خشونت‌ها و حملات در این کشور اما هنوز هر چند وقت یک‌بار وجود دارد و هر روز تیراندازی و انفجار تن شهر و منطقه‌ای را می‌لرزاند. دولت مالکی هر چند پس از رایزنی با کردها روزهای آرام‌تری را نسبت به گذشته در صحنه سیاسی تجربه می‌کند اما حملات جدید و کشتار هر روزه مسئله‌ای نیست که کسی بتواند چشم‌هایش را به روی آن ببندد و مشکلات دولت این کشور را فراموش کند. منطقه خودمختار کردستان عراق هم شاید از این خشونت‌ها به دور بوده اما نتایج اولیه انتخابات پارلمانی در این منطقه هم نشان می‌دهد که احتمالا باید با قوت گرفتن احزاب مخالف منتظر تنش‌های سیاسی در آن بود. سیامک کاکایی، کارشناس مسائل عراق در کنار پیش‌بینی مشکلاتی برای بارزانی- رئیس منطقه کردستان- اعتقاد دارد که صحنه سیاسی عراق دچار یک بی‌میلی شده که همه سکوت را ترجیح داده‌اند؛ سکوتی از سر انتظار برای رسیدن موعد انتخابات پارلمانی و چینشی جدید برای سیاست این کشور.
- عراق در ماه‌های گذشته حجم گسترده‌ای از خشونت‌ها را تجربه کرده است. درحالی‌که دولت عراق دیگر کم‌کم آماده برگزاری انتخابات پارلمانی در سال ۲۰۱۴ می‌شود اوضاع در این کشور به‌ویژه برای شخص مالکی چطور است؟
تحولات عراق در هفته‌ها و ماه‌های اخیر تحت‌تأثیر 2مسئله قرار داشته است؛ یکی ادامه نا‌امنی‌ها در این کشور در مناطق مرکزی و دیگر مناطق. در این میان آنچه بیشتر جلب‌توجه می‌کند آن است که بخشی از این نا‌امنی‌ها اجتماع‌‌های مذهبی را هدف قرار می‌دهد و بیانگر این واقعیت است که عاملان این حملات درصدد بهره‌گیری از فضای چندگانه سیاسی- مذهبی این کشور به‌منظور تأثیربر روند سیاسی عراق هستند. مسئله دوم وضعیت دولت عراق است که همچنان می‌توان گفت دولت مالکی به یک سامان سیاسی مانند سال‌های گذشته نرسیده است. هنوز انتقادها از دولت و اختلاف‌ها میان گروهها و احزاب سیاسی ادامه دارد که عراق و فضای سیاسی این کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است. به همین‌خاطر به‌نظر می‌رسد که ادامه مسئله نا‌اطمینانی و بی‌ثباتی سیاسی از یک سو و فضای نا‌امن از سوی دیگر عراق را در مسیر ثبات و توسعه قرار نخواهد داد.
- به‌نظر می‌رسد که در هفته‌های اخیر تنش‌های سیاسی در عراق مقداری فروکش کرده است. برخی اما اعتقاد دارند که اختلاف‌ها زیر یک لایه پنهانی میان گروه‌های سیاسی مخفی شده است. به‌نظرتان وضعیت فعلی عراق چگونه پیش می‌رود؟
بله، فکر می‌کنم مخالفت‌ها با مالکی مقداری فروکش کرده است. سال پیش کردها، العراقیه و حتی جریان صدر به توافقی رسیده بودند که دولت مالکی را با بن‌بست مواجه‌کنند و حتی او از مقام نخست‌وزیری برکنار شود. رایزنی‌ها باعث شد که گروه‌های سیاسی عراق به یک اجماع برسند و تنها راه را ادامه دولت مالکی بدانند. یک سال به انتخابات پارلمانی عراق باقی‌مانده و در چنین فضایی به‌نظر می‌رسد که بیشتر گروهها شاید دچار یک نوع بی‌میلی سیاسی شده‌اند. این مسئله باعث شده تا احزاب و گروهها در یک حالت صبر و انتظار قرار بگیرند و فضا را در این وضعیت تا زمان انتخابات ادامه دهند. انتخابات پارلمانی سال آینده عراق به‌طور حتم در آرایش سیاسی و ترکیب دولت تغییراتی ایجاد خواهد کرد و خواست‌های گروه‌های سیاسی در آن تأثیرگذار خواهد بود.
- پس به‌نظرتان وضعیت در عراق طوری پیش رفته که اختلاف‌ها به‌صورت موقت فروکش کرده اما ریشه آنها همچنان باقی است؟
اختلاف‌ها میان جناح‌های عمده سیاسی یعنی 3 بخش اصلی شیعیان، سنی‌ها و کردها و همچنین ائتلاف درون این بخش‌ها همچنان ادامه دارد. این اختلاف‌ها درون عراق هنوز حاکم است و ریشه آنها از بین نرفته و هنوز دیده می‌شود. در شرایط مقتضی ممکن است این مسئله به یک نوع ائتلاف‌بندی‌های جدید در آرایش سیاسی عراق بینجامد. نوع ارتباطاتی که میان العراقیه، کردها و جریان صدر وجود دارد دامنه مطالبات در فضای سیاسی عراق را تغییر می‌دهد. گروهها و احزاب عراق با یک نوع بی‌میلی سیاسی اکنون ترجیح داده‌اند سکوت پدید آید. توافقی که میان کردها و دولت مالکی هم پیش آمد بر فروکش کردن اختلاف‌ها بی‌تأثیر نبود. این توافق درباره مناطق موردمناقشه و بازگشت کردها به سمت دولت در آرام شدن اوضاع حداقل به‌صورت موقت تأثیرگذار بود تا وضعیت به حالت صبر و انتظار برسد. مجموع گروه‌های سیاسی عراق منتظر انتخاباتی آتی هستند و باید دید چه تغییراتی در گروه‌بندی‌ها و آرایش سیاسی این کشور به‌وجود می‌آید.
- در وضعیتی که یک‌سال به انتخابات پارلمانی باقی مانده به‌نظر می‌رسد که نوری مالکی علاقه‌مند است تا برای سومین دوره هم نخست‌وزیر باقی‌بماند و دنبال راهکاری برای این مسئله است. باتوجه به ریشه اختلاف‌هایی که گفتید، به‌نظرتان مالکی امکان چنین کاری را دارد یا باید منتظر نخست‌وزیر جدیدی در عراق بود ؟
اگر فضای کنونی سیاسی عراق را مبنای تحلیل قراردهیم نوری مالکی شانس کمی برای باقی ماندن در پست نخست‌وزیری دارد. به‌ویژه اینکه موانع قانونی هم در مسیر او وجود دارد و تفسیر قانون اساسی می‌تواند مشکل جدی او باشد. بین گروه‌های سیاسی عراق هم نوعی دگردیسی رفتاری ایجاد شده است. هر چند انتخابات شوراهای استانی چند‌ماه پیش عراق منجر به پیروزی نسبی دولت ائتلاف قانون شد اما پیروزی همراهان مالکی به قوت انتخابات سال ۲۰۰۹ یا انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ نبود. نوع نگاه‌ها در میان گروهها و احزاب سیاسی عراق تغییر کرده و عوامل داخلی و بازیگران خارجی در فضای بیرونی عراق را باید در این رابطه مورد تحلیل و بررسی قرار داد. با توجه به این مسائل به‌نظرم شرایط در عراق دچار تغییر خواهد شد.
- برخی رسانه‌های عراقی به‌دنبال سفر اسامه النجیفی، رئیس پارلمان عراق به ایران و ترکیه این گمانه‌زنی را مطرح کرده‌اند که او به‌دنبال گرفتن تأیید تهران و آنکارا برای یک چینش جدید سیاسی در عراق بوده است. چقدر به‌نظرتان این مسئله می‌تواند ممکن باشد؟
رایزنی‌ها بین عراق و ایران مسئله‌ای معمول است. ازسویی در رابطه بین عراق و ترکیه یک نوع دلسردی وجود دارد. نجیفی تفاوتش در این است که به‌عنوان رئیس پارلمان عراق خودش شخصیتی سنی است و نگاه ترکیه نسبت به این جناح متفاوت است. آرایش سیاسی گروهها در عراق بیشتر از هر چیز وابسته به پایگاه اجتماعی آنهاست. وزن سیاسی به اضافه تناسب جمعیتی، تأثیرگذاری گروهها را رقم می‌زند. اسامه النجیفی خودش در انتخابات شوراها با همراهانش ائتلاف جدیدی تشکیل دادند که نسبت به گروه‌های اهل سنت قبلی تغییراتی درون این گروهها انجام شد. درباره این تغییرات در ائتلاف‌ها باید بیشتر بر نوع نگاه این گروهها متمرکز بود.
- در هفته‌های اخیر به‌نظر رابطه دولت عراق و مقام‌های منطقه خودمختار کردستان بهتر شده است. با برگزاری انتخابات پارلمانی اوضاع در این منطقه چطور پیش می‌رود؟ برخی می‌گویند احزاب مخالف به‌دنبال خودمختاری بیشتر از دولت مرکزی هستند.
توافقی که بین مالکی و بارزانی انجام شد و دیدارهای متقابلی که صورت گرفت تأثیر زیادی در فروکش کردن اختلاف‌ها داشت. انتخابات پارلمانی منطقه کردستان عراق هر ۴ سال یک‌بار برگزار می‌شود اما این بار ویژگی‌های خاصی دارد که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. در انتخابات این دوره گروه‌های سیاسی به‌صورت مستقل شرکت کردند. حتی اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان عراق که قبلا در یک اتحاد استراتژیک بودند و فهرست مشترک می‌دادند این بار به‌صورت مستقل شرکت کرده‌اند. این مسئله می‌تواند آرایش سیاسی در منطقه کردستان عراق را دستخوش تغییر کند. نگاه‌ها معطوف به نتیجه نهایی این انتخابات است و خیلی‌ها منتظرند ببینند که احزاب مخالفی مانند گوران(تغییر) چه تأثیری در روند سیاسی این منطقه دارند. خودمختاری در منطقه کردستان تابع قانون‌اساسی است، ضمن اینکه کسی به اندازه حزب دمکرات به‌دنبال هویت کردی و تأکید بر این نگاه نیست.
- براساس نتایج اولیه انتخابات پارلمانی منطقه کردستان، حزب گوران توانسته با پیشی‌گرفتن از حزب کهنه‌کار اتحادیه میهنی در نبود جلال طالبانی، دبیر کل آن، جایگاه دوم را از نظر میزان کرسی‌ها به‌دست آورد. این رتبه‌بندی جدید چه وضعیتی را در این منطقه به‌وجود می‌آورد؟
نتایج اولیه حاکی از تغییرات نسبی در ساختار سیاسی منطقه کردستان عراق است. حزب دمکرات به ریاست مسعود بارزانی جایگاه خود را حفظ و تا حدودی تقویت کرده اما در این بین حزب گوران توانسته با جابه‌جایی خود موقعیت اتحادیه میهنی را به مخاطره اندازد و جایگزین آن در ساختار حزبی شود. حزب گوران خود پیشینه وابستگی به اتحادیه میهنی را دارد و نوشیروان مصطفی، رهبر این حزب خود از اتحادیه میهنی در دوره قبلی پارلمان منشعب شد و جریان جدیدی را بنیان گذاشت. این حزب اکنون توانسته جایگاه خود را به‌خصوص در مناطقی که جمعیت با اتحادیه میهنی بوده است تقویت کند. در همین حال اتحاد اسلامی هم توانسته تعداد کرسی‌های خود را افزایش دهد. در رابطه با گوران نکته قابل توجه انتقاد صریح و تند آنها نسبت به شیوه حکومت‌داری در منطقه کردستان است. فساد مالی، سیستم عشیره‌گرایی در حکومت کردستان، چگونگی دخل و خرج و وضعیت قراردادهای نفتی همیشه مورد انتقاد این حزب و باعث اصطکاک با حزب دمکرات بوده است. این دو حزب به هر حال از نظر نگرش‌ها درتقابل با هم هستند. با توجه به نتایج اما به هر حال به‌نظر می‌رسد که دولت آینده یک دولت ائتلافی خواهد بود.
- گوران می‌تواند مشکلاتی را با بارزانی ایجاد کند که تاکنون با مشکلی این چنینی روبه‌رو نبوده است ؟
افزایش کرسی‌های این حزب می‌تواند باعث ایجاد اصطکاک سیاسی با حزب دمکرات شود. حزب گوران به‌عنوان یک اپوزیسیون قوی مطرح خواهد شد و درصورتی که این حزب به همراه احزابی مانند اتحاد اسلامی، جماعت اسلامی و آینده، فراکسیونی در پارلمان تشکیل دهند برای بارزانی و پیشبرد طرح‌هایش مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. این وضعیت می‌تواند مسیر سیاسی کردستان را به سوی یک دگرگونی پیش ببرد اما با همه این اوضاع نباید فراموش کرد که جایگاه حزب دمکرات همچنان قوی است.
نقش عوامل بیرونی در تحولات عراق
بازیگران بیرونی همیشه در محیط داخلی عراق تأثیرگذار بوده‌اند که بخشی از آن هم به تجهیز گروه‌های شورشی و بازماندگان حزب بعث بازمی‌گردد. دولت عراق از ترکیه و عربستان و نقش آنها در نا‌امن کردن این کشور حرف می‌زند. بازیگران خارجی هر کدام منافعی را دنبال می‌کنند که در عرصه سیاسی هم وجود دارد. انتخابات سال آینده هم بدون شک تحت‌تأثیر این بازیگران و نوع نگاه و منافعی که پیگیری می‌کنند خواهد بود. روابط ترکیه و کردها هم تحت‌تأثیر چند عامل نزدیک شده است. ترکیه به‌دنبال این است که در فضای سیاسی عراق نفوذ ذاشته باشد. تغییراتی که در عراق ایجاد شد و جانبداری‌ای که ترکیه از العراقیه کرد باعث شد تا این کشوربه سمت کردها هم کشیده شود. ارتباط نزدیک با کردهای عراق به‌خاطر مسئله پ‌ک‌ک هم برای ترکیه مهم است و اردوغان تلاش دارد تا روابط خود را با منطقه کردستان عراق حفظ کند.
