رسانه‌های الکترونیک تهدید یا فرصت؟

 برخی از کارشناسان، تکنولوژی‌های نوین ارتباطی را تهدیدی جدی برای وسایل ارتباط جمعی سنتی می‌دانند و معتقدهستند که با پیدایش تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، وسایل ارتباط جمعی سنتی مثل مطبوعات، رادیو و تلویزیون مخاطبان خود را از دست می‌دهند و گروهی دیگر برعکس این دیدگاه معتقدهستند که نه‌تنها ظهور تکنولوژی‌های نوین ارتباطی مثل اینترنت تهدید نیست که فرصت است؛ چرا که وسایل ارتباطی سنتی برای بقای خود، با راهبردهای جدی بر غنای خود می‌افزایند. رسانه‌های الکترونیک، نوعی از تکنولوژی‌های نوین ارتباطی هستند که در عصر اطلاعات و ارتباطات به میدان آمده‌اند. این رسانه‌ها هم‌اکنون با ویژگی‌های خاص خود توانسته‌اند مخاطبان خاص خود را داشته باشند. این رسانه‌ها با بهره‌گیری از اینترنت مکان و زمان را پشت سر گذاشته‌اند. درباره رسانه‌های الکترونیک، ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های آن با دکتر علیرضا غنی‌زاده، استاد ارتباطات گفت‌وگو کرده‌ایم که در پی می‌آید.

• رسانه‌های سنتی و جدید چه‌تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟

رسانه‌های سنتی خود را با بازارهای جغرافیایی یا مخاطبان منطقه‌ای خاص تطبیق می‌دهند درحالی‌که رسانه‌های الکترونیک مرزهای جغرافیایی را از بین می‌برند و نیازها و خواسته‌های مصرف‌کنندگان را بدون درنظرگرفتن محل زندگی آنها برآورده می‌کنند. از سوی دیگر، در رسانه‌های سنتی میان پیام و مخاطب واسطه‌های متعددی وجود دارد اما در شیوه‌های نوین میان پیام و مخاطب واسطه‌ای وجود ندارد. در رسانه‌های سنتی، جریان خبری یکسویه حاکم است درحالی‌که در رسانه‌های جدید این جریان دوسویه بوده و مخاطب دیگر منفعل نیست. علاوه براین، در رسانه‌های سنتی موضوع نظارت نقش پررنگ‌تری دارد و همچنین فضایی که برای خبرها و گزارش‌ها می‌توان اختصاص داد فضایی محدود است درحالی‌که در رسانه‌های الکترونیک، فضای نامحدودی در اختیار است.

• رسانه‌های الکترونیک از چه ویژگی‌های خاصی برخوردار هستند؟

در آستانه قرن بیست‌ویکم دوران تازه‌ای برای تبادل اطلاعات در جوامع بشری آغاز شد که در حوزه وسایل ارتباط جمعی، پیدایش رسانه‌های الکترونیک، یکی از مشخصه‌های این قرن است؛ به‌طوری که تکاپوی بشر برای دستیابی آسان، کوتاه‌مدت و کم‌هزینه به اطلاعات و علاوه بر آن، امکان تجزیه و تحلیل و تبدیل آن به دانش در سال‌های پایان قرن بیستم به ثمر نشست و اینک انسان هوشمند با استفاده از سخت‌افزار و نرم‌افزار به کمک رایانه‌ها می‌تواند در زمانی بسیار کوتاه به حجم وسیعی از اخبار و اطلاعات دست یابد. در هرحال، به اعتقاد من، رسانه‌های جدید دارای سه ویژگی تعاملی بودن، غیرتوده‌ای‌بودن و ناهمزمانی در انتقال پیام هستند. تعامل دوسویه یکی از هیجان‌انگیزترین ویژگی‌های رسانه‌های الکترونیک است چراکه این ویژگی سبب می‌شود گفت‌وگوی واقعی میان خوانندگان و گزارشگران انجام گیرد. از طرف دیگر، رسانه‌های الکترونیک به‌دلیل بهره‌مندی از امکانات چندرسانه‌ای‌بودن، از پویایی بیشتری برخوردار هستند. از طرف دیگر، نزدیکی و بی‌واسطگی رسانه‌های الکترونیک، این رسانه‌ها را به رسانه‌های ایده‌آل برای انتشار اخبار داغ تبدیل کرده است. از همه اینها که بگذریم نسل جوان امروزی هم به‌دلیل ویژگی‌های خاص رسانه‌های الکترونیک با این نوع رسانه گره خورده است.

• درهرحال، هر تکنولوژی جدیدی دارای محــدودیت‌هایی نیز هست و نمی‌توان پذیرفت که رسانه‌های الکترونیک بــه‌طور کامل مزیت دارند و با محدودیت روبه‌رو نیستند. نظــر جنابعالی در این زمینه چیست؟

بلــه. دقیقا همینطور است که گــفتید. راه‌انــدازی رسانه‌های الکتـــرونیک مستلزم یــک سرمایه‌گذاری عظیم است و علاوه بر آن، رسانه‌های الکترونیک برای فعالیت مناسب نیاز مبرم به استراتژی‌های مطلوب دارند. علاوه بر این، گسترش رسانه‌های الکترونیک نیازمند توسعه و گسترش زیرساخت‌های مخابراتی و فناوری‌های ارتباطی است و تنها در این صورت دسترسی عمومی به فناوری‌های ارتباطی سبب بهره‌مندی بیشتر و همچنین گسترش روزافزون این رسانه‌ها می‌شود. نکته دیگری که باید به آن توجه ویژه کرد اینکه در زمینه چگونگی فعالیت رسانه‌های الکترونیک قوانین شفافی وجود ندارد چراکه در این زمینه قوانین مدون و جامعی تدوین شده است. دولت باید در این زمینه قوانین ویژه وضع و فعالیت این رسانه‌ها را قانونمند کند. یکی دیگر از محدودیت‌ها این است که اگر مخاطبان سواد رسانه‌ای نداشته باشند نمی‌توانند آنگونه که باید از این نوع رسانه‌ها استفاده کنند. بنابراین، داشتن سواد رسانه از الزامات استفاده از رسانه‌های الکترونیک است. از سوی دیگر، دست‌اندرکاران رسانه‌های الکترونیک نیز باید از دانش لازم در این زمینه برخوردار باشند.

• جنابعالی پیدایش رسانه‌های الکترونیک را برای رسانه‌های نوشتاری تهدید می‌دانید یا فرصت؟

پیدایش رسانه‌های الکترونیک را یک فرصت می‌دانم چرا که برخی از کارشناسان وسایل ارتباط جمعی براین باور بودند که با حضور رسانه‌های جدید، رسانه‌های سنتی مانند کتاب، مطبوعات وحتی رادیو مخاطبان خود را از دست می‌دهند یا تعداد آنها کاهش می‌یابد اما امروزه می‌بینیم که با حضور رسانه‌های جدید این اتفاق نیفتاده چراکه رسانه‌های نوشتاری با استفاده از استراتژی‌های خاص خود از قبیل گزارش‌های تحلیلی، تفسیر، تحلیل، صفحات ویژه برای مخاطبان خاص و موارد دیگر، توانسته‌اند بر غنای خود بیفزایند و مخاطبان خود را حفظ کنند و این یک فرصت است.

• برخورداری از رسانه‌های الکترونیک چه دستاوردهایی می‌تواند درپی داشته باشد؟

به‌جرأت می‌توان گفت که در عصر اطلاعات استفاده از فناوری اطلاعات بسیار حیاتی است و قدرت آینده در دستان کشورهایی است که بتوانند از تکنولوژی‌های نوین استفاده بهینه کنند. رسانه‌های الکترونیک باعث ارتقای سطح سواد عمومی، مشارکت بیشتر مردم در تصمیم‌گیری‌ها، حرکت آزاد اطلاعات و آگاهی‌سازی‌ همگانی می‌شوند.