«شب به خیر فرمانده» در حالی با فروش 10 میلیونی با پرده خداحافظی کرد که فیلم دیگری در ژانر جنگی در حال اکران از فروش بی‌سابقه‌ای برخوردار بود.
این نوشته قرار است به بررسی فیلمی بپردازد که در کف جدول فروش ایستاده است. «شب به خیر فرمانده» به عنوان کم‌فروش‌ترین فیلم اکران نوروز، کم مخاطب‌ترین فیلم این اکران در تمام این سال‌ها به شمار می‌آید. آن هم در حالی که به لحاظ ساختار بر‌تری‌های قابل توجهی نسبت به برخی فیلم‌های روی پرده داشته است.
«شب به خیر فرمانده» دومین ساخته بلند سینمایی انسیه شاه‌حسینی است. شاه‌حسینی قبل از این فیلم، «غروب شد بیا» را کارگردانی کرد که فیلمی اجتماعی در باب مظلومیت زن بود.
«شب به خیر فرمانده» اما به عنوان تجربه‌ای در سینمای جنگ آن هم از سوی یک فیلمساز زن، فیلم متفاوتی است. رویکرد سینماگران زن به سینمای جنگ البته مسبوق به سابقه است، منتها همیشه این رویکرد بیشتر به سمت و سوی تبعات جنگ گرایش داشته، مثل «گیلانه» ساخته رخشان بنی‌اعتماد. در حالی که انسیه شاه‌حسینی در «شب‌به خیر فرمانده» دوربینش را کاملاً به فضای ملتهب جنگ برده است. همان طور که برای اولین بار یک کاراکتر زن در خط آتش حضور یافته است.
فیلم ماجرای خبرنگار زنی است که به قصد خودکشی به جبهه می‌رود ولی در آنجا با رخ دادن اتفاقاتی متحول می‌شود. یک خط داستانی که در سینمای دفاع مقدس تازگی دارد و مشابهی در هیچ فیلم جنگی ایرانی ندارد. در واقع در فیلم از زاویه‌ای تازه به پدیده جنگ نگاه شده است؛ اما چرا این نگاه تازه استقبال مخاطب را در پی نداشته است آن هم در حالی که می‌گویند دیگر فیلم جنگی روی پرده به خاطر حرف‌های تازه‌اش در سینمای دفاع مقدس، با توفیق مواجه شده است.
جالب این که در هر دو فیلم علت حضور قهرمان اصلی در جنگ، نه با انگیزه‌های آرمان‌گرایانه و دفاع از مملکت که به دلایلی دیگر است. منتها در «اخراجی‌ها» مجید سوزوکی برای رسیدن به دختر مورد علاقه‌اش به جبهه می‌آید ولی زن خبرنگار در «شب به خیر فرمانده» از سر استیصال و سرخوردگی و به قصد خودکشی به جنگ می‌آید.
جالب این که در هر دو فیلم کاراکترها در انتها و تحت تأثیر فضای جبهه متحول می‌شوند. اما این تحول هم در هر دو فیلم شکل متفاوتی دارد. تحول مجید سوزوکی لحظه‌ای است. درست مثل تحول کاراکتر دزد (امین حیایی) که با دیدن دختر بچه‌ای در معرض شیمیایی شدن، متحول می‌شود و ماسک خود را به صورت او می‌زند. در «شب به خیر فرمانده» اما زن خبرنگار، یک سفر اودیسه‌وار را طی می‌کند و به صورت بطئی متحول می‌شود.
این سیر و سلوک خبرنگار زن، با حوادثی همراه می‌شود که الزماً تمام آنها جذابیت دراماتیک ندارند، ضمن این که برخی از آنها، حتی حال و هوای فیلم را عوض می‌کنند. مثل همراهی خبرنگار با جنان زن عرب که فیلم را از ژانر جنگی به اثری مردم شناسانه با رویکرد انتقادی به وضعیت زنان در برخی قومیت‌ها، تبدیل می‌کند. به طوری که این فصل‌ها، برخی را حتی به یاد «عروس آتش» هم انداخته است.
اما چرا فیلم با استقبال تماشاگر مواجه نشده است؟
1 - فیلم با وجود خط داستانی جذابش، به اغلب بیراه‌هایی که در سر راهش قرار دارد روی خوش نشان می‌دهد. خیلی از این بیراهه‌های روایی قرار بوده در خدمت تحول کاراکتر خبرنگار باشد. در واقع شاه‌حسینی داستان را فدای شخصیت‌پردازی کرده در حالی که این دو باید در خدمت یکدیگر باشند. پراکندگی داستانی و آشفتگی روایی یکی از مشکلات «شب به‌خیر فرمانده» است.
2 - تنها بازیگر شناخته شده فیلم لادن مستوفی است که تازه او هم بازیگری نیست که اصطلاحاً گیشه داشته باشد. این را مقایسه کنید با انبوهی از بازیگران محبوب و پولساز در «اخراجی‌ها» که سهم عمده‌ای در توفیق تجاری‌اش داشته است.
3 - «شب به‌خیر فرمانده» فضایی جدی و تلخ دارد. سال‌هاست که ثابت شده نمایش تلخی‌ها برای تماشاگر ایرانی جذابیت ندارد. مگر اینکه به صورت مصداقی خلافش ثابت شود. فضای جدی و گاهی اوقات تراژیک «شب به‌خیر فرمانده» به مذاق تماشاگر خوش نیامده است.
4 - فیلم در بیشتر اوقات نمایشش فقط 4 سالن سینما را در اختیار داشت. البته فروش فیلم آن قدر ناامیدکننده بود که خیلی زود بیشتر سینماهایش را از دست داد. تعداد کم سالن‌‌های نمایش‌دهنده را عده‌ای جزو عوامل شکست فیلم در گیشه قلمداد کرده‌اند.
منتها کافی است فروش «شب به‌خیر فرمانده» را در سینما استقلال واقع در میدان ولیعصر (یکی از پرترددترین نقاط شهر) بررسی کنیم تا به نتایج دیگری برسیم. نتایجی مثل اینکه «شب به‌خیر فرمانده» فاقد حداقل جذابیت‌ها برای کنجکاوی تماشاگر گذری بوده است.
5 - با این همه نه فتح گیشه دلیلی بر ارزشمند بودن یک فیلم است و نه شکست تجاری، به معنای بی‌ارزش بودن فیلمی.
شاه‌حسینی راست می‌گوید که نفروختن یک فیلم نافی ارزش‌های هنری آن نیست.
کسی که کمی از سینما شناخت داشته باشد می‌تواند این نکته را تشخیص دهد که «شب به‌خیر فرمانده» با وجود تمام لکنت‌های بیانی و ضعف‌های تکنیکی، به هر حال با سینما نسبت برقرار می‌کند. کاری که برخی از فیلم‌های روی پرده از عهده‌اش برنیامده‌اند.
