جی.اف.سی‌فولر، مورخ و تحلیلگر نظامی بریتانیا، نخستین کسی است که واژه «جنگ روانی» را در سال 1920 م به کاربرد. سپس نخستین کاربرد واژه جنگ روانی در مقاله‌ای با عنوان «جنگ روانی و چگونگی به راه انداختن آن» در یکی از نشریه‌های عمومی آمریکا در سال 1940 م منتشر شد.
واژه «عملیات روانی» نیز در اوایل 1945 آن توسط کاپیتان «ام. زاچاریاس» در طرح عملیاتی منتسب به تشدید محاصره ژاپن توسط نیروهای دریایی آمریکا به کار گرفته شد.
این واژه بار دیگر در سال 1951 استفاده شد، یعنی زمانی که دولت ترومن یک کمیته راهبردی بین سازمانی را دوباره نام‌گذاری کرد و آن را «کمیته هماهنگی عملیات روانی» نامید. هر چند در سال 1951 ارتش آمریکا تحولی در این اصطلاح ایجاد کرد، اما تا دهه 1960 اصطلاح عملیات روانی، همچون جنگ روانی، به عنوان اصطلاحی فراگیر به کار برده می‌شد (مرادی، 1386: 14-13).
در این دهه ضمن گسترش علاقه نسبت به این پدیده بعد از جنگ، اصطلاح جنگ روانی، به واژه جدید عملیات روانی تغییر یافت (بیابان نورد، 1384:124).
این تحول ناشی از این واقعیت بود که آمریکاییان به شدت نگران به کارگیری پیوسته اصطلاحی بودند که در آن واژه جنگ برای توصیف فعالیتی به کار رود که دوستان و بی‌طرف‌ها را نیز مورد هدف قرار دهد، نه صرفاً کشورهای متخاصم یا بالقوه متخاصم را، این نگرانی در بحران 1958 لندن و دخالت جمهوری دو مینیکن در 1965 تجلی یافت (مرادی، 1386: 14).
دانشگاه واشنگتن در زمان جنگ ویتنام برای اولین بار با دعوت از پرفسور هینزبرگ، روانشناس یهودی الاصل آلمانی، عملیات روانی را به صورت آکادمیک مورد بررسی قرارداد(شیرازی، 1380: 14). لازم بذکر است امروزه، مهم‌ترین مرکز آموزش عملیات روانی «فورست براگ» در ایالت کارولینای شمالی آمریکاست.
اما برخلاف نو بودن این واژه، عملیات روانی، علمی همزاد بشر است. داستان فریب حضرت آدم توسط شیطان که در نهایت به اخراج حضرت آدم از بهشت منجر شد را نیز می‌توان اولین مصداق عملیات روانی به حساب آورد. در این خصوص می‌توان به آیات 19 و 20 سوره اعراف اشاره کرد: «وای آدم! با همسر خود در بهشت سکنا گزین! از هر آن‌چه که خواستید بخورید! اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید شد! سپس شیطان آن دو را وسوسه کرد ... و گفت: پروردگارتان شما را از این درخت نهی نکرده مگر به خاطر اینکه ] اگر از آن بخورید،[ فرشته خواهید شد، یا جاودانه ] در بهشت[خواهید ماند!» (جنیدی، 1389: 21).
و یا هجمه‌های عملیات روانی علیه حضرت علی (ع) به حدی بود که پس از شهادت آن حضرت در محراب، عده‌ای [مردم شام] با تعجب می‌پرسیدند: مگر [حضرت] علی نماز می‌خواند که در محراب شهید شده است؟! (متفکر، 1383: 25).
در سده اخیر نیز نمونه‌های زیادی وجود دارد که به کار بستن عملیات روانی در آن، عاملی پیروزی آفرین و کلیدی بوده است(جنیدی، 1389: 25). روی هم رفته؛ با نگاهی گذرا به برگ تاریخ می‌توان به این نکته پی برد که جنگ روانی از همان اوایل خلقت بشر وجود داشته است ولی هر اندازه تاریخ بشر از گذشته‌‌های دور فاصله می‌گیرد و به عصر ارتباطات نزدیک می‌شود، بر ابعاد گستردگی و پیچیدگی جنگ روانی افزوده می‌گردد.
فهرست منابع:
1. متفکر، حسین(1383)، جنگ روانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
2. شیرازی، محمد: جنگ روانی و تبلیغات ؛ مفاهیم و کارکردها، چاپ دوم، دبیرخانه نخستین همایش بررسی نقش تبلیغات در جنگ، تهران، 1380.
3. بیابان نورد، علی‌رضا(1384)، بررسی تطبیقی عملیات روانی ایالات متحده در دو کشور افغانستان و عراق، تهران فصلنامه عملیات روانی، سال سوم، شماره 11.
4. مرادی، حجت‌الله(1386)، شایعه در سازمان؛ راهنمای کارآمدی سازمان، تهران: فصلنامه عملیات روانی، سال پنجم، شماره 18.
5. جنیدی، رضا(1389)، تکنیک‌‌های عملیات روانی و شیوه‌‌های مقابله، مشهد: انتشارات به نشر آستان قدس رضوی.
