آیا اکوتوریسم بدون درنظر گرفتن حفاظت و مراقبت از طبیعت معنا دارد؟ گردشگران و طبیعت گردها چگونه قادر به حفاظت از محیط‌زیست طبیعی در سفرهای خود خواهند بود؟ راهنمایان گردشگری چه نقشی در آموزش گردشگران برای احترام به طبیعت و حفاظت از آن به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم اکوتوریسم دارند؟ اینها سؤالاتی است که هوشنگ ضیایی استاد دانشگاه و متخصص اکوتوریسم، اسماعیل کهرم پرنده‌شناس و محمد علی اینانلو مدیر مؤسسه طبیعت به آنها پاسخ می‌گویند.
دکتر ناصر کرمی مدرس طبیعت‌گردی که هدایت پانل تخصصی محیط‌زیست و گردشگری پایدار را برعهده داشت به شعار سال گذشته سازمان جهانی جهانگردی با عنوان «توریسم و انرژی پایدار» اشاره می‌کند و می‌گوید: به‌منظور حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی در صنعت گردشگری باید نقش راهنمایان گردشگری به‌صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد.
کرمی با تأکید بر اینکه سرنوشت هزاران هکتار از زیستگاه‌های کشور در اکوتوریسم در اختیار راهنمایان گردشگری است بر لزوم آموزش زیست‌محیطی راهنمایان و همچنین معلوم کردن گردشگران به حفظ محیط‌زیست در سفرهای طبیعت گردی تأکید کرد.
ترس بی‌مورد از طبیعت
هوشنگ ضیایی متخصص اکوتوریسم و پایه‌گذار رشته طبیعت گردی در دانشگاه نیز ازجمله کارشناسانی است که معتقد است ناآگاهی شهروندان نسبت به محیط‌زیست کشور موجب ترس بی‌مورد آنها از طبیعت و حیوانات شده است. ضیایی می‌گوید: در مورد حیوانات و جانوران موجود در طبیعت یک ترس پنهان در میان همه ایرانی‌ها وجود دارد. مردم تصور می‌کنند خرس‌ها، آدم‌ها را می‌دزدند یا مارمولک‌ها سمی هستند درحالی‌که چنین نیست و چون مردم ایران با طبیعت بیگانه شده‌اند و علاقه‌ای به طبیعت ندارند احساس دشمنی با حیوانات دارند.
به گفته متخصص طبیعت گردی ، ترس بی‌مورد از حیوانات در ایران بسیار بیش از آن چیزی است که در دیگر کشورهای جهان وجود دارد. ضیایی به انتشار تصاویر مربوط به کشتار خرس‌ها در سمیرم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: به اعتقاد من مقصر اصلی اتفاقاتی که در رابطه با طبیعت ایران رخ می‌دهد سازمان محیط‌زیست کشور است که به مردم رفتار با طبیعت را آموزش نمی‌دهد.به گفته ضیایی، مشکل کنونی کشور وجود گردشگر پایدار نیست بلکه مشکل در از بین رفتن طبیعت و آثار باستانی است و تنها افرادی که می‌توانند مردم را آموزش بدهند همین تور لیدرها هستند که نقش مهمی در راهنمایی مردم دارند.
ضیایی همچنین با اشاره به عبور هزاران درنای طناز و معمولی از فراز ارومیه گفت: اگر مردم علاقه‌مند به دیدن عبور درناهای مهاجر باشند و برای دیدن آنها به این منطقه از کشور سفر کنند، مردم محلی نیز متوجه ارزش عبور این پرندگان از ارومیه می‌شوند و خودشان از طبیعت محافظت می‌کنند. این استاد دانشگاه، راهنمایان تور را مروجین حمایت از محیط‌زیست و حیات وحش کشور خواند که نقش مهمی در حفظ محیط‌زیست دارند.
راهنمایان تور؛ ابزار آگاهی گردشگران
دکتر اسماعیل کهرم پرنده نگر و کارشناس محیط‌زیست اما با طرح این سؤال که آیا واقعا علاقه‌مندی به خرس‌ها و درناها به مردم آموزش داده شده است، وظیفه راهنمایان تور را بسیار مهم دانست.کهرم گفت: تور لیدرها باید از هر وسیله‌ای برای افزایش آگاهی گردشگران استفاده کنند.
کهرم با تأکید بر روی آوردن گردشگران به اکوتوریسم افزود: گردشگر خارجی برای دو هدف اصلی به ایران می‌آید؛ یکی دیدن فولکلور و فرهنگ مانند دیدن مسجد شاه و خانه طباطبایی‌ها و دیگری برای مشاهده عوارض طبیعی مانند تالاب میانکاله و دریاچه ارومیه؛ بنابراین حفظ این منابع چه فرهنگی چه طبیعی وظیفه دولت و ملت است.
وی با طرح این سؤال که چگونه می‌توان گردشگر را به ارومیه آورد و دریاچه خشک ده را به او نشان داد؟ گفت: با کمال تأسف باید بگویم که در بسیاری مواقع نمی‌دانیم چگونه باید از مواهب طبیعی مراقبت و از آنها استفاده کنیم.کهرم همچنین با ابراز نگرانی نسبت به حضور گردشگر ناپخته و ناآشنا به سفرهای طبیعت گردی در طبیعت گفت: متأسفانه در این سال‌ها دانسته‌ایم هر سایت طبیعی که در طبیعت گردی معرفی شد با حجم زیادی از گردشگر مواجه و مملو از زباله شده است.
وی گفت: چنان نگران وضعیت محیط‌زیست کشور هستیم که مناطق بکر طبیعی را از نظرها پنهان می‌کنیم و حتی نمی‌گوییم پلنگ هایمان کجا زندگی می‌کنند تا کشته نشوند. در مناطق طبیعی نیز همین حالا ببینید انبوه زباله در جنگل ابر چگونه تلنبار شده است.
کهرم با کلیدی خواندن نقش تورلیدرها در سفرهای طبیعت‌گردی به‌منظور آموزش برخورد با طبیعت به گردشگران گفت: سفرهای طبیعت‌گردی باید به‌گونه‌ای باشد که گویی گردشگران واقعا به مدرسه رفته‌اند و در پایان سفر بدانند که گیاهان چنان ارزشمند هستند که حتی برای یک قلمه زدن هم نباید شاخه آنها را شکست. تور لیدرها باید ناهنجاری‌ها را اصلاح کنند و گردشگران بدانند حتی رودخانه‌ها همچون موجودی زنده هستند که نباید در دهانشان بطری‌های پلاستیکی ریخت.
نگهبانان فرهنگ و طبیعت ایران
محمدعلی اینانلو دیگر سخنران حاضر در این نشست تخصصی نیز در سخنانی گفت: تلویزیون آموزش واقعی به مردم نداده است و باید از سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان متولی اصلی محیط‌زیست نیز ایراد گرفت که چرا سال‌هاست نتوانسته در موضوع اعمال قانون موفق باشد.
وی گفت: حفظ و نگهداری محیط‌زیست تنها وظیفه سازمان محیط‌زیست نیست و حفاظت از محیط‌زیست وظیفه همه ماست.اینانلو گفت: در کشوری زندگی می‌کنیم که پیامبرش تمامی زیبایی‌های روی زمین را نشانه‌های خداوندی دانسته و گفته که هرکس شاخه درختی را بشکند بال فرشته‌ای را شکسته است. حالا چگونه است که اینچنین درختان را قطع می‌کنیم؟
اینانلو ادامه داد: آن کس که بر سنگ‌نگاره‌های ساسانی با رنگ یادگاری می‌نویسد همان شخصی است که شاخه سوسن و چلچراغ را می‌شکند و شکم خرس‌ها را پاره می‌کند. وی همچنین راهنمایان گردشگری را مبشرین نگاهداری و نگاهبانی از طبیعت و فرهنگ ایران خواند.
