درهرحال در عصر دانایی، باید در جهت رسیدن به توسعه علمی مطلوب گام‌های اساسی و اثرگذار برداشته شود. اما توسعه علمی نیاز به چه لوازم ساختاری دارد و برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب چه باید کرد؟
دکتر سعید حبیبا، سرپرست مرکز تجاری‌سازی و مالکیت فکری پارک علم و فناوری دانشگاه تهران به همشهری گفت: ایران در زمینه توسعه علمی، توانمندی‌های بالایی دارد به‌طوری که در سال‌های اخیر، در زمینه چاپ مقالات ISI در ژورنال‌های بین‌المللی و همچنین ثبت پتنت‌های بین‌المللی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌ایم. در سال2011، تعداد 26پتنت توسط ایرانیان به ثبت رسید. علاوه براین، موفقیت‌های ما در زمینه شبیه‌سازی و انرژی هسته‌ای و موارد دیگر، همه شواهدی است که نشان از توانمندی ایران در زمینه‌های علم و فناوری دارد.
رئیس مؤسسه حقوق تطبیقی دانشگاه تهران افزود: از آنجا که در ایران حدود سه‌میلیون دانشجوی در حال تحصیل وجود دارد باید از این پتانسیل استفاده کرد و با برنامه‌ریزی مناسب و توجه بیشتر به این قشر، به روند توسعه علمی در کشور شتاب بخشید.
دکتر حبیبا تصریح کرد: گرچه در زمینه توسعه علمی در کشور موفقیت‌های خوبی داشته‌ایم اما به اعتقاد من، برای اینکه به نقطه مطلوب برسیم باید همچنان تلاش کنیم. یکی از راهکارهای مهم در این زمینه، جذب استادان برجسته در دانشگاه‌هاست.
او افزود: فراهم آوردن امکان دسترسی به منابع و نشریات علمی دنیا می‌تواند به روند توسعه علمی در کشور کمک کند چرا که این دسترسی سبب می‌شود تا پژوهشگران و محققان در زمینه علم روز جهان اطلاعات جدیدی به‌دست آورند و علاوه براین، محققان و پژوهشگران بتوانند بر نتایج تحقیقات انجام شده در دنیا اشراف داشته باشند و درصورت لزوم از نتایج آن تحقیقات استفاده کنند.
ضرورت رصد پیشرفت‌های علمی دنیا
سرپرست مرکز تجاری‌سازی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران افزود: آنچه مسلم است نباید چون به پیشرفت‌های قابل‌قبولی رسیده‌ایم، مغرور شویم بلکه باید همچنان پیشرفت‌های علمی دنیا را رصد کرده و پس از آن، متناسب با رصدها سیاستگذاری کنیم.
او افزود: نکته قابل تأمل آن است که ما ابتدا باید هدف خود را مشخص کنیم و ببینیم که در چه‌زمینه‌هایی نیاز و پتانسیل بالایی داریم و در همان مسیر سرمایه‌گذاری کنیم. به‌عنوان نمونه، الان آنچه در دنیا اهمیت دارد توجه به بیوتکنولوژی است چرا که از بیوتکنولوژی به‌عنوان انقلاب سوم در قرن بیستم یاد شده است. از سوی دیگر، از آنجا که کشورهایی مثل کانادا و آمریکا برای حل بسیاری از مشکلاتشان مثل بروز خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و رشد جمعیت از بیوتکنولوژی بهره گرفته‌اند ما نیز با توجه به پتانسیل‌های بالایی که در زمینه بیوتکنولوژی در کشور داریم می‌توانیم از این پتانسیل استفاده بهینه کنیم.دکتر حبیبا خاطرنشان کرد: رصد و پس از آن سیاستگذاری مناسب درباره علم روز دنیا راهکاری مؤثر برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب در ایران است.
لزوم توجه به اصل ارتباطات علمی
دکتر حمید غیدی، استاد ارتباطات دانشگاه در این‌باره به همشهری گفت: اگر بخواهیم از نگرش سیستمی به توسعه علمی نگاه کنیم ابتدا باید نهاد علم را به‌طور دقیق مورد بررسی قرار دهیم. او افزود: متأسفانه توسعه علمی در ایران معطوف به کمیت‌هاست. این کمیت‌ها در عناصر درون نهاد علمی، سخت‌افزار و نرم‌افزار را دربر می‌گیرد ولی در کیفیت در اغلب رشته‌ها اختلاف فاحش وجود دارد.
دکتر غیدی اظهار داشت: در توسعه علمی نباید از اصل ارتباطات علمی غافل بود که این امر نیز ناظر به دوبعد درون‌نهادی مثل اصحاب علم و برون‌نهادی مثل عامه مردم است و به اعتقاد من، در ایران در هر دوبعد درون و برون نهادی در این ارتباط گسست وجود دارد. اگر چه در توسعه علمی در بسیاری از رشته‌ها در بعد شاخص‌های کمیتی مثل فضاهای آموزشی، تعداد دانشجو و تعداد استادان وضعیت مطلوب است اما در بعد کیفیتی یک اختلاف فاحش با شاخص‌های کمیتی وجود دارد که همین امر موجب گسترش پدیده اقتباس از دنیای غرب شده و به همین دلیل تولید نظریه و نظریه‌پردازی در حوزه‌های علوم انسانی در ایران نادر است. به‌عنوان نمونه، تولیدات علمی مثل کتاب بیشتر جنبه اقتباس و تدوین دارد و تالیف اساسا در بسیاری از رشته‌ها وجود ندارد. این استاد دانشگاه تصریح کرد: تا زمانی که ارتباط منسجم و جوشش فکری میان اصحاب فکر وجود نداشته باشد و هرکس تنها با محفوظات خودش به سمت توسعه ذهنی خود حرکت کند، به‌طور قطع و یقین ما در توسعه علمی به نتیجه‌ای نخواهیم رسید. از سوی دیگر، این مشکل با همایش و سمینار هم برطرف نخواهد شد و در این زمینه نیاز به بازنگری داریم بنابراین، به‌روزکردن سریع سطح دانش ضروری است.دکتر غیدی گفت: برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب، شتاب‌گرفتن به سوی علم روز جهان در رشته‌های علوم انسانی یک امر ضروری است.
تقویت ظرفیت‌های علمی
دکتر اکرم قدیمی، رئیس انجمن ترویج علم ایران نیزاظهار داشت: از آنجا که برای رسیدن به توسعه پایدار توجه به توسعه علمی ضروری است، به همین لحاظ باید برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب بسترهای مناسب فراهم شود. باید از علم به‌عنوان بستری برای توسعه استفاده کرد.
او افزود: در بحث مربوط به توسعه علمی باید از تمام ظرفیت‌های علمی استفاده و سپس آنها را تقویت کرد چرا که توسعه علمی مطلوب توسعه‌ای است که در آن به کیفیت توجه شود؛ بنابراین برای رسیدن به این مهم، نباید تنها به تعداد مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و تعداد دانشجو بسنده کرد بلکه باید همزمان و متوازن با آن، به کیفیت نیز توجه کرد.
توجه به پژوهش در دانشگاه‌ها
حافظ شیرازی‌نوری، معاون آموزشی یک واحد دانشگاهی نیز گفت: از آنجا که دانشگاه‌ها کانون توسعه هستند، بنابراین توجه به دو‌مقوله آموزش به شکل مطلوب و مهم‌تر از آن پژوهش، به‌ویژه پژوهش‌های کاربردی، می‌تواند به توسعه علمی کشور کمک کند.شیرازی افزود: یکی از راهکارهای مؤثر برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب آن است که روحیه تحقیق و پژوهش را بین دانشجویان و حتی دانش‌آموزان تقویت کنیم چراکه پژوهش از عناصر توسعه علمی محسوب می‌شود.
تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان
حسن بابایی، کارشناس مسائل آموزشی نیز گفت: به اعتقاد من تبدیل ایده به محصول یکی از اقدامات مؤثری است که می‌تواند در جهت کمک به توسعه مطلوب علمی در ایران مفید باشد. به سخن دیگر، تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه و توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان نیز از دیگر راهکارهای اثرگذار برای رسیدن به توسعه علمی است. او افزود: تقویت و حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان و علاوه بر آن توجه به انجمن‌های علمی ازجمله راهکارهایی است که به‌نظر می‌رسد برای رسیدن به توسعه علمی مطلوب باید به آنها توجه کرد.
