در سال2000 سازمان جهانی بهداشت، نقشه جهانی آلودگی هوا را گزارش کرد که براساس آن 30تا 60نوع مرگ‌ومیر به ازای هر میلیون جمعیت در ایران بر اثر آلودگی هوا رخ می‌دهد. این آمار به‌طور حتم پس از گذشت 13سال دستخوش تغییرات بسیاری شده و با افزایش آلودگی در تهران مسلما میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوای تهران گسترده‌تر شده است.
در تهران به‌طور متوسط روزانه حدود 16میلیون سفر شهری رخ می‌دهد که از این میزان بیشترین سهم را خودروهای شخصی به‌عهده دارند. حدود 35درصد کل سفرهای شهری تهران از آن خودروهاست؛ خودروهایی که 70درصد آلودگی هوای تهران را به دوش می‌کشند و آنچه از این ارابه‌های مرگ به هوای تهران می‌رود 3 گاز خطرناک است؛ دی‌اکسید‌کربن، ذرات معلق و هیدروکربن خام. به‌طور متوسط هر شهروند تهرانی روزانه بیش از 900گرم آلودگی هوا استنشاق می‌کند و این به معنی زندگی شرایط بحرانی زیستی در تهران است.
آلودگی هوا دوباره مهمان ناخوانده تهران شده است. دوباره ابرهای سیاه مانند هر پاییز بر فراز این شهر 9میلیون نفری سایه افکندند و در هر 2ساعت یک شهروند تهرانی را به کام مرگ فرو می‌برند؛ این یک فاجعه بزرگ زیستی است. هر روز در تهران بیش از 16میلیون سفر شهری رخ می‌دهد. تهران میزبان 3/5میلیون خودرو و 3میلیون موتورسیکلت است.
این حجم از وسایل نقلیه باعث بیش از 75درصد آلودگی هوای شهر تهران می‌شود. براساس مطالعات صورت گرفته در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران، بیش از یک‌میلیون و 100هزار سفر شهری توسط موتورسیکلت انجام می‌شود و 5میلیون و 500 هزارسفر شهری نیز به وسیله خودروها صورت می‌گیرد.
براساس مطالعات انجام شده، متوسط آلایندگی وسایل نقلیه در شهر تهران به ازای هر کیلومتر 65گرم است؛ یعنی هر وسیله نقلیه که در شهر تهران تردد می‌کند در هر کیلومتر 65گرم دی اکسید کربن، ذرات معلق و هیدروکربن خام وارد هوا می‌کند. این به‌معنای تولید رقم حیرت‌آوری از آلایندگی در سطح شهر تهران است. متوسط طول هر سفر شهری نیز آنگونه که در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک اعلام شده در حدود 9/7کیلومتر است.
بنابراین می‌توان با حسابی سرانگشتی عنوان کرد که در هر روز بیش از 10هزار و 88تن آلاینده وارد هوای تهران می‌شود و این رقم به‌معنای این است که وسایلی که در تهران تردد می‌کنند روزانه به اندازه تقریبا سه‌برابر وزن برج میلاد آلاینده وارد هوای تهران می‌کنند که این آلاینده‌ها توسط شهروندان استنشاق می‌شوند. آیا به‌نظر شما این یک فاجعه بزرگ زیستی نیست؟
یک دهم بودجه کشور صرف درمان
ماجرای آلودگی هوای شهر تهران یک داستان تکراری است. کارشناسان اعلام کرده‌اند که در هر سال به ازای آلودگی هوا و صدمات و خسارات آن رقمی بالغ بر 12هزار میلیارد تومان از سوی شهروندان تهرانی صرف هزینه‌های درمانی می‌شود. در واقع تقریبا یک دهم بودجه کل کشور در تهران صرف هزینه برای درمان مشکلات ناشی از آلودگی هوا می‌شود؛ این به‌معنای هدررفتن ثروت ملی و مهم‌تر از آن جان هر شهروند تهران است. این فاجعه تنها در تهران رخ نداده است، بسیاری از شهرهای بزرگ ایران نیز همچنان درگیر این فاجعه بزرگ زیستی هستند. اصفهان، اراک، اهواز، مشهد و تبریز نیز هرساله و همزمان با فصل پاییز مانند تهران با پدیده وارونگی دما روبه‌رو می‌شوند و این اتفاق باعث آلایندگی فضاهای شهری آنها می‌شود و تعطیلی بسیاری از این شهرها را به همراه دارد.
هر روز وضعیت بدتر می‌شود
وضعیت آلودگی هوا هر سال در تهران بحرانی‌تر می‌شود. در شهریور‌ماه سال گذشته تهران دارای 17روز هوای سالم و 13روز هوای ناسالم بود. این رقم در سال‌جاری دچار تغییری چشمگیر شد. در سال‌جاری و در شهریور‌ماه، تهران تنها 8روز سالم و 22روز هوای ناسالم داشت. این رقم در مقایسه با سال‌های قبل همچنان بحرانی‌تر شده است. با توجه به اینکه ایران در آغاز دوره خشکسالی است و از بارندگی‌های گاه و بی‌گاه پاییزی نیز هر سال محروم‌تر می‌شود، به‌نظر می‌رسد که در سال‌های آینده دیگر نمی‌توان چشم امید به آسمان دوخت تا مگر وزش باد یا بارش باران بتواند اندکی از چهره کبود پایتخت بکاهد و دوباره آسمانی آبی را ببینیم.
همه‌جا آسمان همین رنگ است
داستان آلودگی هوا داستانی بسیار غم‌انگیز برای مردم بسیاری از نقاط جهان است. آنچه در تهران این روزها رخ می‌دهد، در جهان نیز سابقه‌ای طولانی دارد. فاجعه‌بار‌ترین اتفاقی که جهان به‌خاطر دارد بحرانی است که در 5دسامبر سال 1952در لندن رخ داد. در آن روز هوای لندن از حرکت ایستاد و ناگهان مه‌دود غلیظی به‌تدریج شهر را فراگرفت و به‌مدت 4روز شگفت‌انگیزترین حادثه را آفرید. وارونگی دما، در 4روزی که شهر لندن را فرا گرفته بود، مرگ بیش از 4هزار نفر را موجب شد.
شاید این اتفاق چنان رعب‌آور بود که تا سال‌ها حتی امروز نیز از آن به‌عنوان اتفاقی بسیار ناگوار یاد می‌شود؛ اگرچه نمونه‌های دیگر این حادثه که در اثر آلودگی هوا رخ داد، در نقاط مختلف جهان تا پیش از آن رخ داده بود. به‌عنوان مثال می‌توان به حادثه درهمیوز بلژیک اشاره کرد. در دسامبر1930 حدود 60نفر انسان و تعداد زیادی موجود زنده به‌علت وارونگی دما و تراکم آلاینده‌های خروجی از صنایع سازنده اسید‌سولفوریک، شیشه‌سازی و کارخانه تهیه روی تلف شدند. حالت وارونگی دما حدود 5روز طول کشید و بیشتر مرگ‌ومیرها در روزهای چهارم و پنجم دسامبر اتفاق افتاد.
در شهر دونورا ایالت پنسیلوانیای ایالات متحده هم اتفاق مشابه دیگری افتاد. وارونگی دما در این شهر فاجعه آفرید و آلاینده‌های صنایع فولادی که شهر را احاطه کرده بودند، باعث بیماری نیمی از جمعیت شهر شدند. بسیاری از ساکنان شهر دونورا بستری شدند و پس از چندی، هوای شهر تمیز شد اما دیگر هیچ شهروندی حاضر نبود تا کارخانه‌های ساخت قطعات فولادی در آن شهر به فعالیت بپردازند. هیچ‌کس این حوادث ناگوار را فراموش نمی‌کند. تأثیر این اتفاقات شاید بر زندگی کسانی که از آن اطلاع یافتند، بسیار زیاد بود و گاه حتی موجب شد که بسیاری از آلاینده‌ها از حاشیه شهرها برچیده شوند و این همه با تلاش مردم اتفاق افتاد چرا که آنان نخستین قربانیان این پدیده جهان مدرن هستند.
تهران شهری با هوای ساکن
تهران به‌دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی دارای هوایی تقریبا ساکن است. در طول یک سال تنها به‌مدت 11روز در این شهر، باد جریان می‌یابد و 354روز شهر تهران هوایی ساکن دارد. از سویی وجود ساختمان‌های بلند و مرتفع، موجب تغییر در زیست‌بوم این شهر شده است. بسیاری از بادهایی که در زمان محدود در شهر تهران وزیدن می‌گیرد، بادهایی ضعیف هستند و قدرت جابه‌جایی هوای آلوده شهر را ندارند و از سوی دیگر این شهر به‌دلیل حجم زیاد خودروها که بیش از 75درصد آلودگی هوای آن را فراهم می‌آورند، روند رو به رشد آلودگی را تجربه می‌کند و می‌توان انتظار داشت که تهران در سال‌های آینده، شاهد مرگ‌ومیر تعداد بیشتری از شهروندان باشد. در واقع جمع شدن 2 عامل مهم در این شهر می‌تواند میزان تلفات جانی را افزایش دهد؛ آلودگی هوا و وارونگی دما.
براساس تحقیقات انجام شده، تهران بیش از دو‌سوم روزهای سال با پدیده وارونگی دما روبه‌روست و این حالت بیشتر در پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد. این پدیده موجب تراکم هوای آلوده در محدوده معینی می‌شود و هر اندازه ارتفاع وارونگی دما کوتاه‌تر و مدت آن بیشتر باشد، خطر ناشی از آن نیز افزایش می‌یابد. بنابر نتایج آماری که از ایستگاه هواشناسی مستقر در مهرآباد تهران در طول 5سال به‌دست آمده، بیشترین میزان ارتفاع وارونگی دما در فصل پاییز 419متر، در زمستان 404متر، در بهار 354متر و در تابستان 384متر بوده است. همچنین میانگین مدت زمان وارونگی دما 239روز بوده است که در بهار 57روز، در تابستان 61روز، در پاییز 58روز و در زمستان 63روز اعلام شده است؛ به‌عبارتی در حدود 239روز تهران هوایی ساکن و آرام دارد و هیچ‌گونه تغییر جوی در آن روی نمی‌دهد.
برآورد سفرهای روزانه شهر تهران در سال 1379
| سیستم | وسیله | جمع سفرهای روزانه | ضریب جابه جایی | جابه جایی روزانه | ||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | |||
| شخصی | موتورسیکلت | 1/100/000 | 7 | 1 | 110/000 | 5/4 |
| سواری و وانت | 5/500/000 | 34/8 | 1 | 5/500/000 | 27/2 | |
| عمومی | مترو | 1/030/000 | 6/5 | 1/5 | 1/545/000 | 7/6 |
| اتوبوس | 2/450/000 | 15/5 | 1/6 | 3/920/000 | 19/4 | |
| مینی بوس | 300/000 | 2 | 1/5 | 450/000 | 2/2 | |
| نیمه عمومی | تاکسی و ون | 3/850/000 | 24/3 | 1/6 | 6/160/000 | 30/5 |
| سایر سرویس ها | 1/570/000 | 10 | 1 | 1/570/000 | 7/7 | |
| جمع کل | 15/800/000 | 100 | --- | 20/254/000 | 100 | |
شاخص عملکردی سیستم حمل ونقل و ترافیک تهران در سال 89
| شاخص | موتورسیکلت | سواری شخصی | تاکسی و مسافربر | وانت | کل سیستم |
| متوسط سرعت (کیلومتر در ساعت) | 20/3 | 26/1 | 15/8 | 26/5 | 22/6 |
| متوسط ضریب سرنشین (نفر) | 1/19 | 1/6 | 2/74 | 1/35 | 2/66 |
| متوسط طول سفر (کیلومتر) | 8/5 | 10/2 | 7/8 | 11/8 | 9/7 |
| متوسط زمان سفر (دقیقه) | 25/1 | 23/5 | 29/5 | 26/7 | 25/8 |
| تولید آلایندگی به ازای هر کیلومتر (گرم) | 64 | 64 | 91 | 63 | 65 |
