متافیزیک و معنویت بی‌ارتباط باشد. او سپس عنوان کرد: دلیل اینکه بعضی از شاعران تعداد قابل توجهی شعر درباره ائمه(ع) دارند اما شعر نبوی و توحیدی از آثار آنان غایب است، این است که وادی شعر هم به وادی تقلید و مد فرو رفته است و شاعران به ورطه کنگره‌محوری و جمع‌محوری درافتاده‌اند و به درونیات خود توجه نمی‌کنند.

ولیئی سپس با اشاره به‌نظریه مخاطب فرضی تشریح کرد: شاعر هنگام شعر گفتن ممکن است یک کنگره، یک جمع یا اهالی یک مذهب را درنظر داشته باشد و بر این اساس شمول شعر در مخاطب فرضی شاعر تعیین می‌شود. ولیئی در پایان گفت: شعر دینی تجربه معرفت دینی است وگرنه وقایع‌نگاری از عهده همه بر می‌آید. امروز جامعه بشری تشنه شعر معرفتی است.