با حمایتی که دولت اردوغان از مرسی و دولت او در یک سال اخیر داشت گفت‌وگویی با سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه داشته‌ایم تا تأثیر تحولات مصر بر عرصه سیاسی آنکارا بیشتر مشخص شود.
- با بازیگری و ایفای نقش ارتش در مصر، به‌نظرتان مقام‌های ترکیه هم با تغییر در قوانین ارتش دست به‌کار شده‌اند تا اتفاق مشابهی در کشورشان رخ ندهد؟
این تغییر متن در قوانین ارتش، در واقع یک نوع بازتعریف در نقش ارتش در ساختار سیاسی و حکومتی ترکیه به‌حساب می‌آید که هدف از آن، کم کردن مجال احتمالی دخالت ارتش ترکیه در سیاست است. در این بین همزمانی این تغییرات با تحولات مصر توجه‌ها را به نگرانی‌های دولت اردوغان جلب کرده است. این نگرانی در دولت ترکیه وجود دارد که در شرایط اعتراض‌ها و نارضایتی‌های عمومی، ممکن است ارتش به‌عنوان قدرت حامی سیستم سیاسی و جمهوری وارد عمل شود. تغییر صورت گرفته، در‌واقع آخرین اقدام دولت ترکیه در خارج کردن تفکر نظامی از عرصه سیاسی است تا ارتش تنها در پادگان‌ها باقی بماند و هیچ مجالی برای دخالت نظامیان ترکیه در سیاست وجود نداشته باشد.
- چرا این تغییر در برهه زمانی کنونی صورت گرفت؟ این اقدام در ترکیه نشان‌دهنده نگرانی و دلهره مقام‌های ترکیه از تکرار روندی مشابه مصر در این کشور است؟
یکی از نگرانی‌های ترکیه درباره تحولات مصر درباره همین دخالت ارتش در سیاست و احتمال همانند‌سازی آن در داخل ترکیه بود. تحولات در مصر نمی‌تواند بی‌ارتباط با ترکیه باشد و نگرانی در پس‌زمینه ذهن مقام‌های ترکیه درباره احتمال بازگشت ارتش تحت عنوان حمایت از نظام جمهوری و اصول کمالیسم و آتاتورک وجود دارد. این دغدغه درباره ارتش برای مقام‌های ترکیه وجود دارد و حزب عدالت و توسعه نمی‌خواهد به هیچ عنوان نظامیان این مجال را داشته باشند.
- به غیر از ریشه‌های اخوانی مشترک دولت‌‌های مرسی و اردوغان، در مصر و ترکیه نیروهای نظامی هم از گذشته مهره‌‌ای تأثیر‌گذار بوده‌اند. آیا قدرت گرفتن مجدد نظامیان و نقش بازی کردن آنها در مصر می‌تواند تأثیری در صحنه سیاسی ترکیه داشته باشد ؟
دولت اردوغان می‌خواهد که توان بازیگری در دیپلماسی خودش را داشته باشد و اکنون در تلاش است مواضع خود را با وضعیت مصر کمی تعدیل کند تا درصورت باقی ماندن نظامیان مصر در قدرت بتواند از شیوه‌های مختلف برای تأثیر‌گذاری در مصر استفاده کند. بحث‌هایی که ترکیه درباره برگزاری انتخابات در مصر می‌کند در‌واقع تلاشی برای نگه‌داشتن فضای مانور و تبلیغات این کشور است. اقدام ارتش مصر این نگرانی را برای دولت اردوغان درباره تأثیر این اتفاق در ترکیه به‌وجود آورده است. دولت ترکیه نگران است که بازگشت و ایفای نقش نظامیان در مصر شاید زمزمه‌ای را در میان نظامیان ترکیه برای بازگشت به قدرت و سیاست در یک فراگرد تاریخی و شرایط خاص ایجاد کند.
باید درنظر داشت که نظامیان ترکیه در سال‌های اخیر در حاشیه سیاست قرار گرفته‌اند. در سال‌های اخیر تغییرات ماهوی در شیوه حکومت ترکیه ایجاد شده و حتی مخالفان مانند حزب جمهوریخواه خلق تمایل به بازگشت نظامیان ندارند. این احتمال اما وجود دارد که با ادامه نارضایتی‌هایی در ترکیه شاید نظامیان این کشور در قامت دمکراسی خواهی بیایند و بخواهند وارد عرصه سیاسی شوند. با وجود این در پس زمینه افکار حزب عدالت و توسعه این نگرانی وجود دارد که نکند که فضا برای بازگشت یا تأثیر‌گذاری نظامیان ایجاد شود. مواضع گرفته شده توسط مقام‌های ترکیه و اصلاح جدید قوانین به خوبی این دغدغه را در پس زمینه فکر مقام‌های عدالت و توسعه نشان می‌دهد.
- مقام‌های دولت ترکیه در تلاش بودند که پس از انقلاب در کشورهای عربی مدل حکومتی خود را به‌ویژه در مصر اجرا کنند. برکناری اخوانی‌ها از قدرت توسط ارتش چه تأثیری در سیاست‌ها و وضعیت دولت حزب عدالت و توسعه می‌تواند بگذارد؟
تحولات 2سال پیش در مصر یک نقطه آغاز در تغییر اولویت‌ها و نگرش سیاست خارجی ترکیه بود. اردوغان جزو نخستین رهبران سیاسی بود که در آن زمان به مصر سفر و بحث استفاده و ارائه مدل حکومتی ترکیه را در مصر و تونس مطرح کرد. اردوغان در‌واقع معرف یک نظام سیاسی بود که می‌خواست آن را برای کشورهای دستخوش انقلاب باورپذیر کند. پیروزی اخوانی‌ها در مصر نشانه‌هایی از پیشبرد سیاست‌های حزب عدالت و توسعه که به لحاظ ایدئولوژیکی به اخوان‌المسلمین نزدیک است محسوب می‌شد.
ترکیه یکی از کمک‌کنندگان مهم به دولت اخوانی‌ها بود. دعوت از محمد مرسی برای کنگره چهارم حزب عدالت و توسعه و نوع ارتباط بین ترکیه و مصر در یک سال گذشته نشان‌دهنده نگرش ترکیه به روند تحولات برای پیشبرد نظام فکری دولت اردوغان بوده است. دگرگونی سیاسی در مصر و برکناری دولت مرسی به وسیله نظامیان می‌تواند یک چالشی برای سیاست‌های دولت اردوغان باشد. بازگشت نظامیان به عرصه قدرت در مصر هم برای حزب عدالت و توسعه خوشایند نیست که داعیه رهبری نوین در خاورمیانه را که آمیخته با نگرش‌های نئوعثمان‌گرایی است، دارد.
