طی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه گذشته نزدیک به 6هزار نفر به‌دلیل نارسایی تنفسی ناشی از بروز ریزگردها ناگزیر روانه بیمارستان‌های اهواز شدند. خوزستان در خط مقدم مقابله با ریزگردها قرار دارد و 19 استان دیگر هم با معضل ریزگردها دست و پنجه نرم می‌کنند. ریزگردها نه‌تنها نفس آدم‌ها را گرفته که بلای جان بلوط‌زارهای زاگرس هم شده است.
درست زمانی که ریزگردها، نفس اهوازی‌ها را به شماره انداخته بود نخستین نشست شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست پس از 7سال انحلال به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور تشکیل شد؛ جلسه‌ای که بنا به اعلام رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست یکی از تصمیمات آن، تشکیل کارگروه بررسی راهکارهای مقابله با پدیده گردوغبار در کشور بود. ابتکار در حالی از تشکیل این کارگروه خبر می‌دهد که آیین‌نامه آمادگی مقابله با آثار زیانبار گردوغبار پنجم مردادماه 88 در 19ماده و 2فصل کلیات و برنامه‌ها تدوین وابلاغ شده است. ازجمله موارد این آیین‌نامه، تشکیل کمیته ملی حل بحران گرد وغبار در کشور و برگزاری جلسات تخصصی با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت جهادکشاورزی، خارجه، کشور، بهداشت و هواشناسی است. اکنون بیش از 4سال از این آیین‌نامه و تشکیل کمیته ملی حل بحران گرد وغبار می‌گذرد و به‌نظر می‌رسد ما دوباره در همان نقطه آغاز قرار داریم.
یکی از اقدامات شاخص دولت‌های نهم و دهم برای مقابله با ریزگردها، تثبیت کانون‌های بحران گردوغبار در عراق بود؛ اقدامی که در گیرو دار تأمین منابع مالی معلق ماند و به جایی نرسید. نکته درخور تامل اینکه بنا به باور بسیاری از متولیان مقابله با ریزگردها، به‌ویژه مسئولان پیشین سازمان محیط‌زیست، 95درصد ریزگردهایی که به تناوب آسمان 20 استان کشور را فرا می‌گیرند منشأ خارجی دارند. این باور همچنان طرفداران خاص خود را دارد کما اینکه روز گذشته هم مدیرکل دفترامور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری که به سمنان سفر کرده است به ایرنا گفت: بیش از 95درصد از ریزگردها در ایران منشأ خارجی دارند و تنها یک تا 5 درصد از عوامل ریزگردها منشأ داخلی دارد. عباس کارگر در این گفت‌وگو از فعالیت‌های گسترده سازمان متبوع خود در اجرای طرح‌های مهار بیابانزایی سخن به میان آورد و گفت: این طرح‌ها از عوامل مؤثر در طرح تثبیت بیابان‌ها و جلوگیری از بروز پدیده ریزگردهاست. به گفته وی، ایران در این زمینه الگویی برای کشورهای مختلف است. اما واقعیت ماجرا آن است که خشک‌شدن تالاب‌های داخلی هم در بروز گردوغبار نقشی اثرگذاردارد؛ معضلی که اگر برای آن چاره‌اندیشی نشود باعث شکل‌گیری ده‌ها کانون ریزگرد در داخل کشور می‌شود. این نکته‌ای است که ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دراولین نشست خبری خود به آن اشاره کرد و از خشک شدن تالاب میقان و تبدیل شدن آن به کانون گرد وغبار در استان مرکزی خبر داد.
ریزگردها منشأ داخلی دارند
برخلاف بسیاری از مسئولان که بر خارجی بودن منشأ ریزگردها تأکید می‌کنند دکتر حسین آخانی استاد دانشگاه تهران، برای نخستین بار در مقاله‌ای که خرداد91 در همشهری منتشر شد به‌صورت علمی نشان داد که ریزگردها منبع داخلی هم دارند. در بخشی از این مقاله آمده بود: «در مورد اینکه این ریزگردها از کجا می‌آیند تقریبا همه دست‌اندرکاران دولتی و اغلب رسانه‌ها با نامیدن پسوند عربی از مسئولیت برخورد با آن شانه خالی می‌کنند.
گروه اندکی از کارشناسان (ازجمله نگارنده) ضمن آنکه منکر منشأ خارجی بخشی از ریزگردها نیستند با مستندات علمی اعتقاد دارند که از بین بردن تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در حوضه‌های آبریز بین‌النهرین (میان‌رودان)، کرخه و کارون و همچنین تمامی حوضه‌های آبریز داخلی از ارومیه گرفته تا بختگان و هامون یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش ریزگردها در خاورمیانه است. نگارنده با مطالعه میکروسکوپ الکترونی ریزگردهای خوزستان با مشاهده بقایای انواع موجودات آبزی به این نتیجه رسید که منشأ این ریزگردها تالابی است. اتفاقا در مقاله علمی که در آخرین شماره Arabian Journal of Geoscience توسط 3محقق عراقی منتشر شده است با ارائه شواهد و دلایل کاملا علمی به منشأ تالابی بودن این ریزگردها با استفاده از شواهد فیزیکی و بیولوژیکی اشاره کرده‌اند.» با وجود این مستندات هنوز هم مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور که یکی از متولیان اصلی مقابله با پدیده ریزگردها محسوب می‌شود به سبک وسیاق سابق بر فرضیه‌ای تأکید می‌کند که بنا به شواهد علمی حداقل بیش از یک‌سال است که زیر سؤال رفته است. هرچه هست ریزگردها چه منشأخارجی داشته باشند چه داخلی، هرازگاهی مهمان ناخوانده 20 استان کشور می‌شوند و گاهی هم به خانه پایتخت‌نشینان سرک می‌کشند. درعین حال، خوزستانی‌ها بیش از سایر شهروندان در معرض ریزگردها قرار دارند.
دعوت از رئیس‌جمهور
در تازه‌ترین تلاش‌ها برای مقابله با معضل ریزگردها، نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی روزگذشته از رئیس‌جمهور برای سفر به اهواز دعوت کرد تا بالاترین مقام اجرایی کشور از نزدیک با مشکل ریزگردها و آلودگی هوای این شهر آشنا شود. این نماینده مجلس از حسن روحانی خواست شورای راهبردی استان خوزستان را به ریاست خود تشکیل دهد. سیدشکرخدا موسوی در نطق میان دستور خود به وضعیت رودخانه کارون اشاره کرد و گفت: کارون به کانالی برای دفع فاضلاب‌های شهری تبدیل شده و دیگر رمقی ندارد و هوای آلوده و ریزگردها بلای جان مردم شده است.
اقدام قانونی صورت نگرفته
نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی هم روز گذشته به ایسنا گفت: تاکنون برای مبارزه با پدیده ریزگردها اقدام قانونی یا پیشنهاد خاصی داده نشده و فقط تمهیداتی برای حفظ سلامت افراد در معرض آن اندیشیده شده که ازجمله این اقدامات میتوان به تعطیلی مدارس در روزهای بحرانی و اخطارهای رسانهای اشاره کرد. محمدتقی توکلی افزود: این پدیده در چند سال اخیر به‌طور جدی کشور را با مشکل روبه‌رو کرده و متأسفانه تاکنون برای مقابله با آن مدیریت صحیح و اقدام خاصی صورت نگرفته است.
