ایده تنظیم یک قطعنامه بین‌المللی از ماه مه سال 1995 در چهل و هشتمین نشست هیأت بهداشت جهانی (WHA) شکل گرفت. در اواخر همان سال، در چهل و نهمین نشستWHA، طرح «کنوانسیون اسلوب بین‌المللی کنترل تنباکو» تصویب شد و مدیرکل سازمان بهداشت جهانی(WHO) ملزم به آغاز اجرای آن گردید.
در سال 1999 در پنجاه و دومین نشست WHA شیوه‌های مذاکره و چگونگی بحث روی کنوانسیون بررسی شد و تشکیل دو هیأت برای تنظیم پیش‌نویس این کنوانسیون پیشنهاد گردید: یکی، هیأت کارشناسی که برای آماده سازی مفاد پیش‌نویس کنوانسیون، کار کارشناسی انجام دهند؛ و دیگری، هیأت مذاکره‌کننده بین دول که برای تنظیم پیش‌نویس کنوانسیون و پروتکل‌های لازم، به مذاکره و بحث های لازم بپردازند.
در سال 2000 هیأت کارشناسی نتایج کار خود را به صورت متن مفاد پیش‌نویس پیشنهاد شده کنوانسیون، به پنجاه و سومین نشست WHA ارائه نمود و WHA نیز پس از تصویب این مفاد، دستور آغاز مذاکرات بر اساس پیش‌نویس کنوانسیون را به هیأت مذاکره کننده بین دول، ابلاغ کرد.
اولین جلسه هیأت مذاکره کننده بین دول در اکتبر سال 2000، در ژنو، تشکیل شد و در آن جلسه، هیأت رئیسه‌ای متشکل از یک رئیس برزیلی و قائم مقام هایی از کشورهای جمهوری اسلامی ایران، استرالیا، هند، آفریقای جنوبی و ایالات متحده انتخاب شدند. در این جلسه، متن پیش‌نویس کنوانسیون تنظیم شد و در ژانویه سال 2001 به عنوان اساس مذاکرات آتی هیأت منتشر گردید.
همچنین برای تحت پوشش قرار دادن سازمان‌های غیر دولتی در این کنوانسیون، در آوریل سال 2001، در یکصد و هفتمین نشست سازمان بهداشت جهانی(WHO)، تشکیل«ائتلاف بین‌المللی غیر دولتی ضد دخانیات» تصویب شد.
در طی پنج جلسه بحث و تبادل‌نظر، هیأت مذاکره کننده متن پیش‌نویس کنوانسیون را آماده کرد. این متن به عنوان متن کنوانسیون اسلوب کنترل تنباکو یا FCTC در 15 ژانویه سال 2003 منتشر شد. بالاخره، در ششمین و آخرین جلسه هیأت مذاکره کننده که در فوریه و مارس سال 2003 برگزار شد، متن نهایی کنوانسیون که باید به پنجاه و ششمین نشست WHA ارائه می شد، به تصویب رسید.
در پنجاه و ششمین نشست WHA در 21 مه سال 2003 به اتفاق آرا متن کنوانسیون FCTC به تصویب رسید و کنوانسیون از تاریخ 16 ژوئن سال 2003 تا 22 ژوئن همان سال در مقر WHO در ژنو، برای امضا در اختیار اعضا قرار گرفت و سپس از 30 ژوئن 2003 تا 29 ژوئن 2004 در مقر سازمان ملل در نیویورک، بازهم برای امضا در اختیار اعضا قرار گرفت.
کشورهایی که مایل بودند بعد از 29 ژوئن 2004 کنوانسیون را امضا کنند، باید ابتدا کنوانسیون را در کشور خود به تصویب می‌رساندند و سپس آن‌را امضا می‌کردند.
اجرایی شدن کنوانسیون جهانی منع دخانیات
طبق آنچه در قسمت پیش‌گفتار و اصل 36 این کنوانسیون آمده است ؛ FCTC،90 روز بعد از زمانی که در چهلمین کشور تصویب شد، لازم الاجرا می‌شد و بعد از آن تاریخ، تمام کشورهای امضاکننده FCTC که تا آن زمان آن را تصویب کرده‌اند و یا در آینده تصویب خواهند کرد، باید مفاد آن را اجرا کنند.
چهلمین کشوری که FCTC را تصویب کرد، یکی از دو کشور غنا یا ارمنستان بوده است، چون هر دوی این کشورها در یک روز، یعنی 29 نوامبر 2004 کنوانسیون را تصویب کردند. بنابراین تاریخ به اجرا درآمدن FCTC روز 27 فوریه سال 2005 بود.
اولین کشوری که FCTC را تصویب کرده، نروژ است که FCTC را در همان اولین روز گشایش برای امضا یعنی 16 ژوئن 2003، در یک روز هم امضا کرد و هم تصویب نمود.
تا کنون 168 کشور جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران، FCTC را امضا کرده و 147 کشور آن را در کشور خود به تصویب رسانده‌اند و 21 کشور، از جمله ایالات متحده، هنوز این کنوانسیون را در کشور خود به تصویب نرسانده‌اند. آخرین کشوری که FCTC را به تصویب رسانده است، تانزانیا بوده که در 30 آوریل 2007 آن‌را تصویب کرده است.
همچنین تا کنون 43 سازمان بین‌المللی غیردولتی مبارزه با دخانیات عضو این کنوانسیون شده‌اند. در حال حاضر، FCTC به اداره مرکزی سازمان ملل متحد سپرده شده است و هنوز برای تصویب کشورهای امضا کننده و سایر کشورها انتظار می کشد.
محتوای کنوانسیون
متن کنوانسیون اسلوب کنترل تنباکو یا همان FCTC که در تاریخ 21 مه 2003 در ژنو منتشر شد، شامل یک پیش‌گفتار و 11 قسمت (شامل 38 اصل) و 2 ضمیمه است.FCTC برخلاف کنوانسیون‌ها و معاهده‌هایی که تا کنون برای مبارزه با دخانیات و مواد اعتیادآور تنظیم شده‌اند، علاوه بر کاهش میزان عرضه، کاهش میزان تقاضا را نیز در نظر گرفته و راهکارهای عملی و نسبتاً ساده‌ای را پیش روی دولت‌ها و حتی سازمان‌های غیر دولتی نهاده است.
در بخش کاهش تقاضای این کنوانسیون دو نوع ابزار پیشنهاد شده است، یکی ابزار مالی و دیگری ابزار غیر مالی. ابزار مالی کاهش تقاضا شامل افزایش مالیات و قیمت دخانیات است. ابزار غیر مالی نیز شامل 7 راهکار است:
1- ممانعت از تماس با دود دخانیات: FCTC،کشورهای تصویب کننده این کنوانسیون را ملزم می‌کند که در کشور خود قوانینی در جهت ممنوع کردن فعالانه و مؤثر مصرف دخانیات در مکانهای عمومی، محل‌های کار مسقف، وسایل نقلیه عمومی و ... قوانینی وضع کنند.
2- آیین‌نامه محتوای محصولات تنباکو: FCTC،کشورهای تصویب‌کننده این کنوانسیون را ملزم می‌کند که راهنما و چارچوبی برای آزمایش و اندازه‌گیری محتوای محصولات تنباکو تنظیم کنند.
3- مقررات افشاگری محصولات تنباکو: طبق این کنوانسیون، باید در کشورهای طرف قرارداد، قوانین و مقرراتی تنظیم شود که طبق آن کارخانه‌های دخانیات اسرار محتوای محصولات خود را در اختیار مسئولان قرار دهند.
4- بسته بندی و برچسب زدن محصولات دخانیات: بر اساس اصل 11 این کنوانسیون، هر کشور امضا کننده FCTC باید در طول 33 سال پس از لازم الاجرا شدن این کنوانسیون در آن کشور، قوانینی درباره نوشته‌های روی پاکت‌های سیگار و برچسب‌های اخطار و بسته‌بندی آنها، وضع کند. برچسب‌های اخطار روی پاکت‌های سیگار باید توسط مسئولان مربوطه تایید شوند، باید هر از چند گاهی عوض شوند، باید بزرگ، تمیز و در معرض دید باشند و نباید کمتر از 30 درصد فضای اصلی روی پاکت باشند.
5- آموزش، تبادل اطلاعات، تربیت و آگاهی عمومی: هر کشور تصویب کننده FCTC باید شرایطی فراهم کند تا آگاهی عمومی در مورد خطرات و عوارض جسمی و مالی دخانیات و همچنین نتایج کنترل آن افزایش یابد.
6- تبلیغات و آگهی‌های بازرگانی: FCTC کشورهایی را که این کنوانسیون در آنها به تصویب رسیده است، ملزم به ممنوع کردن تبلیغات و آگهی‌های بازرگانی می‌کند.
7- ترک سیگار: برنامه ریزی و فراهم کردن شرایط در جهت ترک سیگار، آخرین راهکار غیر مالی FCTC برای کاهش تقاضاست.
راهکارهای کاهش عرضه دخانیات در این کنوانسیون شامل سه مورد است:
1- مبارزه با تجارت غیر قانونی و قاچاق دخانیات
2- ممنوعیت فروش دخانیات به خردسالان
3- حمایت مالی از فعالیت‌های جایگزین تولید دخانیات. ممنوعیت دخانیات در ملل مختلف
شاید پر سر و صداترین قانون منع دخانیات مربوط به کشور ایتالیا باشد که در 10ژانویه 2005 به اجرا در آمد. این قانون به حدی سفت و سخت است که از زمان اجرا تاکنون توانسته 11 درصد میزان حملات قلبی در این کشور را کم کند. ولی ایتالیا تنها کشوری نیست که قوانینی علیه مصرف دخانیات دارد.
درحال حاضر 15 کشور جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران برای منع دخانیات قانونی دارند. اولین کشور ممنوع کننده سیگار در جهان بوتان است، به نحوی که فروش سیگار در این کشور ممنوع است و عجیب‌ترین قانونی که علیه دخانیات تصویب شده، در بزرگترین کشور تولید کننده سیگار جهان یعنی کوبا بوده است. اما آنچه در این بین اهمیت خاص دارد، ضمانت اجرایی و شدت قوانین مزبور است.
شاید علت سر و صدای زیاد قانون ممنوعیت سیگار ایتالیا، ضمانت اجرایی سفت و سخت آن باشد به این ترتیب که اگر قانون منع مصرف سیگار در مکانهای عمومی نقض شود، مسئول آن مکان تا 2 هزار یورو جریمه میشود و نیز خود فرد سیگاری اگر با اطلاع، قوانین را زیر پا بگذارد، تا 275 یورو جریمه می‌گردد و در صورتی که مصرف سیگار در حضور خانم‌های باردار یا کودکان باشد، این جریمه دو برابر میشود.
پیرو این قانون، فروش سیگار در ایتالیا 3/19 درصد افت کرده است، این یعنی در طول یک ماه گذشته هر سیگاری در ایتالیا به طور متوسط 6 پاکت کمتر سیگار مصرف کرده است.
