اما این‌طورها هم نیست که همه قالی‌های دستباف فوق‌العاده گران باشد و دیدن قیمت آن و تعداد صفرهایش هوش از سرمان ببرد.
بخشی از قالی‌های دستباف پشمی، تقریبا قیمتی معادل یک قالی ماشینی با کیفیت معمولی دارد؛ البته شاید سنگین‌تر و زمخت‌تر به‌نظر بیاید ولی دوام بیشتری نسبت به قالی ماشینی دارد و با خرید آن نه تنها قدردان هنر و هنرمند تولیدکننده این صنعت بوده‌ایم، بلکه به سلامت خود هم کمک کرده‌ایم. چون فرش دستباف انرژی‌دهنده و ضدآلرژی است (لطفا بقیه‌اش را در ستون سلامت صاحب کالا بخوانید).
غیر از این می‌توانید با خرید یک یا 2 قالیچه کوچک، فضای خانه‌تان را با هنر دست بافنده قالی – آن‌هم با قیمت کم – پر کنید. سبد خرید این شماره، اطلاعاتی را که برای خرید یک قالی یا قالیچه خوب نیاز دارید، در اختیارتان می‌گذارد.
فرق فرش و قالی
قدمت فرشبافی ایرانیان به حدود 2 تا 3 هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در حفاری‌های شهر سوخته و محوطه‌های باستانی بین‌النهرین، وسایل و ابزارآلات قالی‌بافی یافت شده که نشان از قدمت 4 تا 5 هزار ساله رواج این هنر کاربردی در ایران زمین دارد.
اما سؤال اساسی اینکه، آیا فرش و قالی و قالیچه باهم فرق دارند؟ بله! دارند. به هرگونه گستردنی بافتنی «فرش» می‌گویند که شامل قالی، گلیم، جاجیم، زیلو، پلاس و... می‌شود اما به فرش پرزدار «قالی» گفته می‌شود و البته آن چیزی که باعث می‌شود قالی از قالیچه متفاوت شود، متراژ آن است. فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر به بالا باشد، قالی نامیده می‌شود و به فرش‌های پرزداری که مساحت آنها 6 متر یا کمتر از آن باشد «قالیچه» می‌گویند. خوب است بدانید که کوچک‌ترین قالیچه‌ها را هم با مساحت یک تا یک و نیم متر، برای پشتی می‌بافند.
چرا یک قالی گران‌تر است، یک قالی ارزان‌تر؟
کارشناسان قالی معتقدند ارزش هنری یک قالی یا قالیچه به نقشه، میزان استفاده از رنگ‌های طبیعی و هماهنگی قرارگرفتن این رنگ‌ها در کنار هم بستگی دارد، اما قیمت یک قالی یا قالیچه بیشتر به نقشه و رنگ، جنس نخ، تار و پود و پرز آن و ریزبافی و درشت‌بافی آن ربط دارد.
انواع قالی را براساس جنس به چند دسته تقسیم می‌کنند:
قالی تمام پشم: فرشی که تار، پود و پرز آن از پشم باشد. این نوع قالی‌ها به دلیل جنس پرزها درشت بافت هستند. قالی خرسک که از کلفت‌ترین پشم‌ها بافته می‌شود جزء این دسته است. قالی تمام پشم مزیت‌هایی همچون بادوام و مقاوم‌بودن، قدرت برگشت‌پذیری پرزها پس از پاخوردن، قدرت بالای جذب رطوبت و... را داراست. این نوع قالی سنگین و ارزان‌قیمت است و کمتر می‌توان نوع هنری آن را پیدا کرد.
قالی چله پشم: نوعی قالی که چله آن از پشم است ولی پرزهایش تنها از پشم نیست.
قالی تمام ابریشم: فرشی که تار و پود و پرز آن همگی از ابریشم است. این نوع قالی معمولا بسیار ریزبافت است و ارزش هنری زیاد و البته قیمت زیادی دارد. چنین قالی یا قالیچه‌ای برخلاف ظاهر نرم و نازک و ظریفش، در مقابل لکه‌ها بسیار مقاوم است؛ یعنی اگر آب، چای، نوشابه یا هر نوع مایع دیگری را رویش ریختید، لازم نیست ضربان قلبتان را اندازه بگیرید؛ کافی است آن را با یک دستمال مرطوب و کمی شامپو فرش بشویید؛ عین اولش خواهد شد.
قالی کف ابریشم: فرشی که چله آن پشم است ولی تمام زمینه آن از ابریشم بافته شده است.
قالی گل ابریشم: چله این قالی از پشم است ولی گل‌ها و احیانا برگ‌های موجود در نقشه از نخ ابریشم و بقیه پرزها از پشم بافته می‌شود. این نوع قالی‌ها ممکن است قیمت کمتری نسبت به قالی تمام ابریشم داشته باشند اما ارزش هنری زیادی دارند.
قالی عیب‌دار نخر
عیب و ایراد قالی را بهتر است موقع خرید تشخیص دهید، چون به احتمال زیاد پس از پرداخت پول آن و آوردنش به خانه، دیگر تعویض یا پس گرفته نمی‌شود. اما عیب و ایرادهای یک قالی چه چیزهایی می‌تواند باشد؟
دورگه بودن زمینه
خوب خوب نگاه کنید. گاهی رنگ قسمت بالای زمینه قالی از رنگ قسمت پایینی آن کم‌رنگ‌تر یا پررنگ‌تر است. چشم دقیق و ریزبینی داشته باشید و در نور، خوب قالی را نگاه کنید؛ اگر 2 رنگ باشد قیمت آن گاهی تا نصف کاهش پیدا می‌کند!
اندازه قالی: اگر اندازه فاصله لبه حاشیه بالایی قالی تا وسط ترنج، بیشتر یا کمتر از 3 سانتی‌متر با اندازه فاصله آنجا تا لبه حاشیه پائینی تفاوت داشته باشد، از قیمت قالی بسیار کم می‌شود؛ پس توی جیبتان خط‌کش داشته باشید.
کم‌بافی: حتما موقع خرید قالی به پشت آن نگاه کنید؛ اگر گره‌ها منظم، پشت‌سر هم و یک‌اندازه بود که هیچ، ولی اگر اندازه گره‌ها متفاوت، نامنظم و گاهی با فاصله بود یعنی بافنده یا شلخته بوده یا خدای نکرده متقلب! مثلا در یک فرش 50 رج که باید در هر 7 سانتی‌متر 50 گره داشته باشد، گره‌ها کمتر است، یا گره‌ها خوب شانه نخورده و پرزها کشیده نشده است؛ به‌هرحال یک جای کار می‌لنگد.
شکستگی گل قالی: این مورد خیلی تخصصی است زیرا گل‌های قالی اعم از شاه‌عباسی، آویزان، ستاره‌ای و... اندازه استانداردی دارند که تنها بافنده‌ها، کارشناسان و فروشندگان قالی از آن اطلاع دارند. اگر در بافت این گل‌ها شکل و اندازه استاندارد رعایت نشود، از ارزش قالی کم می‌شود. این دیگر کار شما نیست؛ از یک خبره کمک بگیرید یا از روی گل‌های قرینه، اندازه‌های ناموزون را حدس بزنید.
هزار نکته باریک‌تر از مو
راستی چرا فرش نائین از فرش همدان گران‌تر است؟ چرا فرش تبریز را بیشتر از فرش اراک می‌پسندند؟ فرق قالی با قالی چیست که گاهی صدها هزار تومان تفاوت قیمت دارند؟ چرا بعضی قالی‌ها مثل مخمل ظریف‌اند، سال‌های سال زیر پا لگد می‌خورند و آخرش تاجران فرش به 10برابر قیمت اولیه روی دست می‌برندش؟
گره ترکی
ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد می‌شود و گره می‌خورد. این روش وقت زیادی می‌خواهد و مخصوص قالی‌های ریزبافت و نقشه‌های ظریف با رنگ‌های متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بی‌گره بافی یا جفتبافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.
به همین دلیل، این قالی‌ها جز ظرافت بی‌اندازه، بسیار محکمند و به این سادگی‌ها نخ‌نما نمی‌شوند. از طرفی این گره آن‌قدر محکم است که می‌شود پرزهای فرش را چنان قیچی زد که به کوتاهی مخمل شوند و با پا خوردن بیشتر، نقش‌ها و ظرافت گره‌ها بیشتر نمایان شود. به همین دلیل مشهور است که فرش کرمان هر چه پا بخورد مرغوب‌تر است و هیچ اتفاقی هم برای فرش نمی‌افتد. فرش‌های قم، تبریز، اصفهان و کرمان ترکی بافند؛ یعنی هم ظریف‌اند، هم بسیار زیبا و محکم و البته گران.
گره فارسی
فرش‌های پشمی درشت‌بافت که اغلب سنگین هستند و نقش‌های درشتی هم دارند، فارسی‌بافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره می‌خورد و طرف دیگر آن آزاد است. در این روش، چله شل‌تر است و برای سفت‌کردن آن، شانه‌های سنگین را محکم‌تر روی پرزها می‌کوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشم‌ها، امکان بی‌گره‌بافی یا جفتبافی را بیشتر می‌کند.
بافنده‌های فرش‌های فارسی‌باف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمی‌توانند نقشه‌های ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سال‌ها (که البته اصلا کم نیست) کم‌کم پرزها شل شده و نخ‌نما می‌شوند.
به خاطر همه این دلایل، این نوع فرش ارزان‌تر است. قالی‌های فارسی‌بافِ بختیاری، مشهد، اراک، همدان و... مشهورترند. اما به هر حال، این قالی‌ها و رنگ‌های زنده و گرم‌شان، انرژی خاصی به محیط زندگی می‌دهند و قطعا چشم‌نوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.
کدام طرح را انتخاب کنم؟
وقتی به قصد خرید یک قالی یا قالیچه وارد یک فروشگاه فرش دستباف شدید، آنچه بیش از همه چشم‌هایتان را نوازش می‌دهد طرح قالی‌هاست؛ گاهی خیلی شبیه به هم و گاهی فوق‌العاده متنوع. آن‌وقت با خودتان می‌گویید «کدام طرح را میان این همه طرح انتخاب کنم؟». شاید بهترین راهش این باشد که درباره طرح قالی‌ها کمی اطلاعات به دست بیاورید.
بیشتر ما وقتی به قالی دستباف فکر می‌کنیم، فورا یاد یک قالی با زمینه لاکی – قرمز می‌افتیم که یک گل بزرگ در وسط دارد که نامش «ترنج» است و 4 لچک (3 گوش) در چهارگوشه قالی و اطراف آن ترنج هم پر از گل و برگ و اسلیمی است. خیلی‌ها این طرح را تکراری می‌دانند (البته همین طرح لچک و ترنج که برای ما تکراری است یکی از اصیل‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در بازارهای جهانی کلی طرفدار دارد) ولی خب طرح قالی ایرانی فقط لچک ترنج – آن‌هم با زمینه لاکی – نیست؛ طرح‌های زیاد دیگری هم داریم که بعضی‌هایشان درحال فراموش‌شدن هستند. نکات زیر راهنمایی‌تان می‌کند:
- اگر یک قالی ریزبافت و هنری می‌خواهید که کف خانه‌تان را مثل یک باغ گل در فصل اردیبهشت تزئین کند، می‌توانید قالی لچک و ترنج یا «شکارگاه» تبریز، قم و اصفهان را بخرید یا «ریزماهی» خوی و «هزاره هریس» مرند. البته این نوع فرش‌ها گران است.
-
اگردنبال قالی‌هایی با نقوش روستایی و ایلیاتی هستید، می‌توانید طرح‌های «انسان و حیوان»، «گل و مرغ»، «درختی» «درخت و انسان» و «پای شتر» استان‌های فارس، خراسان شمالی، کردستان و گلستان را بخرید. بعضی از این نوع طرح‌ها به دلیل درشت‌بافی، ارزان هم هستند.
-
اگر می‌خواهید خانه‌تان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرامش‌بخشی را در خانه به‌وجود بیاورید بروید سراغ قالی‌های کویری کرمان و اردکان. زمینه این قالی‌ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است. طرح‌های «کف ساده» قالی‌ای که زمینه اطراف لچک و ترنج آن خالی از هر نوع نقشی است)، «محرمات»، «راه راه» و «قاب قرآنی» از همین نوع هستند.
-
اگر دنبال طرح‌های مدرنی هستید که به مبل اسپرت‌تان بیاید، یکی از طرح‌های هندسی «خشتی»، «قاب‌قابی»، «میناخانی»، «بته جقه» اصفهان، کاشان یا اراک را بخرید.
-
اگر دنبال قالی‌های خیلی ارزان هستید می‌توانید طرح‌های ریزماهی، محرابی و لچک ترنج استان‌های همدان، کاشان و زنجان را بخرید که از پشم کلفت بافته می‌شود و همان فرش خرسک است.
