پیش‌شرط‌های رشد علمی کشور

دکتر رضا روستاآزاد استاد دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی شریف و رئیس این دانشگاه است. گفت‌وگوی همشهری با این استاد دانشگاه درپی می‌آید:
‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌

• نظام آموزشی چه تأثیری بر دانش بنیان ‌کردن یک جامعه و توسعه آن دارد؟

اگر نظام آموزشی به روز و کاربردی باشد و به نحو صحیح و متناسب با استعدادهای انسان‌ها طراحی شده باشد می‌تواند یک کشور را از حالت بدوی رشدنیافته به حالت پیشرفته دانش بنیان تبدیل کند. در اینجا نظام آموزشی جامعه اعم از دولتی و خصوصی در مقاطع مختلف و سیستم‌های آموزشی، مهارتی و پرورشی باید با انسجام و هماهنگی با هم این کار بزرگ را انجام دهند.

• درباره سیستم‌های آموزشی، مهارتی و پرورشی توضیح دهید.

در بحث آموزش ما مبانی تئوریک شناخت جهان هستی و خلقت آموزش داده می‌شود و در بخش مهارت آموزش عملی تعامل با عالم هستی ارائه می‌شود که لزوما با مباحث نظری آن متفاوت است. در قسمت پرورشی جهان‌بینی، دید، نظر و رویکرد انسان در هستی بیان می‌شود. اگر این سه بخش درست کار کنند مجموعه منابع انسانی که در جامعه وجود دارد تبدیل به سرمایه انسانی می‌شود و چنانچه به‌صورت سیستماتیک به آن نگریسته شود با سرمایه انسانی توان آماده‌سازی‌ و پیشرفت جامعه با مقتضیات روز و توسعه آن به‌دست می‌آید.

• یک جامعه دانش بنیان چه ویژگی‌هایی دارد؟

نخستین و بدیهی‌ترین ویژگی جامعه تأمین نیازهای اولیه و ضروری خودش به‌دست خودش است یا حداقل اینکه در تعامل تجاری و بازرگانی با دنیای بیرون از خود برای تأمین نیازهای جامعه بشری به‌صورت عام مشارکت داشته باشد. به‌عبارت بهتر اگر تمام نیازهای ضروری خود را نمی‌تواند برآورده سازد در مشارکت با دنیای پیرامونی خود بخشی را از بیرون از جامعه تأمین می‌کند و متقابلا بعضی نیازهای دنیای پیرامونی را برطرف می‌سازد.

این جامعه در داخل خود هنجارهایی را ایجاد می‌کند که با کمترین هزینه و بیشترین کیفیت احتیاجات مردم را برطرف می‌کند، بنابراین مشکلاتی مانند مسائل مربوط به ترافیک، محیط‌زیست، گردش کار در دستگاه‌های دولتی و غیردولتی برای انجام کاردر یک نظام بوروکراتیک صحیح مانند دولت الکترونیک به‌صورت طبیعی به بهترین شکل حل می‌شود. مسائل مربوط به سلامت و درمان، ازدواج و تشکیل خانواده، فرزند و تربیت فرزند، تنظیم جمعیت و بهداشت خانواده در چنین جامعه دانش‌بنیانی که متکی به سرمایه انسانی برخاسته از یک نظام آموزشی منسجم و مدون و دقیق به راحتی قابل حل است و نظام نوآوری و ابتکار به‌طور صحیح شکل می‌گیرد و متناسب با زمان و ایجاد نیازهای جدید، توانمندی‌های جدید ایجاد می‌شود. علم و فناوری به نحو صحیحی رشد می‌کند و متناسب با آن کالاها و خدمات دانش بنیان شکل می‌گیرد.

• رشد علمی چنانچه گفته می‌شود بسیار سریع است ولی ما نتایج آن را در زندگی روزمره مشاهده نمی‌کنیم و مردم این رشد را احساس نمی‌کنند. درحالی‌که همانطور که اشاره کردید مردم در یک جامعه دانش بنیان احساس راحتی و آرامش می‌کنند. چرا؟

برای رفتن به سوی یک جامعه دانش‌بنیان باید مراحلی طی شود؛ در ابتدا رشد علمی باید به‌نحوی صورت گیرد که نهایتا تصور ما از خلقت و مجهولات آن اصلاح شود. تجلی این مرحله در مسائل تئوریک و نظری مشاهده می‌شود که بالاترین حد آن در قالب انتشار مقالات علمی دیده می‌شود.

این همان مطلبی است که در گفته‌ها به آن استناد می‌شود که مثلا ما مقام شانزدهم را در دنیا داریم و با همین آهنگ رشد که به استناد بعضی مراکز 11 برابر رشد جهانی است در فاصله نسبتا کوتاهی شاید تا یک دهه دیگر از نظر رشد علمی احتمال رسیدن به قدرت چهارم و پنجم دنیا را داشته باشیم. ولی باید توجه داشت که بعد از علم مرحله عمل به علم مطرح می‌شود. زمان‌های زیادی پیش می‌آید که شما علم به چیزی دارید ولی در مقام عمل نمی‌توانید از آن استفاده کنید یا توان آن را ندارید. این هنر دیگری است که معمولا در دنیای امروز به آن فناوری گفته می‌شود.

طاهره ساعدی