از قانون طبیعت سرپیچی نکنید

«من تازه وارد 30 سالگی شده‌ام و تازه ازدواج کرده‌ام. هنوز یک سال نشده خانواده‌ام اصرار دارند که حامله شوم، اما ما هنوز شرایط مالی خوبی نداریم. می‌خواهم بدانم به تاخیر انداختن این امر تا کی امکان‌پذیر است؟ با توجه به 30سال سن می‌توانم بیشتر صبر کنم یا نه؟»

 به دلیل افزایش مشکلات اجتماعی و اقتصادی، ادامه تحصیل، بالا رفتن سطح توقع دختران و پسران و بسیاری دلایل دیگر، سن ازدواج بالا رفته. این یک واقعیت است. طبیعتا، سن بارداری هم بالا می‌رود و آن وقت است که سوال‌هایی مثل این در ذهن زوج‌های «نسبتاً» جوان شکل می‌گیرد.

 البته این سوالات فقط مختص کبوترهای عاشق نیست! «از اخبار پزشکی شبکه خبر شنیدم که محققان متوجه شده‌اند بعضی ناهنجاریهای مادرزادی، اگر اشتباه نکنم، ناهنجاری‌هایی مثل لب شکری با بالارفتن سن والدین بالا می‌رود. من و همسرم یک پسر داریم و حالا باز هم می‌خواهیم بچه دار شویم، ولی این جور خبرها دل آدم را می‌لرزاند...»

خیلی از پدرو مادرهای «نسبتاً» پا به سن گذاشته هم در مورد بچه دار شدن در دفعات دوم و سوم (و البته نه بیشتر!) همین مشکل را دارند. این مساله هنوز هم برای خیلی از زوج‌ها حل نشده باقی مانده. واقعا بهترین زمان فاصله‌گذاری بین فرزندان چقدر است؟

مدتی پیش خبری منتشر شد مبنی بر این که متخصصان زنان و زایمان می‌گویند زنانی که از 35 سالگی به بالا بچه‌دار می‌شوند از دستور طبیعت سرپیچی کرده‌اند و ممکن است از کرده خود پشیمان شوند. متخصصان انگلیسی که این ادعا را کرده بودند طی تحقیقاتشان متوجه شدند در این کشور طی 20 سال گذشته بارداری در زنان 35 ساله به بالا به طور چشمگیری افزایش یافته و سن متوسط زنانی که برای نخستین بار بچه دار می‌شوند از 26 به 29سال رسیده است.

 آنها طی مقاله‌ای در بریتیش مدیکال جورنال نوشتند: بهترین سن برای آبستن شدن از 20 تا 35سالگی است. همچنین آنها در مقاله خود اخطار دادند مشکلات آبستنی پس از 35سالگی افزایش می‌یابد و پس از 40سالگی درصد این خطرات به شدت بالا می‌رود.

نکته‌ای که این گروه از متخصصان در نشریه پزشکی بریتانیا بر آن تاکید کردند این بود: ممکن است در حالی که زنان در انتظار یافتن شریک مناسبی برای زندگی خود هستند یا بر پیشرفت شغلی و رسیدن به امنیت مالی و یک زندگی راحت می‌کوشند، آسودگی خاطر از وجود شیوه‌های لقاح مصنوعی آنها را در خواب غفلت فرو ببرد و کار به ناباروری کشیده شود.

اما شیوه‌های لقاح مصنوعی به هیچ وجه تضمین شده نیست، درصد ناکامی این شیوه بالاست و در صورت موفقیت خطر حاملگی‌های چندگانه را به همراه دارد، ضمن این که زمانی که زنان در سنین بالاتر باردار می‌شوند، خطر سقط جنین، مشکلات جنینی و کروموزومی و بیماری‌های مربوط به حاملگی افزایش می‌یابد.

 آنها می‌افزایند: ماجرای این دسته از زنان یادآور یک بام و دو هواست، اما بیولوژی تغییری نکرده است؛ تاخیر در بارداری سرپیچی از کار طبیعت است.

 اگرچه خبرهایی مثل باردار شدن یک زن رومانیایی در 68 سالگی و ساخت اسپرم از مغز استخوان، می‌تواند آدم را به این فکر بیندازد که دیگر محدودیتی برای باروری در هیچ سن و سال و هیچ شرایطی وجود ندارد، اما محققان می‌گویند زنان در بین سنین 20 تا 24 سالگی بالاترین قابلیت باروری را دارند و با افزایش سن احتمال بچه‌دار شدن آنها کاهش می‌یابد و در واقع احتمال ناباروری آنان بیشتر می‌شود. تحقیقات نشان داده افزایش سن، قابلیت باروری را در زنان بیش از مردان تحت تاثیر قرار می‌دهد، طوری که زنان سریع‌تر از مردان قدرت بچه‌دار شدن را از دست می‌دهند.

 تقریبا 90 درصد زوج‌ها در صورتی که از وسایل پیشگیری از بارداری استفاده نکنند و به‌طور منظم در روزهای معینی از چرخه قاعدگی زن، روابط جنسی داشته باشند، تا 2سال بعد از ازدواج باردار می‌شوند. روابط جنسی در روزهای معینی از یک چرخه که معمولاً در روزهای قبل از تخمک‌گذاری است، شانس باروری را افزایش می‌دهد و تقریباً 10درصد زوجین، بعد از 2 سال اول بارداری بچه دار نمی‌شوند.

 اما در صورتی که زنی بالای 35سال ازدواج کند و یک سال دیگر هم از بارداری جلوگیری کند، تحقیقات نشان داده که شانس بچه‌دار شدن او کاهش می‌یابد. اما چرا قدرت باروری به سرعت کاهش می‌یابد؟

 اولین عامل، اختلا‌ل در تخمک‌گذاری است. عملکرد فولیکول‌ها در تخمدان‌ها دچار مشکل می‌شود. با افزایش سن، تعداد تخمک‌های تازه و با قابلیت باروری کم می‌شود و تخمک‌ها بسیار سریع‌تر از قبل رها می‌شوند. همچنین با افزایش سن و نزدیک‌ترشدن به سن یائسگی، نظم چرخه قاعدگی به هم می‌خورد و قاعدگی نامنظم‌تر می‌شود.

 با افزایش سن، بافت رحم هم که آندومتر نامیده می‌شود، ممکن است نازک‌تر شده و توانایی کمتری برای نگهداری تخم لقاح یافته داشته باشد. نکته دیگر این که ترشحات واژن هم کمتر و غلظت آن بیشتر می‌شود و از حالت مایع رقیق در می‌آید به طوری که اسپرم قدرت حرکت و شنا در این مایع را ندارد.

و همه این‌ها گذشته از بیماری‌هایی است که روی باروری تاثیر می‌‌گذارند: با افزایش سن، گاهی بعضی بیماری‌ها بدتر می‌شود و بعضی‌ بیماری‌ها نیز که به‌صورت مناسب درمان نمی‌شوند، باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیماری‌هایی مانند تخمدان پلی‌ کیستیک، کلامیدیا و یا بیماری آندومتریوز یا بیماری‌های مزمن و سایر عوامل خطر می‌توانند روی باروری اثر بگذارند.

 19 سالگی ایده‌آل

 دکتر حسین ملک افضلی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت که به تازگی برنده جایزه جمعیت سازمان ملل شده است، در این باره می‌گوید: 19 سالگی سن ایده‌آل برای شروع بارداری زنان است و با فاصله هر 4سال یکبار تا 35 سالگی زنان، هر خانواده می‌تواند 3 فرزند داشته باشد.

البته این الگو فقط از نظر پزشکی و فیزیولوژیکی است و مسائل مهمتر دیگری هم وجود دارند مانند اشتغال، درآمد و مسائل فرهنگی که با توجه به آنها ممکن است یک خانواده به علت نداشتن درآمد کافی نتواند از چنین الگویی پیروی کند، اما اگر این الگو در کشور پیاده شود نه با رشد منفی جمعیت و پیر شدن جامعه و نه با افزایش ناگهانی و گستردگی جمعیت مواجه می‌شویم.

دکتر ملک‌افضلی اضافه می‌کند: در کنار مسائل فیزیولوژیکی جمعیت مسائل اجتماعی به عنوان آیتم‌های بسیار مهمتر نیز وجود دارند، زیرا یک زوج برای تشکیل زندگی و داشتن خانواده سالم هر چقدر هم که ازدواج ساده‌ای داشته باشد، بعد از ازدواج نیازمند درآمد مناسب، غذا و پوشاک مناسب و سرپناه است و متاسفانه گاهی داشتن حداقل‌های این نیازها نیز سخت است.

چالش فاصله‌گذاری بین فرزندان جدیدترین مطالعات نشان داده‌اند فاصله خیلی کم و یا خیلی زیاد بین بچه‌ها باعث بروز مشکلاتی در دومین کودک شده و احتمال این خطر‌ها بسیار زیاد می‌شود.

 مطالعه‌ای که چندی پیش در مجله انجمن پزشکی آمریکا به چاپ رسیده و توسط محققان دانشگاه کلمبیا انجام شده است، نشان می‌دهد، اگر فاصله بین بچه‌ها کمتر از 18 ماه و یا بیشتر از 59 ماه باشد، امکان بروز مشکلات متعدد برای فرزند دوم افزایش پیدا می‌کند. در این مطالعه سن مادر و حتی وضعیت اجتماعی- اقتصادی او هم در نظر گرفته شده است.

 محققان بر این باورند که اگر فاصله بارداری‌ها کمتر از 18 ماه باشد، 40 درصد خطر تولد نوزاد نارس بیشتر شده، امکان کم بودن وزن نوزاد حین تولد 61 درصد افزایش پیدا کرده و سن تولد نوزاد هم در 26 درصد موارد کمتر از یک نوزاد طبیعی می‌شود. شاید جالب باشد که به این نتایج بیشتر و دقیق‌تر توجه کنیم.

 اگر فاصله بین بارداری‌ها کمتر از 18 ماه باشد به ازای هر یک ماه که این فاصله کوتاهتر می‌شود، باید منتظر این اتفاقات باشیم: خطر تولد نوزاد نارس تا 2 درصد و خطر تولد نوزاد با وزن کم تا 3/3 درصد بیشتر می‌شود. از طرف دیگر اگر فاصله بارداری‌ها بیش از 59 ماه (یا 5 سال) باشد، خطر تولد نوزاد نارس تا 6/0 درصد و نوزاد با وزن کم تا 9/0 درصد بیشتر می‌شود.

در بررسی‌های دیگری مشخص شده است وقتی فاصله بین کودکان کمتر از 2 سال باشد احتمال کاهش بهره هوشی IQ بیشتر از خانواده‌هایی است که فاصله بین بچه‌ها‌یشان بیشتر از 2 سال است.

 استدلال این است که وقتی فاصله سنی بچه‌ها از هم بسیار زیاد باشد امکان برقراری ارتباط و بازی با هم در آنها کم می‌شود. به همین دلایل است که متخصصان زنان و زایمان معتقدند برای فاصله‌گذاری بین بچه‌ها باید عاقلانه تصمیم گرفت.

به هرحال، هنوز20 تا 30سال پرطرفدارترین سالها برای بچه‌دار شدن است و با وجود آنکه میانگین سن بارداری دارد بالا می‌رود، دهه دوم هنوز در نقطه اوج قرار دارد. در سالهای دهه 70 مادران آمریکایی معمولاً در سن 21 سالگی برای اولین بار، بچه‌دار می‌شدند، ولی در حال حاضر این روز بزرگ به‌طور متوسط در 25 سالگی آنها فرا می‌رسد.

بنابر تحقیقات اخیر 80درصد زنان در دهه دوم، زایمان طبیعی دارند و این در حالی است که در زنانی که در دهه سوم زندگی هستند این آمار به 40 درصد و آنها که در دهه چهارم هستند به 43درصد می‌رسد. از سوی دیگر، بنابر آمار مرکز ملی بهداشت آمریکا، میزان بارداری زنان بین 35 تا 39 ساله طی سالهای 1978 تا 2000 دو برابر شده است.

 محققان می‌گویند اگر در سالهای اولیه دهه سوم زندگی‌تان بچه‌دار می‌شوید لازم نیست خیلی نگران باشید، چراکه بارداری در این سنین خیلی شبیه بارداری در دهه دوم زندگی است؛ سلامت شما، انرژی‌تان، باروری‌تان، همه هنوز در سطح بالایی است، علاوه بر اینها تخمکها هنوز سالم هستند و خطر ناهنجاریهای ژنتیکی را تخفیف می‌دهند.

اما در سنین بین 35 تا 39سالگی به‌دلیل افت کیفیت تخمک‌ها خطر تولد ناقص‌الخلقه تا 20درصد افزایش پیدا می‌کند. یکی از دلایل این است که خطر ناهنجاریهای هنگام تولد در 35 سالگی بالا می‌رود و احتمال اینکه فرزندی با نشانگان داون داشته باشید یک در 400 می‌شود.

بارداری در دهه پنجم زندگی اما علاوه بر خطرات جسمی، مشکلات روحی هم دارد. همچنین در 40 سالگی احتمال اینکه جنین نشانگان داون داشته باشد یک به صد می‌شود. خطر عدم تعادل کروموزومی یکی از دلایل سقط جنین است و به همین خاطر است که با شروع 42سالگی این سقط جنینها 50درصد بیشتر می‌شود.

پژوهشی در دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد احتمال ابتلا به فشارخون بالا در مادران 40 ساله که برای اولین بار بچه‌دار می‌شوند نسبت به دیگر مادران 60 درصد بیشتر است. این مادران همچنین 4 برابر بیشتر از مادران 20 ساله با خطر ابتلا به دیابت دوران بارداری مواجهند.

بنابر همین پژوهش این مادران 8 برابر مادران 20 ساله با مشکل جفت سرراهی مواجه می‌شوند. جفت سرراهی وضعیتی است که جفت در قسمت پائین رحم و گاهی حتی در دهانه آن جا می‌گیرد و مانع خروج نوزاد می‌شود.