این گزارش اکنون به اظهارات مطرح شده درخصوص بافت تاریخی اردکان از سوی دوستداران میراث فرهنگی اردکان و وجود خانه‌های ایلخانی در این شهر می‌پردازد. روزنامه همشهری در یک‌ماه اخیر خبرهایی درخصوص تخریب بافت تاریخی اردکان در محله کوشکنو منتشر کرده بود که براساس آنچه دوستداران میراث فرهنگی اردکان به خبرگزاری‌ها اعلام کرده بودند تنظیم و منتشر شده بود.
اینکه آیا خبرهای مربوط به تخریب بافت تاریخی اردکان در بخشی که احتمال زیادی در زمینه وجود معماری دوره ایلخانی در بافت تاریخی آن شهر وجود دارد یا خیر درست است یا نادرست موضوعی است که در این فرصت به آن پرداخته شده است.
روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی که به تازگی با مسئولیت مدیری جدید اداره می‌شود در شروع کار این مدیر جدید فعال شده و چندین جوابیه به روزنامه همشهری و رسانه‌های دیگر ارسال کرده است اما اینکه جوابیه‌های منتشر شده تا چه اندازه توانسته است در موضوع خبرهای منتشر شده استدلال علمی و کارشناسی داشته باشد خود موضوع دیگری است.
آنچه در بافت تاریخی اردکان به‌عنوان یکی از بافت‌های تاریخی ثبت ملی شده کشور در یک طرح توسعه‌ای در محله کوشکنو اتفاق افتاد و موجب هشدار دوستداران میراث فرهنگی آن شهر مبنی بر تخریب بناهای تاریخی آن شهر که وجود نشانه‌هایی از معماری دوره ایلخانی در آنها را اعلام کرده‌اند شده است نیاز به بررسی بیشتر از سوی کارشناسان معماری و حتی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی دارد.
تک بناهای آل مظفر یا معماری ایلخانی؟
سازمان میراث فرهنگی در متن ارسالی خود به روزنامه همشهری اعلام کرد که هیچ بنای ایلخانی در اردکان وجود ندارد و تک بناهای مربوط به دوره آل‌مظفر وجود داشته است.
روزنامه همشهری نیز براساس این متن موضوع را با دبیر انجمن چارسوق کویر اردکان در میان گذاشت تا مخاطبان روزنامه و البته روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی نیز بدانند که اواخر دوران ایلخانی است که راهداران ایلخانی حکومت آل‌مظفر را در یزد برپا کردند و این موضوع نیز آنچنان طولانی نبوده است که موجب تخریب بناها و شکل‌گیری معماری نوین در آن دوران شود. بدین‌ترتیب دوره معماری ایلخانی در دوران آل مظفر نیز وجود داشته است و دوره معماری بناهای ایلخانی ارتباطی با به قدرت رسیدن آل‌مظفر که گفته می‌شود خود از راهدارهای ایلخانی بودند ندارد. نادر پیری، دبیر انجمن حامیان میراث کهن اردکان پیش‌تر گفته بود که در بافت تاریخی اردکان یزد علاوه بر آثار تاریخی متعدد، بناهای دوره ایلخانی نیز وجود دارد.
رضا ملاحسینی، دبیر انجمن چارسوق کویر اردکان نیز در گفت‌وگو با همشهری با تأکید بر اینکه تاکنون هیچ کار علمی‌ای درخصوص شناسایی بناهای ایلخانی در بافت تاریخی اردکان چه از سوی سازمان میراث فرهنگی و چه از سوی کارشناسان بناهای تاریخی انجام نشده است گفت: آنچه مشخص است در محله کوشکنوی اردکان یزد خانههایی وجود دارد که معماری آنها کاملا متفاوت با سایر نقاط بافت تاریخی اردکان است.
رضا ملاحسینی معماری بناهای موجود در این بخش از بافت تاریخی اردکان را مشابه با خانه‌های ایلخانی موجود در شهر میبد و عقدا در استان یزد خواند و افزود: تنها تعداد معدودی از این بناها در بافت تاریخی اردکان وجود دارند که نشانه‌های موجود در آنها مطابق با آن چیزی است که در معماری دوره ایلخانی وجود دارد.
بناهای نیمه مخروبه تاریخی
آنطور که دبیر انجمن چارسوق کویر اردکان می‌گوید کمتر از 20بنای نیمه‌مخروبه با نشانه‌های معماری ایلخانی در این بافت قرار دارند که قابل بازسازی هستند.
وی نشانه‌های موجود در معماری ایلخانی را در خانه‌های موجود در بافت تاریخی اردکان شامل حیاط‌های کوچک بدون حوض و بادگیر، ایوان‌های چهارطبقه و دوسویه و در برخی بناها چهار سویه خواند و گفت: اینها نشانه‌های معماری دوره ایلخانی است که در بناهای تخریب شده در بافت تاریخی اردکان وجود داشته و کاملا متفاوت از بناهای موجود از دوره معماری صفوی و قاجاریه در اردکان و یزد هستند.
وی در پاسخ به ادعای سازمان میراث فرهنگی مبنی بر وجود نداشتن بناهای دوره ایلخانی در اردکان یزد گفت: نمی‌دانیم سازمان میراث فرهنگی بر چه اساسی چنین ادعایی را مطرح کرده است چون هیچ کار علمی‌ای تاکنون در موضوع شناسایی بناهای ایلخانی در بافت تاریخی اردکان انجام نشده است. به گفته وی دوره حکومت آل‌مظفر درست معاصر با دوره حکومت ایلخانان بوده و در همان دوره ایلخانی بود که آل‌مظفر روی‌کار آمدند.
آنطور که رضا ملاحسینی می‌گوید: آل‌مظفر، راهدارهای ایلخانی در یزد و ندوشن و ابرقو بودند و هیچ تفاوتی بین دوره معماری آنها با معماری ایلخانی وجود نداشته است و درنتیجه می‌توان اعلام کرد که بناهای موجود در بافت تاریخی اردکان که سازمان میراث فرهنگی منکر وجود آنها از دوره ایلخانی است به‌احتمال بسیار زیاد مربوط به معماری آن دوره است.
به گفته وی، برخی اساتید معماری نیز بر این نکته تأکید دارند که میان آن چند بنای موجود در محله کوشکنو با معماری دوره ایلخانی شباهت‌های بسیاری وجود دارد و همین موضوع احتمال ایلخانی بودن بناهای نیمه‌ویران موجود در بافت تاریخی اردکان را قوت می‌بخشد.
سازمان میراث فرهنگی در جوابیه خود به روزنامه همشهری روند توسعه در بافت‌های تاریخی را موجب افزایش سرزندگی و ماندگاری مردم در بافت‌ها دانسته است و این در حالی است که رضا ملاحسینی به همشهری می‌گوید: حتی بدون تخریب بناهای تاریخی موجود در بافت تاریخی اردکان نیز می‌توان اقدام به توسعه اماکن دیگر کرد.
شهرتاریخ و بیابان
شهرستان اردکان مرکز استان یزد در قلب بیابان مرکزی ایران است. اردکان با آب‌و‌هوایی خشک و طبیعت بیابانی است با این حال برخلاف شرایط طبیعی نامطلوب برای کشاورزی؛ باغبانی و کشاورزی شغل اصلی مردم این شهرستان است. منابع آب، بادگیرها، خانههایی با دیوارهای بلند و کوچه‌های باریک اردکان همگی بیانگر تلاش ساکنان این منطقه بیابانی برای زیستن در شرایط نامساعد است. مهم‌ترین جاذبه‌های اردکان جدای از زیبایی خیره‌کننده بیابان‌های آن بناهای تاریخی این شهر است. مسجد جامع اردکان، مسجد زیرده، بقعه‌های امامزاده سیدمحمد و سیدنورالدین، کاروانسرای شاه‌عباس و مکان‌های مقدس زرتشتیان ازجمله پیر سبز چک چک و پیر هریشت ازجمله جاذبه‌های دیدنی، تاریخی و فرهنگی موجود در این بخش از کشور است.
علاوه بر این، قسمتی از بازار قدیمی معروف به چهار‌سوق و سقف زیبای این بازار، برج و باروی علی بیک، بادگیر زیبای مسجد حاج‌محمد حسین، مسجد قدیمی زردک، دربند مجدالعلما و بافت تاریخی شهر با بناهای زیبا یادآور سختکوشی مردمان کویر و معماران چیره‌دست این دیار است. اردکان همچنین دارای موزه مردم‌شناسی است و کارگاه‌های تبدیل روناس به گرد روناس برای رنگرزی و مصارف دارویی و تبدیل کنجد به ارده و روغن که به عصاری معروف است در این شهرستان وجود دارد. این شهرستان دارای اماکن دیگری همچون مناره جنبان و کاروانسرایی در خرانق و عقدا در بخش‌های تابعه است.
