این نظام در طول تاریخ نشیب و فرازهای زیادی را به‌خود دیده است، اما مسلما وضعیتی که اکنون در آن قرار گرفته از بسیاری جهات کم‌سابقه یا حتی بی‌سابقه است. اعلام بازنشستگی پاپ بندیکت شانزدهم به‌دلیل خستگی و کبر سن بسیاری از کاتولیک‌ها و غیرکاتولیک‌ها را شگفت‌زده کرد. تغییر پاپ به‌علتی جز مرگ در تاریخ بلند این نهاد، بسیار کم پیش آمده است؛ چنین تحولی دست‌کم در شش قرن گذشته سابقه نداشته است. آخرین پاپی که پیش از مرگ استعفا کرد، پاپ گریگوری دوازدهم بود که در سال 1415 از این منصب کناره گرفت تا از عمق‌گرفتن اختلاف بین مدعیان پاپی جلوگیری کند.
پاپ بندیکت شانزدهم یا جوزف راتسینگر در سال2005 و پس از مرگ پاپ‌ژان پل دوم به جانشینی وی برگزیده شد. وی تا پیش از این سمت، در دربار واتیکان خدمت می‌کرد و از نزدیک شاهد فعالیت پاپ ژان پل دوم بود که تدریجاً در طول 26سال بر اثر کهولت، کمرنگ‌تر می‌شد. بندیکت شانزدهم بارها تأکید کرده بود که اگر و هر‌گاه احساس کند از برآوردن الزامات رهبری بیش از 1/2میلیارد کاتولیک جهان ناتوان است، از این سمت کناره می‌گیرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که تجربه کار در کنار ژان پل دوم وی را به این نتیجه رسانده که پاپ ضرورتاً نباید تا آخر عمر و به‌رغم ضعف قوای جسمانی در این سمت باقی بماند. قلب پاپ با دستگاه ضربان‌سازی کار می‌کند که سه‌‌ماه پیش باتری آن با جراحی عوض شد. وی چهره‌ای متفکر در کلیسای کاتولیک محسوب می‌شود که کتاب‌های چندی در زمینه‌های مختلف نوشته است.
چالش‌های جاری کلیسا
تصمیم پاپ بندیکت شانزدهم با واکنش احترام‌آمیز بسیاری از محافل روبه‌رو شد که این امر را نشان‌دهنده آن دانستند که بندیکت شانزدهم نیازهای کلیسا را بر خواسته‌های خود مقدم دانسته است. اعلام استعفای پاپ بندیکت شانزدهم زمانی صورت می‌گیرد که کلیسای کاتولیک یا کلاً مسیحیت با چالش‌هایی چند روبه‌رو است و شاید مهم‌ترین چالش آن، تغییر پایگاه سنتی آن از اروپا به آمریکای جنوبی باشد. قرن‌ها اروپا خاستگاه اصلی پیروان کاتولیک بود اما در سال‌های اخیر با کاهش توجه مردم اروپا به دین و رشد اسلام در این قاره، پرسش‌های مهمی درباره جایگاه و کارکرد کلیسا مطرح شده است. اکنون بیشترین پیروان کاتولیک در آمریکای جنوبی و در کشورهایی همچون برزیل هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که شمار مسلمانان در اروپا از 29/6میلیون نفر در سال1990 به 44/1میلیون نفر در سال2010 رسیده است و انتظار می‌رود این رقم تا سال2030 به 58میلیون نفر برسد. مسلمانان اکنون حدود شش درصد جمعیت اروپا را تشکیل می‌دهند؛ نسبتی که تا سال 2030به هشت درصد خواهد رسید. بیشتر مسلمانان اروپا در شرق این قاره و در کشورهایی همچون آلبانی و بوسنی زندگی می‌کنند اما بیشترین رشد شمار آنان در کشورهایی همچون فرانسه، انگلیس، ترکیه، ایتالیا و سایر کشورهای شمال، غرب و جنوب اروپا اتفاق خواهد افتاد. روابط پاپ بندیکت شانزدهم با جهان اسلام چندان حسنه نبود. وی در سپتامبر 2006در سخنرانی خود در ریجنزبورگ در آلمان از یکی از امپراتوران بیزانس نقل قول کرد که برخی آموزه‌های پیامبر را غیرانسانی خوانده بود؛ به‌خصوص فرمان ایشان برای گسترش اسلام از طریق شمشیر. این سخنان باعث ناخشنودی جهان اسلام از وی شد.
موضوع رسوایی‌های اخلاقی کشیش‌ها و اسقف‌ها و مسئله ارتباط جنسی آنان با کودکان از دیگر مسائل تنش‌زا در دوره پاپی بندیکت شانزدهم بود. ظرف چند‌ماه در سال2010، هزاران نفر در اروپا، استرالیا و آمریکای جنوبی پا پیش گذاشتند و گفتند که در کودکی کشیش‌ها به آنان تجاوز کرده‌اند. اسناد نشان می‌داد که واتیکان به خوبی از این مشکل آگاه بود اما چندین دهه آن را نادیده گرفته و حتی گاه کشیشانی را که می‌خواستند کار درست را انجام دهند، توبیخ کرده بود. کلیسای کاتولیک مجبور شد حدود دومیلیارد دلار غرامت برای حل و فصل شکایات مربوط به سوءاستفاده‌های جنسی شماری از کشیش‌ها از کودکان بپردازد. اما پاپ هرگز اقدامی علیه کشیشانی که در این ماجرا یا پرده‌پوشی آن دست داشتند، نکرد. ماجرای افشاگری اسناد درونی واتیکان موسوم به واتی‌لیکس از دیگر چالش‌های بزرگ دوره دویست و شصت و پنجمین پاپ بود. مطبوعات ایتالیا اسنادی را درباره بانک واتیکان و کشمکش‌های قدرت در دربار مذهبی واتیکان منتشر کردند که تأثیر منفی زیادی در افکار عمومی مردم به‌جا گذاشت و بعداً معلوم شد که این اسناد از جانب پائولو گابریل پیشخدمت مخصوص پاپ به بیرون درز کرده بود. وی به اتهام در اختیارداشتن اسنادی که به وی مربوط نبود، بازداشت و به زندان محکوم شد اما پاپ نهایتاً وی را عفو کرد.
دلایل کناره‌گیری پاپ
درباره دلیل استعفای پاپ مطالب زیادی نوشته شده است. برخی مسائلی همچون رسوایی جنسی کشیشان را در این تصمیم‌گیری بی‌تأثیر نمی‌دانند و برخی دیگر به نقطه‌ای در سابقه پاپ اشاره می‌کنند که کمتر به آن پرداخته شده است. وی تأیید کرده بود که در جوانی به خدمت سازمان جوانان هیتلر درآمده بود. وی از این دوره به‌عنوان دوره‌ای تاریک یاد کرده است. اما یکی از عجیب‌ترین مسائلی که در این میان مطرح شده اشاره به اسقفی به نام مالاچی است که در سال1140 پیش‌بینی کرد که صد و یازدهمین پاپ یعنی پاپ بعد از بندیکت شاهد فروپاشی کلیسا خواهد بود. ماجرای واتی‌لیکس هم از دلایلی است که در تصمیم‌گیری وی برای استعفا مهم شمرده می‌شود.
پاپ همیشه مایل بود چهره پاپی بی‌میل را از خود به نمایش بگذارد؛ فردی کتابخوان و خجل که ترجیح می‌داد در کوهستان آلپ گوشه عزلت گزیند و از نگاه مردم پنهان شود. این روحانی آلمانی که رسالت خود را احیای مسیحیت در اروپای سکولار می‌دانست، به‌طور فزاینده‌ای فرتوت شده طبعاً جنجال رسوایی جنسی کشیشان که در دوران طولانی پاپی ژان پل دوم رشد کرد و در دوره وی منفجر شد و خیانت پیشخدمتش به وی در احساس پیری وی بی‌تأثیر نبود. روزنامه نیمه‌رسمی واتیکان نوشت تصمیم بندیکت برای کناره‌گیری، حدود یک سال پیش و پس از سفری خسته‌کننده به مکزیک و کوبا شکل گرفت.
اعلام استعفای بندیکت شانزدهم واتیکان را با واقعیت بی‌سابقه‌ای روبه‌رو کرده است؛ یعنی چگونه دو پاپ همزمان زنده باشند. مقامات واتیکان می‌گویند که دارند روی جزئیات بسیاری از مسائل حل و فصل نشده کار می‌کنند. مثلاً معلوم نیست از این پس بندیکت شانزدهم چه جایگاه و نقشی در واتیکان و ساختار سلسله مراتبی کلیسای کاتولیک رومی خواهد داشت. آنچه تا به حال معلوم شده، این است که بندیکت شانزدهم در فرایند انتخاب جانشین خود به هیچ وجه دخالت نمی‌کند و در خانه‌ای در چارچوب دیوارهای واتیکان سکنی خواهد گزید.
ویژگی های پاپ بعدی
مدت کوتاهی از اعلام بازنشستگی پاپ نگذشته بود که گمانه‌زنی‌ها درباره پاپ بعدی و ویژگی‌های آن آغاز شد. محافل واتیکان معتقدند که پاپ آتی باید دست‌کم دو ویژگی داشته باشد؛ نخست جذابیت نزد رسانه‌ها و جذبه شخصیتی برای جلب کاتولیک‌های بدون عمل و گروندگان بالقوه،همین محافل خاطرنشان می‌کنند که پاپ جدید باید سفرهای متعدد را با فراست مدیریتی درهم بیامیزد تا به سال‌ها جنگ درونی در دولت واتیکان که چهره پاپ بندیکت شانزدهم را مخدوش کرد، پایان دهد. پس از اعلام بازنشستگی پاپ، بحث‌های زیادی درباره موضوع‌های مهم کلامی و عملی که فراروی جانشین وی قرار دارد، آغاز شده است؛ موضوع‌هایی همچون چگونگی واکنش کلیسا به رشد اسلام در اروپا و گذر کردن از بحران سوءاستفاده جنسی که بنیان کلیسا را به‌مدت یک دهه به لرزه درآورد. به گفته منابع داخلی واتیکان، توانایی کلیسا برای مواجهه با این چالش‌ها به توانایی پاپ جدید برای پایان دادن به جناح‌گرایی در میان کاردینال‌ها و ارسال پیام خوش‌بینی به جهان بستگی دارد.
انتخاب پاپ
انتخاب پاپ جدید هیچ فرایند رسمی نامزدی ندارد اما 117کاردینالی که از روز پس از کناره‌گیری پاپ 85ساله در واتیکان تشکیل جلسه می‌دهند، از حالا در حال بررسی نامزدهای مطرح هستند. نخستین نشست آنان روز 11اسفند برگزار می‌شود. آنان هر روز تشکیل جلسه خواهند داد و درباره مسیر آتی کلیسا صحبت خواهند کرد و در خلال ناهار و شام به سنجش شخصیت، استعداد و تجارب یکدیگر خواهند پرداخت، اما بی‌تردید به جغرافیا، سبک و رویکرد عقیدتی نیز توجه خواهند کرد. براساس قانون کلیسا، مجمع سری کاردینال‌ها برای انتخاب پاپ جدید می‌تواند 25 اسفند برگزار شود اما سخنگوی واتیکان خاطرنشان کرده است که این نشست ممکن است زودتر برگزار شود. براساس قانون کلیسا، انتخاب پاپ جدید دست‌کم 15روز پس از مرگ پاپ قبلی صورت می‌گیرد اما از آنجا که بندیکت شانزدهم کناره‌گیری خود را از قبل اعلام کرده است، احتمالاً کاردینال‌ها از حالا رایزنی‌های خود را آغاز کرده‌اند.
117کاردینالی که در واتیکان گردهم خواهند آمد از تمام مناطق جهان هستند اما توزیع جغرافیایی آنان متفاوت است. بیشترین شمار کاردینال‌ها از اروپا هستند و ایتالیا که منزلگاه واتیکان است، بیشترین کاردینال را در این جمع دارد. 67 نفر از این کاردینال‌ها منصوب بندیکت شانزدهم و 50 نفر منصوب ژان‌پل دوم هستند. میانگین سن این کاردینال‌ها 72 است اما برای رأی دادن، آنان باید کمتر از 80سال داشته باشند.
نامزدهای پاپی
هنوز با قطعیت نمی‌توان درباره کاردینال‌هایی که از بخت بالاتری برای جانشینی بندیکت شانزدهم برخوردارند، سخن گفت. اما در محافل رسانه‌ای از چند نفر به‌عنوان کسانی نام برده می‌شود که بالقوه از اعتبار لازم برای جانشینی وی برخوردارند. بسیاری محافل رسانه‌ای، کاردینال انجلو اسکولا 71ساله را پیشتاز کاردینال‌های ایتالیایی می‌دانند. وی چهره‌ای علمی است که به انگلیسی و چند زبان دیگر مسلط بوده و اکنون سراسقف میلان است. با وجود اینکه وی دارای ویژگی‌های شخصیتی و مهارت‌های زبانی لازم برای ایفای وظایف پاپ در عصر رسانه‌هاست، علایق فکری وی نشان‌دهنده شخصیتی است که از نظر دیگر کاردینال‌ها ممکن است شبیه جوزف راتسینگر پیش از تصدی سمت پاپی باشد. جوان‌ترین نامزد پاپی، کاردینال لوئیس آنتونیو تاگل 55ساله و اهل فیلیپین است. به‌نظر می‌رسد که موضوع سن تأثیر قابل‌توجهی بر ملاحظات کاردینال‌ها برای انتخاب پاپ جدید داشته باشد. ژان پل دوم هنگام برگزیده‌شدن به‌عنوان پاپ 57ساله بود و در سال‌های اولیه فعالیت خود در این سمت توانست با سفرهای متعدد به اقصی نقاط جهان، نقش مهمی در جلب کاتولیک‌ها ایفا کند. طبعاً عامل سن به نفع تاگل است.
اما محافظه‌کاری عمیق حاکم در میان مجمع کاردینال‌ها ممکن است همای بخت را بر دوش وی ننشاند. کاردینال مارک اوله 68ساله و اهل کبک در کانادا در جایگاه سوم قرار دارد. وی بسیار محافظه‌کار است و زمانی گفته بود پاپ بودن کابوس است. از این‌رو، چه بسا وی خواهان این سمت نباشد. در جایگاه چهارم کاردینال پیتر اپایه تاکسون 64ساله قرار دارد که پیشتاز نامزدهای آفریقایی به‌شمار می‌رود. وی علاقه‌ای خاص به گفت‌وگوی بین ادیان دارد. انتخاب وی به این معنا خواهد بود که مجمع کاردینال‌ها چهره کلیسای کاتولیک را به جانب آفریقا می‌گرداند که اکنون خاستگاه جمعیت جوان کاتولیک دنیاست. کاردینال تیموتی دولان 62ساله و اهل نیویورک در جایگاه آخر قرار دارد. اما پاره‌ای از کارشناسان معتقدند با توجه به آنکه رسوایی سوءاستفاده جنسی کشیشان از کودکان از آمریکا سرچشمه گرفت، بعید به‌نظر می‌رسد این چهره کلیسای آمریکا بخت بلندی برای تصدی این سمت داشته باشد.
