تداوم این وضعیت می‌تواند به مخدوش‌شدن اعتماد عمومی به آمارهای رسمی و نهادهای متولی آن دامن بزند. در این‌باره با محمد مدد، رئیس سابق مرکز آمار ایران درباره راه‌های برون‌رفت از فضای بی‌اعتمادی نسبت به آمارهای رسمی گفت‌وگو کرده‌ایم.
- در سال‌های اخیر ما شاهد انتشار نامنظم آمارهای رسمی بوده‌ایم و این وضعیت باعث افت اعتماد کارشناسی و عمومی به آمارهای رسمی شده‌است. آیا این وضعیت ناشی از ضعف در بدنه کارشناسی مرکز آمار بوده یا عامل دیگری دخیل بوده است؟
مرکز آمار ایران براساس طرح‌های آماری اقدام به تهیه، تولید، پردازش و انتشار آمارهای رسمی می‌کند. مهم این است که وقتی مسئولان دولتی یا منتقدان و کارشناسان، آماری را درخصوص یکی از شاخص‌های اقتصادی اعلام می‌کنند، از آنها سؤال شود که منبع آمارهای اعلام شده چیست؟ و اینگونه نباشد که هر کس به‌خود اجازه دهد آمار و ارقام بدهد بدون اینکه استناد به منبع رسمی داشته باشد.
نباید مبنای اظهارنظرها و ادعاهای آماری، ذهنیت و تلقی افراد باشد و همه باید قبول کنیم که مبنای اظهارنظرها متقن، رسمی و قابل اعتماد باشد و به آمارهای رسمی اتکا کنیم و بر سر تعاریف آماری به استانداردهای جهانی تکیه داشته باشیم. بدیهی است استقلال نهاد رسمی آمار کشور و پایبندی و اعتماد همه به آمارهای رسمی می‌تواند نقطه عطفی برای پایان‌دادن به بی‌اعتمادی‌ها و تردیدها باشد.
- پیشنهاد شما برای برون‌رفت از کاهش اعتماد به آمارهای رسمی و تردید نسبت به اثرگذاری دستگاه‌های دولتی بر نهادهای رسمی ازجمله مرکز آمار کشور چیست؟
باید از تجربه کشورهای پیشرفته بهره‌برد، مثلا در کشور استرالیا با اینکه به‌صورت ایالتی و مستقل از یکدیگر اداره می‌شود، به این نتیجه روشن رسیده‌اند که آمارهای رسمی کشور توسط یک مجموعه مستقل منتشر شود و همه هم به این آمارها استناد و اعتماد کنند.
- اشاره‌کردید به تهیه و انتشار آمارهای رسمی توسط یک مجموعه مستقل در کشورهای پیشرفته؛ شفاف‌تر توضیح می‌دهید چگونه این مهم شدنی است؟
اولا در کشورهای پیشرفته اعضای شورای‌عالی آمار ترکیبی از قوه‌مجریه و مقننه است و به همین دلیل مرکز آمار، هم در برابر دولت و هم در برابر مجلس پاسخگو خواهد بود، چرا که هر دو نهاد برای تصمیم‌گیری به آمارهای متقن و مستند نیاز دارند. از سوی دیگر رئیس مرکز آمار برای مدت 7سال انتخاب می‌شود که دوران ریاست او بیش از عمر یک دولت و رئیس‌جمهور خواهد بود، تا بتواند مستقل از دولت و مجلس فعالیت کند و بودجه مرکز آمار را هم مجلس تعیین می‌کند و حتی وابستگی بودجه‌ای هم به دولت ندارد و به این ترتیب مرکز آمار کشور تحت فشار دولت و مجموعه‌های خاص قرار نخواهد داشت. دیگر با این وضعیت شاهد موازی‌کاری در تهیه آمارهای رسمی نخواهیم بود.
- افزون بر پیشنهاد فوق، نظام جمع‌آوری و پردازش آمارهای رسمی و تعاریف آماری هم در چند سال اخیر مورد نقد قرار گرفته‌است. برای اعتماد‌سازی و احیای اعتبار گذشته به آمارهای رسمی چه باید کرد؟
اولا باید به سمتی حرکت کنیم که نظام جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل آماری کشور مکانیزه و به‌روز باشد و دیگر کسی حق نخواهد داشت که این آمارها را دستکاری کند، دوم اینکه اطلاعات آماری کشور به‌روز در اختیار همگان قرار گیرد و اصلا محرمانه بودن آمارهای رسمی معنایی ندارد، مگر در موارد خاصی که قانون اجازه داده باشد این اطلاعات در مرکز آمار باقی‌بماند و تنها در اختیار نهادها و مراکز تعیین‌شده قرار گیرد.
اما بالای 99.5درصد آمارهای رسمی به‌صورت آنلاین باید روی سایت رسمی مرکز آمار ایران قرار گیرد و همگان بتوانند به آنها استناد و از آن استفاده کنند. در غیراین صورت انتشار مقطعی و توقف انتشار برخی آمارها در بازه‌های زمانی خاص نظیر انتخابات باعث کاهش اعتماد و افزایش تردیدها خواهد شد. در کشورهای پیشرفته آمارهای رسمی روی سایت رسمی مرکز آمار قرار می‌گیرد و حق دسترسی عادلانه و بدون تبعیض برای همگان محفوظ خواهد بود.
